خطرات حاملگی خارج از رحم، تشخیص و درمان

حاملگی خارج از رحم به حالتی گفته می شود که تخمک لقاح یافته در جایی به غیر از دیواره داخلی رحم مستقر می شود و شروع به رشد می کند. ۹۸ درصد از حاملگی های خارج از رحم درون لوله های فالوپ (لوله رحمی) اتفاق می افتد، با این حال امکان دارد در نقاط دیگری مثل تخمدان، گردن رحم و حفره شکمی نیز رخ دهد.در حاملگی طبیعی، یک تخمک در یکی از لوله های فالوپ که تخمدان ها را به رحم متصل می کند، توسط اسپرم لقاح می یابد. تخمک لقاح یافته سپس به سمت رحم حرکت می کند و خود را در دیواره داخلی رحم یا اندومتر مستقر می کند و اصلاحا لانه گزینی می کند، و در آنجا باقی می ماند و رشد می یابد.اگر لانه گزینی سلول تخم تشکیل شده در هر جایی غیر از دیواره داخلی رحم ایجاد شود ( مثلا در لوله های فالوپ، گردن رحم و یا دیگر قسمت های اندام تناسلی زن) به آن بارداری خارج رحمی گفته می شود.

اصلی ترین خطری که توسط حاملگی خارج از رحم ایجاد می شود، پارگی است که به خونریزی داخلی منجر می شود. قبل از قرن ۱۹ احتمال مرگ ناشی از حاملگی خارج از رحم از ۵۰% هم تجاوز می کرد. در پایان قرن ۱۹ به علت پیشرفت های حاصله در حوزه جراحی این رقم به ۵% کاهش یافت. مطالعات اخیر نشان می دهد که امروزه احتمال مرگ ناشی از حاملگی خارج از رحم به کمتر از پنج مورد از هر ۱۰۰۰۰ مورد کاهش یافته است. بنابراین امروزه علیرغم افزایش نرخ حاملگی های خارج از رحم، درصد مرگ مادر هر چه بیشتر و بیشتر رو به کاهش است. اصلی ترین دلیل شکست در نجات جان مادر عدم موفقیت برای ارایه به موقع مراقبت های پزشکی است. حاملگی خارج از رحم به عنوان اصلی ترین دلیل مرگ و میر مادران باردار در سه ماهه اول بارداری به شمار می آید.در موارد بسیار نادر امکان دارد حاملگی خارج از رحم همزمان با حاملگی نرمال (درون رحمی) رخ دهد. که به آن حاملگی هتروتوپیک (heterotopic) اطلاق می شود. در سال های اخیر وقوع این نوع حاملگی به علت افزایش استفاده از روش آی.وی.اف و سایر تکنولوژی های باروری کمکی افزایش یافته است.

علایم بارداری خارج رحمی

- خونریزی واژینال یا لکه بینی

- آمنوره یا عدم قاعدگی

- تهوع

- استفراغ

- درد در ناحیه شکم

- گرفتگی عضلات

- احساس درد تنها در یک طرف بدن

- سرگیجه

- ضعف

- غش کردن

- درد در ناحیه م

- درد در ناحیه گردن یا شانه

اگر یکی از عوامل خطر ذکر شده را دارید، سریعا به پزشک زنان خود مراجعه کنید. بارداری خارج رحمی می تواند سبب اختلال در بارداری های بعدی شود. بنابراین غنیمت شمردن فرصت و مراجعه سریع به پزشک لازم است.کسی که دچار بارداری خارج رحمی شده است، باید سریعا تحت درمان قرار بگیرد. باید بدانید که در مواردی که حاملگیخارج از رحم اتفاق می افتد امکان ادامه بارداری نیست و ختم بارداری یا سقط جنین باید انجام شود تا اتفاقی برای مادر نیفتد. (در مواردی که دیر تشخیص داده شود خطر مرگ مادر هم وجود دارد).روش درمان به زمان تشخیص و اینکه تشخیص چقدر قطعی باشد و همچنین به اندازه جنین و تکنیکهای در دسترس بستگی دارد و هدف پزشک خارج کردن جنین و حفظ توانایی باروری است.

عوامل خطر بارداری خارج رحمی

باید بدانیم احتمال اینکه بارداری خارج رحمی در هر بارداری اتفاق بیفتد، حدود 2 درصد می باشد. بارداری خارج رحمی معمولا طی چند هفته پس از لقاح و در اولین هفته های بارداری ایجاد می شود.عوامل خطر مهمی وجود دارد که شانس فرد را برای ابتلا به بارداری خارج رحمی بالا می برد. از قبیل:

- بیماری های مقاربتی

- بیماری های التهابی لگن

- اندومتریوز در صورتی که درمان نشود و به بارداری منجر شود

- لوله های فالوپ اسیب دیده

- مصرف داروهای ضدبارداری

- باردار شدن به روش های آزمایشگاهی (لقاح آزمایشگاهی)

- بستن ناموفق لوله های رحمی

- سابقه خانوادگی فرد برای داشتن بارداری خارج رحمی

- عمل جراحی لگن

- چسبندگی های لگنی

- استفاده از آی یو دی. تقریبا 50 درصد بارداری زنانی که برای جلوگیری از بارداری از IUD استفاده می کنند، خارج از رحم صورت می پذیرد.

