آموزش دستشویی رفتن به کودکان، چگونه؟

سوال مخاطب نی‌نی‌بان: من دارای یک فرزند پسر که سن دو سال و نه ماه دارد هستم من یکسالی هست او را از پوشاک گرفته ام اما متاسفانه فرزند من هنوز دستشویی رفتن را نیاموخته برایش لگن تهیه نمودم حتی بعد دستشویی شماره یک کردن برایش جایزه هم دادم اما او هنوز یاد نگرفته بگوید دستشویی دارد او الان خود می تواند شرت و شلوارش را هم بپوشد ولی در گفتن دستشویی تنبلی می کند حتی بارها شده اورا دستشویی بردم ولی نکرده ولی بعد پوشیدن لباس خود را کثیف کرده و حتی شده ساعتها در کثیفی مانده ولی صدایی نکرده، اصلا هم ترسی از دستشویی ندارد یا احساس بد یا کثیف بودن ندارد، خواهش میکنم به من بگویید علت اینکار او چه میتواند باشد و چگونه میتوانم دستشویی رفتن را به او یاد بدهم؟

پاسخ دکتر پرویز رزاقی، روانشناس خانواده و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس:

اگر نمی‌تواند قطعا آموزش توالت رفتن به‌خوبی انجام نشده است یا اینکه والدین با او برخورد تندی داشتند که بچه این بخش از مراحل رشد خود را به‌ خوبی پشت سر نگذاشته است. بنابراین والدین باید روش خودشان را تغییر بدهند. اینجا باید والدین این احساس را که مقصر خود بچه است و او باید بتواند این کار را بکند، از خود دور سازند. چون مقصر ۱۰۰% آنها هستند. باید برای این مسئله بیشتر وقت بگذارند. توصیه من این است اول اینکه شرایط داخل دستشویی را به‌گونه‌ای فراهم بکنید که بچه به رفتن به آنجا علاقه‌مند بشود. در واقع دست شویی را آن طور که کودک دوست دارد تزئین کنید. خوشبو کننده‌ای که او دوست دارد در آنجا بزنید. یک لگن دستشویی بارنگی که کودک دوست دارد تهیه کنید و روی دستشویی بگذارید تا بچه بتواند به‌وسیله آن لگن روی دستشویی که شما از آن استفاده می‌کنید بنشیند. باید زمان تخلیه ادرار و مدفوع کودک را تقریبا محاسبه بکنید و خودتان او را به دستشویی ببرید. اغلب مادرها با شناختی که از ویژگی‌های شخصیتی کودکشان دارند می‌توانند زمانی را که بچه باید به دستشویی برود بفهمند.
برای بردن کودک به دستشویی از روش پاداش و تشویق استفاده کنید. برای ایجاد رفتار سالم روش پاداش و تشویق اثرگذار است. به او بگویید هر وقت خودت به دستشویی بروی و این کار را انجام بدهی فلان جایزه را به تو می‌دهیم. از خشونت و دعوا و پرخاشگری بپرهیزید. مخصوصا زمانی که کودک لباسش را کثیف می‌کند. چون خشونت نه تنها کارساز نیست بلکه اوضاع را بدتر می‌کند. کودک را سرزنش نکنید و به او احساس گناه ندهید. زیرا بچه با این کارها شروع به مقاومت منفی و لجبازی می‌کند. گاهی اوقات نرفتن به دستشویی یک روش انتقام از والدین است. کودک نباید متوجه بشود که این کار شما را اذیت می‌کند. اگر رابطه عاطفی کودک با والدین نادرست باشد این مسئله کش پیدا می‌کند. زیرا کودک با این کار می‌خواهد از پدر یا مادرش انتقام بگیرد و به رفتار نادرست ادامه می‌دهد. در مقابل او خونسرد باشید و ناراحتی‌تان را پنهان کنید. نشان دادن حرص و جوش و ناراحتی ممکن است کودک را بیشتر خوشحال کند. پس با عدم واکنش اجازه ندهید کودک به آنچه می‌خواهد برسد. سپس باید رفتار سازنده را جایگزین این رفتار مخرب بکنید. می‌توانید برای کودک یک جدول تهیه کنید. هر وقت بچه به دستشویی رفت و مدفوع کرد برایش علامت بگذارید و وقتی علامت‌ ها ۲ یا ۳ تا شد به او جایزه بدهید. توجه داشته باشید جایزه باید مطلوب و دلخواه کودک باشد. می‌توانید مقداری برچسب تهیه کنید و روی کاشی دستشویی به‌عنوان علامت بچسبانید که یعنی کودک به دستشویی رفته است. وقتی تعداد برچسب‌ها به یک عدد مناسب رسید به کودک پاداش بدهید. می‌ توانید برچسب‌ ها را به خود کودک بدهید تا روی دیوار دستشویی بچسباند. البته دقت کنید جایزه‌ ها باید روزانه باشند. یعنی نگذارید آخر هفته یک جایزه بزرگ‌تر تهیه کنید. جایزه‌ های کوچک ولی روزانه به او بدهید تا مجبور نباشد برای جایزه خیلی صبر کند. وقتی به کودک قول یک جایزه دیرهنگام را می‌دهید، هر چقدر هم که آن جایزه ارزنده باشد روی کودک تأثیر نمی‌گذارد. پس طوری برنامه ریزی کنید که بتوانید همان روز به کودک تان پاداش بدهید. وقتی کم کم به دستشویی رفتن عادت کرد می‌توانید فاصله بین پاداش‌ها را زیاد کنید و پس از مدتی دیگر پاداش ندهید. ولی باید بگذارید این رفتار در کودک درونی بشود آنگاه بدون پاداش و جایزه هم خود به خود دستشویی خواهد رفت.
هر از گاهی هم یک پاداش غیرمستقیم به بچه بدهید. مثلا دارید با مادر بزرگش یا پدرش صحبت می‌کنید، طوری که بشنود بگویید: پسرم (اسمش را بگویید) امروز خودش از خواب بیدار شد و به دستشویی رفت. الان دارد تلویزیون می‌بیند و… یعنی کار خوب کودک را جلو خودش به یک نفر دیگر گزارش بدهید تا او بفهمد شما کار خوبش را دیدید. گزارش مثبت از رفتار بچه‌ها تأثیر بسیار خوب و سازنده‌ای در آنها دارد و اغلب باعث می‌شود رفتار درست ادامه پیدا کند.