ناباروری با واریکوسل، جراحی کنم یا نه؟

از علل ناباروری در مردان که حدود ۴۰ درصد از اختلالات ناباروری را تشکیل می‌دهد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

واریکوسل

واریکوسل یکی از معمول‌ترین دلایل کاهش اسپرم و کاهش کیفیت اسپرم است که می‌تواند باعث نازایی و ناباروری در مردان شود، با این حال همه انواع آن بر روی تولید اسپرم تأثیری ندارند.

عدم نزول بیضه

برای اسپرماتوژنز طبیعى وجود محدوده‌اى از درجه حرارت پایین‌تر از دماى بدن، مهم است.

علل ژنتیکی

سندرم کلاین فلتر

این سندرم و انواع مختلف آن از علل مهم ناباروری در مردان هستند. دیستروفی میوتونیک عضلانی نیز از دیگر موارد ناباروری در مردان است…

علل هورمونی: یکی از عوامل مؤثر بر ناباروری یا ناتوانی جنسی در آقایان به اختلالات هورمونی یا اختلال در ترشح هورمون‌های جنسی برمی‌گردد.

اختلال عملکرد جنسی

به طور طبیعی در بیضه مرد اسپرم تولید می‌شود و به هنگام انزال از وی خارج می‌شود. اگر در این موارد اختلالی باشد، شانس لقاح کم شده و مرد نابارور محسوب می‌شود. ناتوانی جنسی مشکل شایعی است که در نتیجه علل متعددی می‌تواند ایجاد شود. ناتوانی جنسی با منشاء روانی نادر نیست اما در بسیاری از موارد می‌توان یک علت خاص را پیدا کرد.

ناهنجاری‌های مربوط به ساختمان بدن

بعضی عوامل نظیر بسته بودن لوله‌های خروج اسپرم (دفران، اپیدیدیم) سبب ناباروری در مردان می‌شود.

از دیگر عوامل ناباروری در مردان

عفونت‌های مزمن که در عملکرد بیضه اختلال ایجاد می‌کند، مثلاً «سل» که لوله‌های انتقال‌دهنده اسپرم را از بین میبرد، برخی داروها، برخی عفونت‌های دستگاه تناسلی مثل سوزاک به شرطی که موجب تنگی مجرا و مانع خروج شود و بیماری‌های تب‌دار طولانی‌مدت که بر نطفه‌سازی تأثیر می‌گذارد‌ ـ علت آن است که اسپرم در بیضه در درجه حرارتی پایین‌تر از درجه حرارت بدن فعالیت پیدا می‌کند و این حرارت بالا و طولانی‌مدت باعث از بین‌ رفتن اسپرم‌ها می‌شود ـ و عوامل خارجی مانند مصرف دارو و سیگار.

ناهنجاری‌های مربوط به ساختمان دستگاه تناسلی درمردان و افزایش احتمال ناباروری

بعضی عوامل نظیر بسته بودن لوله های خروج اسپرم (دفران، اپیدیدیم) سبب ناباروری در مردان می‌شود. بسته شدن لوله های خروج اسپرم می‌تواند به دلایل مادرزادی، نقص ژنتیکی و عفونت‌ها یا التهاب‌های دستگاه ادراری-تناسلی باشد. البته جای جراحی‌های قبلی نیز می‌تواند این لوله را ببندد. از جمله عوامل دیگر ناباروری در مردان واریکوسل است. در این حالت رگ‌هایی در درون کیسه بیضه متسع شده و کیفیت اسپرم کاهش می‌یابد.

آیا بیماری واریکوسل می‌تواند بر قدرت باروری مردان تأثیرگذار باشد؟

واریکوسل باعث بزرگ شدن رگ‌ها درون کیسه بیضه می‌شود. واریکوسل مشابه بیماری ورید واریسی که در پا رخ می‌دهد، است. این بیماری می تواند باعث کوچک شدن بیضه‌ها نیز شود. اکثر انواع واریکوسل در گذر زمان رشد می‌کنند، خوشبختانه بیشتر انواع واریکوسل را می‌توان مشخص کرد . خیلی از آنها نیاز به درمان خاصی ندارند، البته زمانی که واریکوسل باعث ناراحتی شما شود، معمولاً نیاز به جراحی برای درمان و بهبود آن وجود دارد.

علائم واریکوسل

بیماری واریکوسل اغلب نشانه و علامتی ندارد اما اگر علامتی ظاهر شود، این علائم می‌توانند شامل این موارد باشند: رگ‌های بزرگ شده و پیچ‌خورده در کیسه بیضه، ورم‌ها و برآمدگی‌های درون کیسه بیضه که البته دردناک نیستند، درد در ناحیه کیسه بیضه که ممکن است با نشستن، پا شدن و سایر کشش‌های فیزیکی افزایش یافته، در روز شدیدتر شود و زمانی که به پشت دراز می‌کشید، بهتر شود.

