از شیر گرفتن کودک، وابستگی ها را در نظر بگیرید

زمانی که کودک به سن نوپایی می‌رسد (بعد از شروع اولین قدم‌ها یا عموما در سن ۱۲ تا ۲۴ ماهگی)، در بیشتر مواقع خداحافظی با شیر مادر کار ساده‌ای نیست، با این‌وجود راه‌هایی وجود دارد که می‌تواند به مادران در این زمینه کمک کند.

همه می‌دانیم که سینه مادر برای اغلب کودکان نخستین چیزی است که بعد از تولد به آن انس گرفته‌اند و ساعت‌های زیادی از عمرشان را به بودن در آغوش مادر و شیر خوردن گذرانده‌اند. طبیعتا این مهم نه فقط نیاز جسمی و تغذیه‌ای آنها را در ماه‌های اول تولد تامین می‌کند بلکه کودکان از نظر روحی نیز به آن وابسته می‌شوند. در چنین شرایطی، روانشناسان کودک به شدت با خاتمه شیردهی کودکان به صورت ناگهانی و با روش‌هایی از قبیل استفاده از مزه‌های تلخ یا تغییر شکل سینه مادر با رنگی کردن آن یا چسب زخم و ... دروغ گفتن و فریب دادن کودک با ترفندها و خلاصه رفتارهای ضربتی مختلف و بعضا عجیب و غریب که منجر به جدایی ناگهانی جسمی و عاطفی کودک از این یار دیرین او می‌شود، بسیار مخالفند.

متاسفانه روش‌های سنتی غلطی در برخی فرهنگ‌ها رواج دارند که به موجب آن، مادر بعد از مدت‌ها شیردهی با عشق و علاقه به فرزندش، یک شبه اقدام به قطع آن می‌کند؛ غافل از اینکه هر نوع القای تغییر ناگهانی مزه شیر یا آسیب دیدگی سینه مادر که مدت‌ها یار قدیمی کودک و مامن آرامش او بوده تا چه حد می‌تواند فرزند دلبند او را مثل مواجهه با از دست دادن عزیزی، عمیقا مضطرب کرده و با ایجاد یک خلا عاطفی شدید اثراتی جاودانه به جای گذارد.

در چنین شرایطی، تنها روشی که از نظر علمی پیشنهاد می‌شود روش قطع شیردهی به صورت تدریجی است. در بخش نخست این مطلب تلاش شده مراحل مختلف این روش توضیح داده شود. در بخش دوم نیز بخشی از تبادل تجربیات مادران رستاکی و دغدغه‌های آنها در این باره درج شده است.

نظر کارشناسان

با کمک شش مرحله زیر خودتان را آماده کنید که به شیرخواری کودکتان به آهستگی خاتمه دهید، از موقعیت‌های محرک بپرهیزید و از عوارض و سختی‌های آن آگاهی پیدا کنید.

مراحل از شیر گرفتن کودکان نوپا:

۱- با کسب آگاهی از آنچه در مرحله از شیر گرفتن اتفاق خواهد افتاد، آغاز کنید؛ اگر از آنچه در پروسهٔ از شیر گرفتن اتفاق خواهد افتاد آگاه باشید، کمتر از ناهمواری‌ها و مسائلی که در این راه وجود دارند شگفت‌زده می‌شوید و بالطبع خواهید توانست با تدبیر و آگاهی بیشتری شرایط مناسب‌تری را برای خود و کودکتان فراهم کنید.

۲- بدانید که در طول فرایند از شیر گرفتن کودکتان چه انتظاراتی از بدن خود داشته باشید؛ به‌طور طبیعی تغییراتی در بدن شما رخ خواهد داد. آگاهی از این تغییرات و عکس العمل‌هایی که بالقوه می‌تواند در شما رخ دهد به درک بیشتر و بهتر شما از این تغییرات کمک خواهد کرد.

۳- آگاه باشید که احتمال بروز تغییرات و عکس‌العمل‌های عاطفی نیز در این فرایند دور از ذهن نخواهد بود؛ تغییرات هورمونی که در شما رخ می‌دهند، علاوه بر مسائل جسمی با تغییرات و عکس‌العمل‌های عاطفی و خلقی نیز همراه خواهند بود.

