مکمل های دوران بارداری، خود درمانی اشکالی ندارد؟

تغذیه مناسب در دوران بارداری برای سلامت مادر و جنین اهمیت زیادی دارد. در این یادداشت نگاهی داریم به مواد غذایی و مکمل‌های غذایی لازم برای زنان باردار. با شروع دوران بارداری تا تولد تغذیه مادر دیگر فقط برای شخص خودش نیست و باید در نظر داشته باشد که تغذیه کودک هم به وسیله او تأمین می‌شود. به همین خاطر آنچه می‌خورد و می‌آشامد، باید حساب‌شده باشد. دانش مادر در زمینه تغذیه و رعایت تنوع و تعادل در این زمان سهم عمده‌ای در تأمین سلامت جنین دارد زیرا اگر مادر در طول بارداری از مواد مغذی مناسب و مورد نیاز جنین استفاده نکند، جنین کلیه این نیازها را از ذخایر بدن مادر تأمین می‌کند و با کاهش ذخایر مادر سلامت او به مخاطره خواهد افتاد. با توجه به اینکه مادران امروزی به تناسب اندام خود اهمیت می‌دهند، ممکن است که در اثر رژیم‌های غلط به خود و جنین آسیب وارد کنند. مادران باید توجه داشته باشند که رژیم گرفتن در دوران حاملگی به شدت برای خودشان و جنین‌ خطرناک است. بسیاری از رژیم‌های کاهش وزن همراه با کاهش دریافت آهن، اسید فولیک و بسیاری از ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز است. افزایش وزن یکی از نشانه‌های مهم حاملگی طبیعی است. احتمال به دنیا آوردن نوزاد سالم در بانوانی که خوب غذا خورده و افزایش وزن طبیعی دارند، بیشتر است (فداکار و همکاران، ۱۳۹۱). بنابراین اگر مادران با خوردن غذاهای تازه، سالم و مقوی در حال اضافه کردن وزن هستند، نباید نگران شوند. به طور کلی، اگر وزن پیش از حاملگی مناسب بوده، باید بین ۱۱ تا ۱۵ کیلوگرم اضافه وزن پیدا شود. اگر مادری دچار کمبود وزن بوده، می‌تواند قدری بیشتر مثلاً ۱۲/۵ تا ۱۸ کیلوگرم وزن اضافه کند. اگر وزن مادر بالا بوده باید قدری کمتر و بین ۷ تا ۱۱/۵ کیلوگرم وزن اضافه کند. بیشترین اضافه‌وزن باید در سه ماهه آخر یعنی زمانی که جنین بیشترین رشد را دارد، اتفاق بیفتد؛ حدود ۴۵۰ گرم در هر هفته. مادران باید هر چهار ساعت یک بار، یک غذای کم‌حجم میل کنند. هیچ کدام از وعده‌های غذایی نباید حذف شوند. البته معنای بهتر خوردن همیشه بیشترخوردن نیست. زنان باردار فقط روزانه به ۳۰۰ کالری بیشتر از قبل نیاز دارند. خوردن گوشت و ماهی خام و پنیرهای نرم، همچنین خوردن نوشیدنی‌های کافئین‌دار توصیه نمی‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که دریافت بیش از ۴ فنجان قهوه در روز می‌تواند باعث سقط، وزن کم نوزاد و حتی مرده‌زایی شود. کافئین در چای، کولاها، شکلات و نوشیدنی‌های غیرالکلی و کاکائو نیز وجود دارد. به جای آنها می‌توان از دم‌کرده‌های بدون کافئین، نوشیدنی‌های سالم‌تر مثل شیر کم‌چربی، آبمیوه‌های خالص یا یک لیوان آب با چند قطره لیمو استفاده کرد (کرمانی، ۱۳۹۴). آهن و اسیدفولیک را می‌توان با استفاده از این مواد خوراکی برای بدن تأمین کرد: سه وعده غلات کامل (نان سبوس‌دار، آرد ذرت، حبوبات، بلغور جو دوسر، حبوبات)، ۲ وعده سبزیجات و میوه (کاهو، اسفناج، شلغم، کلم، گوجه، توت فرنگی، پرتقال، گریپ فروت)، ۲ یا ۳ وعده پروتئین (مرغ، گوشت گاو و غذاهای دریایی). با وجود اینکه بسیاری از مواد لازم از طریق مواد غذایی تأمین می‌شود ولی استفاده از مکمل‌های آهن، فولیک اسید و مولتی‌ویتامین توصیه شده است که در زیر دلایل لزوم استفاده از آن و مقدار لازم ذکر شده است.