دلایل واریکوسل

واریکوسل زمانی رخ می‌دهد که دریچه‌های درون رگ‌های در امتداد طناب اسپرمی، جلوی جریان خون را گرفته و کارایی آن را مختل می‌کنند. این مشکل باعث برگشتن خون به بالا و در نتیجه ورم و پهن شدن رگ‌ها می‌شود. واریکوسل عموماً به آرامی پیشرفت کرده، اغلب در سنین بلوغ شکل می‌گیرد و عموماً در سمت چپ کیسه بیضه دیده می‌شود. هر چند عواملی که می‌توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند، پیدا نشده اما نتایج بعضی از تحقیقات نشان می‌دهند که چاقی ممکن است خطر ابتلای شما به بیماری واریکوسل را افزایش دهد. ظهور ناگهانی واریکوسل در مردان مسن ممکن است ناشی از تومور کلیه باشد و نیاز به بررسی دقیق دارد.

عوارض واریکوسل

واریکوسل می‌تواند باعث کوچک شدن بیضه تحت تأثیر شده، همچنین می‌تواند باعث نازایی و ناباروری در مردان شود. علت اینکه این بیماری باعث ناباروری مردان شده معلوم نیست اما می توان آن را به دلیل افزایش دمای ناحیه و در نتیجه تأثیر بر شکل‌گیری و تحرک اسپرم دانست.

تشخیص ابتلا به بیماری واریکوسل

پزشک شما ناحیه کشاله ران از جمله کیسه بیضه و بیضه‌ها را برای تشخییص ابتلای شما به این بیماری بررسی می‌کند. از آنجایی که ممکن است واریکوسل با بررسی نواحی خود را نشان ندهد، برای تشخیص آن از سونوگرافی اسکروتوم استفاده می‌کنند.

انواع بیماری واریکوسل

- گرید۱: وریدها هنگام زور زدن قابل لمس هستند.

- گرید۲: وریدها در حالت ایستاده قابل لمس هستند.

- گرید ۳: وریدها در حالت ایستاده قابل مشاهده هستند.

واریکوسل ساب کلینیکال: وریدها با معاینه قابل لمس نیستند ولی با سونوگرافی تشخیص داده می‌شود.

درمان کردن یا درمان نکردن واریکوسل

واریکوسل یک بیماری خوش‌خیم است اما درمان دارویی ندارد و تنها روش درمان آن جراحی است. تصمیم‌گیری برای عمل بستگی به فاکتورهای گوناگونی مانند: شدت واریکوسل، سن بیمار و وضعیت باروری (تأهل و داشتن یا نداشتن فرزند) دارد. در مواردی که بیمار واریکوسل گرید دو یا سه داشته باشد و با ناباروری مراجعه نموده باشد، نیاز به عمل جراحی واریکوسلکتومی دارد. اگر واریکوسل با اختلال در آزمایش منی همراه باشد، باز هم نیاز به عمل دارد. اگر مرد جوانی با واریکوسل قابل مشاهده یا قابل لمس (درجه سه یا دو) مراجعه کند و فعلاً قصد بچه‌دار شدن هم نداشته باشد، برای پیشگیری از اثرات نامطلوب آن بر باروری توصیه به عمل جراحی می‌شود. در مورد جراحی واریکوسل‌های بسیار خفیف یاساب کلینیکال اختلاف نظر وجود دارد.

آیا مرد مبتلا به کریپتورکیدیسم می‌تواند قدرت باروری داشته باشد؟

به طور طبیعى در هفتمین ماه حاملگى بیضه‌های جنین پسر به داخل اسکروتوم نزول مى‌کنند. یک نوار فیبروموسکولار گوبرناکولوم از قطب تحتانى بیضه‌ها به اسکروتوم کشیده شده است. این نوار احتمالاً بیشتر به صورت یک مسیر راهنما براى نزول بیضه‌ها طى رشد تمایزى جنین عمل م‌کند تا اینکه باعث کشیده شدن بیضه ها به پایین بشود. بیضه نزول نکرده یاکریپتورکیدیسم نوعى دیس‌توپى بیضه بوده و هنگامى رخ مى‌دهد که نزول یا ثابت شدن بیضه در خلف صفاق، در کانال اینگوینال یادقیقاً پشت حلقه خارجی متوقف شود. ممکن است نزول بیضه‌ها بعد از تولد تداوم یابد اما تا قبل از یک سالگى دچار وقفه مى‌شود.