درمان دارویی بارداری خارج از رحمی

در صورتی که بارداری خارج از رحم زود تشخیص داده شود از داروی متوتروکسات استفاده می شود. متوتروکسات یک داروی ضد سرطان است که به صورت وریدی تزریق می گردد و از رشد سلول ها جلوگیری می نماید و سلول های موجود را در طول زمان در بدن شما حل می کند. پس از تزریق این دارو، پزشک میزان هورمون بارداری شما را بررسی می کند و در صورت بالا باقی ماندن سطح هورمون بارداری یا hCG ممکن است پزشک تزریق یک متوتروکسات دیگر را تجویز نماید. درمان دارویی معمولا اولین انتخاب برای درمان این مشکل می باشد و آزمایش خون به مدت چند روز تا چند هفته پس از تزریق دارو، مورد پیگیری منظم قرار می گیرد. تزریق متوتروکسات معمولا در موارد زیر موثر واقع می شود:

- هنگامی که سطح هورمون بارداری پایین باشد.

- هنگامی که جنین دارای هیچ گونه فعالیت قلبی نباشد.

- در مواردی که حاملگی خارج از رحم اتفاق می افتد امکان ادامه بارداری نیست

حاملگی خارج از رحم چطور تشخیص داده می شود؟

اولین گام برای تشخیص پرسش و پاسخ بین بیمار و پزشک و همچنین معاینه پزشک است.

گام بعدی معمولاً انجام تست کمی بارداری (مثبت یا منفی) و یا کیفی (اندازه گیری سطح هورمون ها) است. در برخی موارد امکان دارد پزشک معالج به هنگام معاینه لگنی وجود یک توده کوچک را احساس کند. در صورتی که پزشک به وجود حاملگی خارج از رحم مشکوک باشد، ترکیبی از تست های بارداری و سونوگرافی لگنی می تواند به تشخیص کمک کند. بهترین روش سونوگرافی واژینال است. البته امکان دارد با وجود انجام این تست پزشک نتواند نظر قطعی بدهد اما دست کم می تواند وجود توده ای در لوله های فولوپ و یا نقاط دیگر را تشخیص دهد و همچنین عدم وجود جنین در رحم را نیز تشخیص دهد.

درمان بارداری خارج از رحمی با جراحی

اگر وضعیت مادر خوب بوده و جنین نیز هنوز خیلی بزرگ نشده باشد که آسیب به لوله های رحمی وارد کرده باشد می توان از جراحی لاپاروسکوپی نیز برای خارج کردن آن استفاده کرد. با استفاده از یک دوربین بسیار کوچک داخل لگن مشاهده شده و جراحی نیز با لوازم بسیار ریز و دقیق انجام می شود. این عمل با بی حسی موضعی انجام می شود و نقاهت آن کمتر از یک هفته خواهد بود. البته نیاز به تجهیزات و پزشک متخصص کاملا ورزیده در استفاده از این روش دارد. در صورتی که افزایش سن بارداری و سایز جنین منجر به آسیب جدی در ناحیه شده و یا خونریزی شروع شده باشد بهترین روش جراحی با بیهوشی و باز کردن شکم است تا جنین و کلیه نسوج آسیب دیده خارج شود.ممکن است در شرایطی بتوان لوله رحم را ترمیم کرد اما گاهی لازم است کل یک لوله خارج شود و این مساله روی توانایی باروری در آینده تاثیرگذار خواهد بود. دوره نقاهت در جراحی شکمی حدود ۶ هفته خواهد بود. بنابراین بهتر است سعی شود که پیش از پارگی و تخریب لوله، بارداری خارج از رحمی تشخیص داده شود. با تشخیص زود هنگام می توان مانع از بروز خونریزی داخلی بدلیل پارگی و خونریزی لوله و احتمالا از دست دادن لوله رحمی شد. اغلب بارداری های خارج رحمی حدود هفته های ۶ تا ۸ بارداری شناسایی می شوند. کلید تشخیص زود هنگام، توجه به علائم و رابطه مناسب بین شما و پزشک و بحث در مورد وجود هر نوع علامت و شدت آن است.

چگونه می توان از بارداری های خارج رحمی پیشگیری کرد؟

بانوان عزیز باید نظارت کامل بر بهداشت بارداری خود داشته باشند، مخصوصا اگر باردار هستند و یا به زودی قصد باردار شدن را دارند، باید از هر گونه بیماری های منتقله از راه جنسی مانند سوزاک و ... پیشگیری کنند. از هر گونه شرایطی که منجر به زخم و آسیب لوله های فالوپ می شود، پرهیز کنند. اگر قصد باردار شدن دارید و در عین حال سیگار مصرف می کنید، باید بدانید خود را در معرض خطر بارداری خارج رحمی قرار می دهید. اگر سابقه ابتلا به PID (عفونت لگن) و آندومتریوز و یا جراحی های ناحیه شکمی دارید، خطر شما برای ابتلا به بارداری خارج رحمی افزایش یافته است. بنابراین بهتر است قبل از بارداری و اوایل بارداری شرایط خود را در زمینه بارداری افزایش دهید. باید با علائم بارداری خارج رحمی آشنا باشید و در صورت مواجهه با علائم آن، فورا به پزشک مراجعه کنید. اگر در گذشته سابقه ابتلا به بارداری خارج رحم را داشته اید، باید قبل از اقدام برای بارداری مجدد تحت نظر پزشک زنان قرار بگیرید.

اگر تست بارداری شما مثبت شده است و در عین حال خونریزی دارید و یا علایم گفته شده در بالا را تجربه می کنید، باید به پزشک مراجعه کنید تا متخصص زنان به معاینات ناحیه لگن شما بپردازد و در صورت صلاحدید، سونوگرافی واژینال را به شما پیشنهاد دهد تا در صورت بارداری حارج از رحمی سرعا اقدام به درمان شما کند.