مکمل‌های غذایی مناسب در دوران بارداری

مکمل آهن

در دوران بارداری نیاز به آهن تا دو برابر قبل از بارداری افزایش می‌یابد. این میزان افزایش نیاز به آهن برای رشد جفت و جنین به حدی است که به هیچ وجه از طریق مصرف مواد غذایی تأمین نمی‌شود. بنابراین مصرف یک عدد قرص آهن برای پیشگیری از کم‌خونی، فقر آهن و عوارض آن بر رشد و تکامل جنین و سلامت مادر از جمله مرگ و میر مادران، زایمان زودرس، رشد ناکافی جنین و افزایش خطر مرگ و میر جنین ضروری است. بر اساس دستورالعمل کشوری، برای پیشگیری از فقر آهن، خانم‌های باردار باید از پایان ماه چهارم بارداری یک عدد قرص در روز مصرف کرده و تا سه ماه پس از زایمان ادامه دهند. نکته مهم در درمان کم‌خونی این است که دوز درمانی باید به مدت ۲ تا ۳ ماه ادامه یابد تا ذخایر آهن بدن اصلاح شود.

مکمل اسید فولیک

نیاز به اسید فولیک در دوران بارداری افزایش می‌یابد. به دلیل نقش اسید فولیک در پیشگیری از نقص مادرزادی لوله عصبی، بهتر است مصرف این مکمل از سه ماه قبل از بارداری شروع شود و برای خانم‌های بارداری که از قبل تصمیم به بارداری نداشته‌اند، به محض اطلاع از بارداری مصرف روزانه یک عدد از این مکمل توصیه می‌شود. مصرف منابع غذایی غنی از اسید فولیک مانند جگر، سبزی‌های سبز تیره مثل اسفناج و حبوبات در برنامه غذایی روزانه توصیه می‌شود. با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از اسید فولیک در اثر پخت سبزی‌ها از بین می‌رود، باید از سبزی‌های تازه مثل سبزی خوردن، در برنامه غذایی روزانه استفاده شود. البته باید توجه داشت مصرف کافی منابع غذایی این ویتامین به تنهایی نیاز بدن خانم‌های باردار به اسید فولیک را تأمین نمی‌کند و نمی‌تواند جایگزین مکمل اسید فولیک شود. از پایان ماه چهارم بارداری که کپسول مولتی‌ویتامین مصرف می‌شود، در صورتی که این کپسول‌ها حاوی اسید فولیک باشند، مصرف قرص اسید فولیک باید قطع شود و در غیر این صورت مصرف هر دو مکمل در دوره‌های زمانی تعیین شده ضروری است (دانشگاه علوم پزشکی اراک، ۱۳۹۴، فلاح، ۱۳۹۴).

مکمل مولتی‌ویتامین (ساده یا مینرال)

در دوران بارداری نیاز به ویتامین‌ها و املاح معدنی افزایش می‌یابد و باید اطمینان حاصل شود که برنامه غذایی روزانه، مواد مغذی مورد نیاز خانم باردار را تا حد زیادی تأمین می‌کند. به‌خصوص در شرایطی که ترکیب برنامه غذایی روزانـــه خانم باردار از تعادل و تنوع کافی برخوردار نیست یا خانم باردار به علت حاملگی‌های مکرر و به ویژه با فاصله کم، ذخایر بدنی کافی ندارد، مصرف مکمل‌های مولتی‌ویتامین توصیه می‌شود. در کشور ما بر اساس دستورالعمل کشوری، کلیه خانم‌های باردار از پایان ماه چهارم (هفته ۱۶) تا سه ماه بعد از زایمان باید روزانه یک عدد کپسول مولتی‌ویتامین ساده یا مینرال مصرف کنند. در نتایج تحقیقات عنوان شده که بیشترین وزن‌گیری کودک و جلوگیری از کم‌وزنی او، در اثر استفاده درست مکمل‌های آهن، فولیک اسید و مصرف میوه‌ها، لبنیات و پروتئین است. در نتیجه، آگاهی مادران از الگوی درست تغذیه می‌تواند بر سلامت مادر و کودک تأثیر مستقیم داشته باشد.