تشخیص سلامت جنین، آزمایش های لازم

دانشمندان تحقیقات زیادی درباره سلامت مادر و جنین در طول بارداری انجام داده اند. امروزه می توان با بررسی های لازم از بخش قابل توجهی از بیماری های مادرزادی جلوگیری کرد. این عمل با آزمایش هایی با عنوان آزمایش های غربالگری امکان پذیر است. تعداد و انواع این آزمایش ها زیاد است و تمام خانواده ها توانایی مالی پرداخت هزینه های این آزمایش ها را ندارند اما تعدادی از این آزمایش ها حیاتی هستند و متخصصان کشور توصیه می کنند مادران حتما آنها را انجام دهند.
هدف از انجام آزمایش های غربالگری تشخیص به موقع بیماری یا وضعیتی حاد قبل از آن است که سلامت مادر یا جنین به خطر بیفتد. نتیجه آزمایش های غربالگری بیشتر خانم های باردار نگران کننده نیست اما برخی از آنها هم جواب های غیر طبیعی را نشان می دهند که باید برای شان بررسی های دقیق تری انجام شود. برای آگاهی دقیق تر از این که کدام تست ها برای تان حیاتی است و کدام ها را عقل حکم می کند انجام دهید می توانید با متخصص زنان معالج تان مشاوره ای داشته باشید.
۲ تا ۳ درصد نوزادان به نقایص مادرزادی مبتلا می شوند که می توان به سندرم داون (مونگولیسم)، نقایص لوله عصبی و سندرم تریزومی ۱۸ اشاره کرد. این بیماری ها معمولا در فرزندان خانواده هایی که سابقه نقایص مادرزادی ندارند، ایجاد می شوند. بنابراین انجام این آزمایش ها را به تمام زوجین توصیه می کنم. این آزمایش ها بیماری های مادرزادی را به پزشک ثابت نمی کنند و زوجین در صورت نگران کننده بودن جواب آزمایش شان باید آزمایش های تکمیلی را انجام دهند.

غربالگری سه ماهه اول:
زمان انجام: بین هفته های ۱۱و ۱۳ بارداری

هدف از انجام: بررسی احتمال خطر سندرم داون و تریزومی

▪ نوع آزمایش:
آزمایش خون: سنجش میزان دو پروتئین خاص وابسته به بارداری در خون مادر
سونوگرافی: به کمک سونوگرافی تجمع مایع پشت گردن جنین اندازه گیری می شود. تجمع این مایع پشت گردن جنین طبیعی است اما اگر این مایع از حد معینی بیشتر باشد و در عین حال آزمایش خون فوق هم نتیجه غیرطبیعی داشته باشد، احتمالا این جنین در خطر افزایش نقایص مادرزادی و اختلالات کروموزومی (سندرم داون و تریزیومی ۱۸) است.

اگر جواب دو آزمایش فوق نگران کننده بود مادر باید از پرز های جفت نمونه گیری کند.

غربالگری سه ماهه دوم:
زمان انجام آزمایش: بین هفته های ۱۴و ۲۲ بارداری
آزمایش خون: بررسی چند نوع پروتئین در خون که به طور طبیعی در خون مادر باردار وجود ندارند. مثلا اگر در بدن جنین یک پروتئین به خصوص ساخته شود و از طریق خون او به مایع آمنیوتیک رحم وارد شود و از آنجا به خون مادر بریزد، پزشک با بررسی میزان این پروتئین می فهمد جنین بیماری خاصی دارد یا خیر. اگر جواب آزمایش های خون غیرطبیعی بود، مادر باید روش تکمیلی سونوگرافی را انجام دهد.

سونوگرافی: تشخیص بیماری های سندرم داون، باز بودن لوله عصبی جنین و تریزومی ۱۸. اگر بیماری در نتیجه سونوگرافی احتمال خطر را نشان دهد باید آزمایش های تشخیص قطعی را هم انجام دهد، مثلا نمونه برداری از مایع آمنیوتیک که طی آن میزان هورمون ها و سلول های جنین بررسی می شوند.

سوابق پزشکی

پس از انتخاب یک متخصص زنان باتجربه و قابل اعتماد و سپردن روند بارداری و زایمان تان به او حتما سوابق پزشکی تان را به او بگوید، ناراحتی کلیوی، مغزی، عصبی، قلبی، روماتوئیدی، دیابت و…. اگر قبلا سابقه زایمان داشته اید پزشک معالج تان را مطلع کنید. به خصوص اگر در این بارداری ها، بیماری و مشکلات مرتبط با بارداری را متحمل شده اید. داشتن این اطلاعات به متخصص زنان معالج کمک می کند تا با دید وسیع تری مراقب شما باشد و اگر نیاز به توجه ویژه ای دارید آن را از شما دریغ نکند. مثلا اگر در بارداری قبلی خود سابقه پری اکلامپسی (فشار خون) یا دیابت داشته اید، متخصص باید بیشتر از یک فرد معمولی مراقب وضعیت سلامت شما و فرزندتان باشد.

معاینات معمول
۱) وزن و قد مادر: در اولین مراحل بارداری متخصص باید وزن و قد شما را اندازه بگیرد تا اگر دچار اضافه وزن یا کمبود وزن هستید، توصیه های لازم را بکند.
2) ارزیابی رشد جنین: ماما یا متخصص زنانی که مسئولیت شما را در طول دوران بارداری برعهده گرفته با فواصل زمانی مشخص نرخ رشد جنین تان را بررسی می کند تا اگر احیانا تاخیری در آن پیش آمد اقدامات لازم را انجام دهد.
۳) فشار خون: فشار خون مادر در طول بارداری باید به طور معمول اندازه گیری شود تا خطر ابتلای مادر به پری اکلامپسی به واقعیت تبدیل نشود.