نوع دیگرى از دیس توپی، بیضه نابجا است که در آن گوبرناکولوم بیضه را به سمت پوبیس، آلت تناسلی، پرینه یا بالاتر هدایت مى‌کند یا ممکن است بیضه به صورت زیرجلدى در سطح کانال اینگوینال قرار گیرد. در این شرایط بیضه تا آن سوى حلقه خارجى کانال اینگوینال نزول کرده و خونرسانى آن به حد کفایت تکامل یافته است و بنابراین اشکالى در ترمیم جراحى ایجاد نخواهد شد. بیضه‌هاى دیس توپیک باید از بیضه‌هاى تورونده افتراق داده شوند. عضله کرماستر بسیار فعال کودکان کمتر از ۳ سال و اندازه کوچک بیضه‌ها موجب می‌شود که بیضه‌ها تا حلقه خارجی یا تا داخل کانال اینگوینال به داخل کشیده شوند. بیضه تورونده را معمولاً مى توان با دستکارى به قسمت پایینى اسکروتوم راند. بیضه‌هاى تورونده در سن بلوغ در اسکروتوم باقى مانده و عملکرد طبیعى دارند. بنابراین در این موارد نیازى به جراحى نیست.

درمان کریپتوکیدیسم

براى تحریک نزول، گونادوتروپین جفتى به صورت ۲۵۰ واحد داخل عضلانى براى کودکان کمتر از ۱۲ ماه و ۵۰۰ واحد داخل عضلانى براى کودکان ۱ تا ۶ ساله، دو بار در هفته و به مدت ۵ هفته توصیه شده است. درمان بیش از حد با گونادوتروپین مى‌تواند آسیب بافتى ایجاد کند. پاسخ دادن و نزول کردن یک بیضه دیس توپیک حقیقى با این درمان بسیار مشکوک است و این درمان براى مشخص کردن موارد بیضه تورونده استفاده مى شود. ارکیدوپکسى یک روش جراحى است که در آن با توجه به عروق بیضه و وازدفران، بیضه را از محل نابجاى خود به اسکروتوم جابجا مى‌کنند. هنگامى که بیضه دیس توپیک قبل از جراحى قابل لمس نیست، در ۱۷% موارد اصلاً وجود ندارد، در ۳۳% موارد داخل شکم بوده و در ۵۰% موارد در کانال اینگوینال یا درست آن طرف حلقه اینگوینال است. در بیضه‌هایی که خیلى بالا بوده و عروق خونرسان کوتاهى دارند، مى‌توان طى عمل جراحى چندمرحله‌اى که در بین مراحل فرصت رشد طولى به عروق داده مى‌شود، آنها را به داخل اسکروتوم کشید. در این موارد عروق بیضه به خوبى تکامل یافته‌اند و بنابراین جابجایی بیضه به اسکروتوم به ندرت مشکل خواهد بود.

سن ایده‌آل براى ارکیدوپکسى کمتر از ۱۸ ماهگى است. پیش‌آگهى بارورى به دنبال ارکیدوپکسى یک طرفه ۸۰% و به دنبال ارکیدوپکسى دوطرفه در حدود ۵۰% است.

مشکلات هورمونی در مردان و تأثیر آن بر ناباروری

یکی از عوامل مؤثر بر ناباروری یا ناتوانی جنسی در آقایان به اختلالات هورمونی یا اختلال در ترشح هورمون‌های جنسی برمی‌گردد. اختلال هورمون‌های جنسی و به دنبال آن کاهش میل جنسی در آقایان در سنین میانسالی می‌تواند با نشانه‌هایی چون کاهش میل جنسی، کاهش انرژی، اختلالات خلقی، کاهش رشد موهای صورت، اختلال خواب و کم‌خونی همراه باشد. اختلالات هورمونی نه‌تنها می‌تواند با اختلالات پوکی استخوان همراه باشد، بلکه اگر به طور ناگهانی اتفاق بیفتد، با نشانه‌هایی چون گرگرفتگی (همچون زنان در دوران یائسگی) نیز همراه خواهد بود. البته متخصصان همیشه تأکید می‌کنند که ناباروری در مردان بیشتر به اختلالات مربوط به کاهش تعداد اسپرم، شکل غیرطبیعی یا اختلال در قدرت حرکتی اسپرم برمی‌گردد. از آنجا که توان باروری چه در مردان و چه در زنان تحت کنترل هورمون‌های محور هیپوتالاموس ـ هیپوفیز مغز است، نباید نقش اختلالات هورمونی را در ناباروری مردان نادیده گرفت. یکی از پیش‌زمینه‌ها‌ی تولید اسپرم در مردان، وجود سیستم‌های هورمونی طبیعی است که از مراکز مغزی یعنی هیپوتالاموس شروع می‌شود و به هیپوفیز می‌رسد و بعد از هیپوفیز به غدد ترشح‌کننده هورمون‌های جنسی منتهی می‌شود و به این ترتیب اسپرم تولید میشود. حال اگر در این مسیر اختلالی صورت گیرد یا غدد جنسی (بیضه‌ها) دچار مشکل باشد، اسپرم‌سازی به خوبی انجام نمی‌شود و در این صورت درمان‌های هورمونی ضرورت پیدا می‌کند. اختلال در تولید و ترشح هورمون‌های جنسی در مردان ممکن است بر اثر وجود تومور در محور هیپوتالاموس ـ هیپوفیز، رادیوتراپی و مصرف برخی داروهای تقویتی در ورزشکاران باشد که برمیزان تولید و کیفیت اسپرم‌ها اثر می‌گذارد. سندرم متابولیک می‌تواند منجر به کاهش هیپوفیزی در مردان شود. البته چنین افرادی ممکن است دچار ناباروری نشوند اما از عوارض ناشی از اختلال هورمون‌های جنسی رنج می‌برند. همچنین ممکن است تولید اسپرم و هورمون‌های جنسی در افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی ـ عروقی، نارسایی کلیوی و سیروز کبدی کاهش پیدا کند اما عوارض ناشی از این نوع اختلالات با درمان چاقی یا سایر بیماری‌های متابولیک وابسته به آن کاهش یافته و به تدریج از بین می‌رود. با وجود این تشخیص زودهنگام اختلالات هورمونی در مردان (تا قبل از بیست سالگی و در سنین بلوغ) می‌تواند در تأثیرپذیری درمان‌های هورمونی از طریق داروهای تزریقی مؤثر باشد.