۴- بدانید که کودک شما نیز به اندازه خودتان از این پروسه متأثر خواهد شد و کنار آمدن با کودکتان در این مرحله کمی دشوار خواهد بود. آگاه باشید که کودکتان در حال روبرو شدن با یک تغییر و یک مرحلهٔ گذار اجباری و غیر قابل درک است.

۵- اجازه بدهید کودکتان کارگردان این نمایش باشد؛ برای جلوگیری از عکس العمل‌های شدید و بدخلقی‌های کودکان، بهترین روش این است که اجازه دهید خودشان تصمیم بگیرند چه زمانی از شیر خوردن دست بکشند (در اصطلاح فارسی کودک خودش خودش را از شیر بگیرد). در این راه ممکن است کمک شما برای کنار گذاشتن این عادت (شیر خوردن) ضروری به نظر برسد.

یکی از نشانه‌های اصلی این است که گاهی مشاهده می‌کنید که کودکتان پیش از اینکه شیر موجود در سینه را به‌طور کامل تخلیه کند، دست از خوردن می‌کشد. در این شرایط، می‌توان گفت که احتمالا کودک آماده است که به شیرخواری خاتمه دهد.

مرحله دوم: از شیر گرفتن تدریجی

۱- به تدریج و طی یک برنامه حساب شده کودکتان را از شیر بگیرید؛ اگر به هر دلیلی این شما هستید که تصمیم به پایان شیردهی می‌گیرید، باید توجه داشته باشید که قطع تمام دفعات شیردهی به یک‌باره می‌تواند به تغییرات ناگهانی مضری در مادر و کودک منجر شود، کودک را مضطرب و ناامید می‌کند و نیز می‌تواند مادر را بیش از پیش مستعد ابتلا به عفونت‌های پستان و عوارضی از قبیل تجمع شیر در پستان و ماستیت سازد.

۲- دفعات شیردهی را به تدریج و در طول زمان کاهش دهید؛ به عنوان مثال اگر کودکتان به شیر خوردن بعد از ظهر عادت دارد شما ابتدا بهتر است به حذف این وعده در طول یک هفته اقدام کنید. در هفته دوم به حذف یک وعده دیگر نیز اقدام کنید. هم اکنون شما تونسته اید دو وعده تغذیه معمول وی با شیرتان را حذف کنید. این روش را ادامه دهید تا زمانی که کودکتان را به‌طور کامل از شیر بگیرید.

مرحله سوم: از انجام کارهایی که برای کودک تداعی گر شیرخوردن است اجتناب کنید

۱- اجازه ندهید کودکتان شما را بدون لباس ببیند؛ در مقابل او لباستان را عوض نکنید و بدون پوشش با او به حمام نروید و مدت کوتاهی لباس‌های با یقه پوشیده بپوشید. اگر کوکتان سینه شما را ببیند ممکن است به یاد دوران شیرخواری به سمت شما آمده و تلاش به شیرخوردن کند.

۲- کودکتان را به روش متفاوتی در آغوش بگیرید؛ از در آغوش گرفتن و قرار دادن کودک در حالاتی که به‌طور معمول برای شیردادن به او استفاده می‌کردید اجتناب کنید.

۳- از قرار گرفتن در محل‌ها و موقعیت‌هایی که قبلا در آن کودکتان را شیر می‌دادید اجتناب کنید (مثلا اتاقی که معمولاً کودکتان را در آن شیر می‌دادید یا صندلی‌ای که به هنگام شیردهی روی آن می‌نشستید.)

به‌طورکلی از انجام هر آنچه محرک کودکتان برای مطالبه شیر باشد، بپرهیزید.

مرحله چهارم: استفاده از تاکتیک حواس پرتی

۱- حواس کودکتان را پرت کنید؛ کودکان به راحتی سرگرم می‌شوند و شما می‌توانید با کارهایی از قبیل بیرون رفتن برای پیاده روی، خواندن شعر مورد علاقه کودک، استفاده از مواد غذایی دلخواه و... به راحتی ذهن او را منحرف کنید. در این راه خلاق باشید و از هر روشی که می‌تواند تمرکز او را از شیر خوردن به سوی خود منحرف کند، استفاده کنید.

۲- کودکتان را مشغول کنید؛ کودکی که سرگرم باشد، کمتر احتمال دارد کار و مشغولیت خود را رها کرده و به فکر شیر خوردن بیافتد.