۴) بررسی موقعیت جنین: در صورت امکان بهتر است وضعیت رحم و موقعیت قرار گرفتن جنین در رحم مادر در هر ۳۷ هفته بارداری بررسی شود.

آزمایش ادرار
با آزمایش ادرار می توان از موارد زیر مطلع شد:
۱) نوعی پروتئین در ادرار که نشان دهنده بیماری پری اکلامپسی است. به این ترتیب می توان بیماری را در مراحل ابتدایی تشخیص داد.
۲) عفونت: در طول بارداری ممکن است به عفونت بدون علامت مبتلا شوید که می تواند شما را گرفتار مشکلات دیگری از جمله زایمان زودرس کند. این عفونت ها با انواع به خصوص آنتی بیوتیک قابل درمان هستند.

آزمایش برای تشخیص جفت سرراهی
جفت سر راهی یا پلاسنتا پریویا حالتی است که جفت یا بندناف روی دهانه باز رحم قرار می گیرد که برای زایمان مادر خطرناک است. برای تشخیص این مشکل متخصص زنان از روش سونوگرافی استفاده می کند.
سندرم تریزومی ۱۸: ناشی از تقسیم سلولی معیوب است و سبب معلولیت های ذهنی و جسمی زیادی می شود.

نقایص لوله عصبی: در این حالت ستون فقرات، نخاع و مغز درست تکامل نیافته اند و به دنبال آن اندام ها حیاتی و حرکتی جنین فلج می شوند. جنین مبتلا به این نقص بعد از تولد زنده نمی ماند.

آزمایش خون
آزمایش خون در طول بارداری اطلاعات مفیدی را به متخصص معالج تان می دهد.
۱) کم خونی: اگر در طول بارداری دچار کم خونی شوید متخصص برای تان مکمل آهن تجویز می کند.
۲) گروه خونی: اگر گروه خونی شما مثبت و گروه خون فرزندتان منفی باشد، پادتن هایی در خون شما ریخته می شود. این پادتن ها در اولین بارداری خطری ندارند اما در بارداری دوم به سلول های خونی جنین حمله می کنند.
۳) آزمایش سرخجه: این آزمایش پادتن هایی را که بدن در مواجهه با ویروس سرخجه ترشح کرده نشان می دهد. اگر آزمایش نشان دهد پادتن های سرخجه در بدن تان وجود دارد یعنی نسبت به این عفونت مصون هستید. در غیر این صورت باید از تماس و معاشرت با بیماری سرخجه خودداری کنید، زیرا ابتلا به بیماری سرخجه در طول بارداری سبب آسیب جدی به مغز در حال شکل گیری جنین می شود. بنابراین بهتر است قبل از اقدام به بارداری وضعیت خونی خود را نسبت به بیماری سرخجه بررسی کنید.
۴) عفونت خاص: برخی عفونت های غیر معمول اما مهم دوران بارداری عبارتند از:
الف) ایدز: ممکن است سال ها قبل بدون این که متوجه شوید به این ویروس آلوده شده باشید. اگر قبل از بارداری یک آزمایش تشخیصی نسبت به ویروس ایدز انجام دهید می توانید با اقدامات کنترلی و سزارین شدن از انتقال این ویروس به فرزندتان پیشگیری کنید.
ب) هپاتیت B: ممکن است ویروس هپاتیت B در بدن تان نهفته باشد اما هنوز علائم بیماری را نشان نداده باشید. این ویروس به کبد آسیب می رساند و با تشخیص وجود آن در ابتدای بیماری می توان از خطرات آن برای نوزاد کاست.
ج) سفلیس: عفونت باکتریایی سفلیس شایع نیست اما اگر شما به آن مبتلا باشید می توانید آن را به فرزندتان منتقل کنید. پس بهتر است قبل از بارداری آزمایش لازم را بدهید.

سونوگرافی:

سونوگرافی یک روش تشخیصی بی درد و بی خطر است که با تهیه عکس از ساختمان داخلی رحم وضعیت جنین را به شما و پزشک معالج تان نشان می دهد. امواج ممکن است بر ماده ژنتیک سلول های در حال نمو جنین اثر بگذارند. بنابراین انجام تنها چند عدد سونوگرافی در طول بارداری کافی است:
۱) ابتدای بارداری: برای اطمینان از بارداری
۲) هفته ۱۲: برای تشخیص شکل گیری صحیح اندام ها، تعداد قل، زمان زایمان و تشخیص سلامت جنین
۳) هفته ۲۲: تشخیص ناهنجاری های فیزیکی احتمالی
۴) هفته ۳۲: بررسی مغز جنین
۵) آزمایش غربالگری برای سندرم داون: سندرم داون ناشی از اختلالات تقسیم سلولی و ایجاد ۴۷ کرومزوم به جای ۴۶ کرومزوم است. همین یک کروموزوم اضافه می تواند تمام عملکرد و رشد بدن را از همان ابتدای تشکیل سلول تخم در بدن مادر تحت تاثیر قرار دهد. نوزادی که با اختلال کروموزومی داون به دنیا بیاید دچار حالات غیر عادی روحی و جسمی است و مراحل رشد روانی و جسمی را با تاخیرهای زیاد طی می کند، مثلا نمی تواند تا سال ها راه برود و صحبت کند. برای تشخیص این سندرم در طول بارداری از شما نوعی آزمایش خون وسونوگرافی می گیرند.