آغاز درمان اختلالات هورمونی در سنین بالاتر در مردان ممکن است با جایگزینی هورمون تستوسترون از طریق داروهای موجود ممکن نباشد و تنها بتواند به کاهش علائم ناشی از اختلالات هورمونی و نه به درمان ناباروری کمک کند. در این صورت بهره‌گیری از روش‌های درمان ناباروری مانند گرفتن اسپرم، لقاح آزمایشگاهی و بارداری از طریق آی وی اف پیشنهاد می‌شود.

اختلالات مربوط به اسپرم و تأثیر آن بر ناباروری مردان

به طور طبیعی در بیضه مرد اسپرم تولید می‌شود و به هنگام انزال از وی خارج می‌شود. اگر در موارد ذیل اختلالی باشد، شانس لقاح کم شده و مرد نابارور محسوب می‌شود.

- تعداد کم اسپرم.

- عدم بلوغ اسپرم.

- شکل غیرطبیعی اسپرم.

- عدم توانایی حرکت مناسب اسپرم.

عواملی که بر تعداد، شکل، بلوغ و حرکت اسپرم تأثیر منفی دارند

بیماری‌های عفونی

بیماری‌های عفونی یا شرایطی التهابی نظیر بیماری اوریون سبب عفونت مجاری تناسلی یا التهاب و از بین رفتن بیضه در مرد می‌شوند. حدود 25% مردانی که بعد از بلوغ دچار اوریون می‌شوند، نابارور می‌شوند.

اختلالات هورمونی

سبب حدود ۲% تا ۵% مشکلات ناباروری در مردان می‌شوند. تولید نامناسب هورمون‌های FSH و LH بر تولید هورمون مردانگی یا تستوسترون و تولید اسپرم تأثیر دارند. از دسته اختلالاتی که سبب عقیمی در مردان می‌شود، می‌توان به سندرم کلاین فلتر (وجود یک کروموزوم X اضافی در مردان) یا سندرم داون در مردان اشاره کرد.

مشکلات مربوط به دستگاه ایمنی بدن

در بدن بعضی مردان علیه اسپرم خودشان ماده‌ای به نام آنتی بادی تولید می‌شود که سبب کاهش حرکت اسپرم یا به هم چسبیدن آنها می‌شود.

ناتوانی جنسی در مرد و تأثیر آن بر ناباروری در مردان

ناتوانی جنسی مشکل شایعی است که در نتیجه علل متعددی می‌تواند ایجاد شود. ناتوانی جنسی با منشاء روانی نادر نیست اما در بسیاری از موارد می‌توان یک علت خاص را پیدا کرد.

بیماران مبتلا به ناتوانی جنسی روانی، دارای نعوظ صبحگاهی یا نعوظ همراه با مرحله آر.ای.ام خواب هستند، در حالی که در بیماران دارای ناتوانی فیزیولوژیک، نعوظ در این موقع مختل است یا اصلاً وجود ندارد. بنابراین اندازه‌گیری طویل شدن شبانه آلت می‌تواند در ارزیابی بیماران مفید باشد. گرفتن تاریخچه دقیق از داروهای مصرفی در تمام بیماران ضروری است. در معاینه فیزیکی باید علائم بیماری‌های عروق محیطی یا نوروپاتی به دقت جستجو شود. اگر علت ناتوانی اصلاح نشود، در مواردی که نقص به علت فقدان یا ضعف در نعوظ در مرد است، گذاشتن پروتز آلت می‌تواند مفید باشد.