مشکلات جسمی کودکان، چه نیازهایی دارند؟

کودکان به عنوان گروهی خاص در حرفه مددکاری اجتماعی همواره مورد توجه بوده ­اند و مسائل آنان از زوایای متعدد از جمله رشد و پرورش، امنیت در خانه، مدرسه و اجتماع، آموزش، شادی و تحرک اجتماعی و … قابل اهمیت است. جامعه سالم، جامعه ­ای است که برای رشد و توانمندی افراد از ابتدای حیات آنان که همان دوران بارداری مادر، لحظه زایمان و دوران کودکی است دارای سیاست­های خاص باشد؛ چرا که اساس توسعه یک جامعه از مسیر کودکی گذر می­ نماید و سپس به سایر مراحل تسری می­ یابد. متأسفانه در ایران به مقوله کودک و کودکی چنان که باید و شایسته است پرداخته نشده است و در این حوزه شاهد برنامه­ ای مدوّن برای دوران کودکی نیستیم و این تقصان منجر به ایجاد مسائل متعدد جسمی- حرکتی، ذهنی، روانی و اجتماعی در کودکان شده است که بسیاری از آن در دوران بارداری مادر، زمان تولد، کاستی در مراقبت پرستاری در بیمارستان­ها، مشکلات ارثی و ژنتیکی است که کودکان را تا پایان عمر درگیر می­ سازد، مشکلاتی که با اتخاذ سیاست­های درست بهداشتی- درمانی قابل پیشگیری هستند.

اگر چه کودکان با هر سن، جنس شرایط و موقعیتی نیازمند مراقبت جدی هستند اما آنچه در این بین توجه ویژه ­ای را می­ طلبد اهتمام به نیازها، مسائل و مشکلات کودکانی است که دارای «محدودیت» (نه معلولیت که در افواه و محافل علمی رایج است). بدون تردید کودکان برای رشد و توانمندی نیازمند دریافت خدمات بهداشتی- مراقبتی، روانی و آموزشی خاص هستند و بسی جای تأسف است که خدمات نامبرده در ایران چنان که باید به کودکان ارائه نمی­ گردد؛ به ویژه کودکانی که از محدودیت جسمی- حرکتی رنج می­برند و کمبود خدمات تحمل این رنج را بر آنان مضاعف می­ گرداند. این کودکان دارای نیازهایی خاص هستند که شایسته است در محیط خانوادگی، آموزشی و اجتماعی بدان توجه شود. از جمله این نیازها عبارتند از:

نیازهای بهداشتی- مراقبتی: این کودکان نیاز به مراقبت­های ویژه، خدمات درمانی، کنترل دارو، کاربرد روش­هایی برای تقویت عضلات مانند فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتار درمانی، ارتوپد فنی و … هستند. همچنین توجه به پیشگیری از بیماری­های ناشی از محدودیت­های حرکتی، و شدت محدودیت از طریق اقدامات مبتنی بر توانبخشی حائز اهمیت است.

نیازهای اقتصادی: امکان بهره­ مندی از خدمات پزشکی، کنترل وضعیت بیماری، تهیه لوازم کمک توانبخشی و … همگی نیازمند توانمندی اقتصادی است و در غیر این صورت سیر رشد و پیشرفت کودکان در مسیر افزایش تحرک و استقلال فردی- اجتماعی با مشکل مواجه خواهد شد.

نیازهای عاطفی- روانی: کودکان دارای محدودیت جسمی- حرکتی از وضعیت سلامت روان ضعیف­ تر، رضایت­مندی کمتر از سلامت، خودپنداره منفی و میزان بالای افسردگی برخوردارند (حیدری­پور و همکاران، ۱۳۹۱). بهره­ مندی از توجه و حمایت خاص نه به معنای ترحم و دلسوزی بلکه در راستای شناسایی قوت­­ ها و ضعف­ ها، تقویت توانایی­ها و رفع ضعف­ ها و کاستی­ ها، توانمندی کودکان را به همراه خواهد شد و افزایش اعتماد بنفس و خودپنداره مثبت را در آنان برجسته خواهد ساخت.

نیازهای اجتماعی: کودکان دارای محدودیت جسمی- حرکتی به دلیل موانع محیطی- اجتماعی که در سر راه آنان وجود دارد، اغلب کودکانی درونگرا و منزوی هستند و به دلیل فقدان عزت نفس و اعتماد بنفس در فعالیت­های گروهی و دسته­ جمعی کمتر شرکت می­ کنند. آموزش مهارت­های ارتباطی و اجتماعی، ایجاد بستر مناسب برای مشارکت در امور جمعی و تقویت عزت نفس و اعتماد بنفس در آنان امری لازم و ضروری می­ نماید.

نیازهای آموزشی : آموزش در همه کودکان نباید به یک شیوه انجام گیرد بلکه باید بر مبنای تفاوت­های فردی صورت گیرد. برخی از کودکان دارای محدودیت جسمی- حرکتی به ویژه کودکانی که در محیط­ های بسته خانوادگی و اجتماعی رشد یافته ­اند، از نظر میزان یادگیری قابل مقایسه با سایر کودکان همسن خود نیستند و اساساً مقایسه امری نادرست است که در سیستم مدارس ایران رواج دارد. کودکان باید با توجه به میزان توانایی­ های فردی آموزش ببینند و انتظاری فراتر از آن راه به جایی نخواهد برد؛ به خصوص اینکه در کودکان دارای محدودیت جسمی- حرکتی سیستم عصبی- حرکتی با هم هماهنگ نبوده از این رو حرکات با کندی و به آهستگی صورت می­گیرد. این کودکان اغلب از نظر مهارت­های حرکتی همچون گرفتن صحیح مداد، حرکات هماهنگ دست و پا و … دچار عدم هماهنگی، کندی و مشکل هستند.

مناسب­ سازی محیط: برقراری تسهیلات رفاهی در ساختار منزل و مدارس و نیز در مدیریت شهری که امکان رفت و آمد این افراد را تسهیل سازد، برای این گروه از کودکان از نیازهای اساسی است. محیط نامناسب پیامدهای ناگواری از جمله انزوای اجتماعی، فقدان تحرک، خانه­ نشینی و عدم مشارکت در فعالیت­های اجتماعی و … را برای این کودکان به همراه دارد.

آمادگی جسمانی: بسیاری از این کودکان به دلیل محدودیت، از انجام فعالیت­های ورزشی، بازی و تحرک باز می­ مانند و اغلب به دلیل راحت­تر بودن یا تأیید دیگران، فعالیت­هایی که ملزم به نشستن زیاد است را انتخاب کنند؛ اما نشستن زیاد در طولانی مدت و سطح پایین فعالیت جسمانی ممکن است رشد عصبی عضلانی، قلبی، تنفسی و اسکلتی کودکان را تحت تأثیر قرار دهد (سامی، ۱۳۸۹). از این رو توجه به فعالیت بدنی که تمام عضلات بدن را در حد امکان درگیر سازد، از ضعف عضلانی- حرکتی پیشگیری خواهد کرد.

نیازهای تغذیه­ ای: تغذیه کودکان در هر سن و موقعیتی از اهمیت بسیاری برخوردار است و این اهمیت در کودکانی با نیازهای خاص حالتی متفاوت و خاص­تر به خود می ­گیرد. بر حسب نوع مشکلی که کودکان دارند نیاز تغذیه ­ای آنان نیز متفاوت می­ گردد. از این رو آگاه­سازی خانواده و بهره­ مندی از مشاوره تغذیه، امکان مراقبت بهتری را برای کودکان فراهم می­نماید.