اجازه ندهید برنامه خواب کودکتان به هم بریزد؛ اگر کودک شما عادت کرده که با شیر خوردن بخوابد پس از اینکه او را از شیر بگیرید خواهید دید که با وجود نیازی که به خواب دارد حاضر نخواهد شد از کشفیات باشکوهش از شگفتی‌های دنیای پیرامونش دست کشیده و به فکر چرت زدن بیافتد و آنقدر به کشفیات خود ادامه خواهد داد تا نهایتاً از شدت نیاز به خواب گویی بی‌هوش شود. برای اینکه برنامه خواب کودکتان به هم نریزد از روش‌های جایگزین برای شیردهی استفاده کنید. یک ماشین سواری یا گشتن با کالسکه یا حتی سپری کردن زمانی همراه پدر در ننو ممکن است به خوابیدن او کمک کند. هرچند اگر قبل از این عادت خوابیدن با شیر را حذف کرده باشید و کودک را به مستقل خوابیدن عادت داده باشید، قدم بزرگی را برداشته اید.

مرحله پنجم: استفاده از جایگزین‌های مناسب

۱- خوراکی‌های خوشمزه به او بدهید؛ وعده‌های شیر خوردن کودکتان را با خوراکی‌های خوشمزه‌ای که می‌توانند نیاز روزانه کودکتان را به کلسیم مواد مغذی و ویتامین‌هایی که پیش‌تر از طریق شیر مادر دریافت می‌کرد را تأمین کنید. به عنوان یک اصل کلی به یاد داشته باشید که چیزهای خوشمزه همزمان باید سالم هم باشند و در عین حال در برنامه کم و بیش مناسب غذایی کودک بگنجند، بنابراین از جایگزین‌های ناسالم و رشوه دادن بی هنگام به وی بپرهیزید.

۲- خوراکی‌های جامد را فراموش نکنید؛ بهتر است از مواد جامد که احساس سیری به کودک می‌دهد به عنوان جایگزین شیر مادر استفاده کنید. یک کودک با شکم پر کمتر احتمال دارد به سمت شیر مادر برود.

مرحله ششم: آگاهی از عوارض احتمالی

۱- برای یک احساس ناراحتی مختصر در سینه مادر آماده شوید؛ بدانید که سینه ممکن است کمی متورم و دردناک شود زیرا در طی دوران شیردهی شیر تولید شده در سینه مادر توسط کودک تخلیه می‌شده ولی هم اکنون این اتفاق نمیوفتد. برای جلوگیری از دردناک شدن سینه‌ها بهتر است مقدار بسیار کمی از شیر را با دست بدوشید. دقت کنید که شیر زیادی نباید دوشیده شود طوری که بدن شروع به تولید دوباره شیر کند. بدن شما نیاز دارد که به آرامی میزان شیری که تصور می‌کند کودکتان به آن نیاز دارد را کم کند.

۲- از تجمع شیر در یک نقطه از سینه که منجر به بسته شدن مجاری شیر و ایجاد توده‌های دردناک می‌شود جلوگیری کنید؛ ماساژ سینه‌ها زیر دوش آب گرم بهترین و کم دردترین راه برای جلوگیری از تجمع شیر است. قرار دادن برگ کلم روی سینه نیز برای کاهش درد کمک کننده است. همچنین استفاده از کمپرس سرد در کاهش درد و نیز کاهش تولید شیر در سینه موثر است.

۳- از یک لباس زیر با سایز متناسب و نه تنگ استفاده کنید؛ دقت کنید که لباس زیرتان بدون فنر باشد چرا که خود این فنرها ممکن است باعث ایجاد ناراحتی‌هایی در سینه شود.

۴- احساس گناه نداشته باشید؛ ممکن است این احساس زمانی که کودکتان برای مطالبه شیر به سمت شما می‌آید شدت یابد و شما احساس خودخواه بودن، دل‌شکستگی و ناامیدی کنید. این به دلیل پیوندی است که در نتیجه شیردهی بین مادر و کودک ایجاد شده است که هم اکنون پایان یافته است. این احساسات طبیعی است و با مرور زمان رفع خواهد شد. پس سعی کنید این احساسات را کنار گذاشته و به این فکر کنید که کودکتان وارد مرحله جدیدی شده و به زودی به برنامه غذائی جدیدش عادت خواهد کرد.

اخطار: چنانچه در مرحله از شیر گرفتن دچار تب شدید یا افسردگی شدید شدید به پزشک مراجعه کنید.