روانشناسی بازی کودک، دانستنی های مفید خانواده ها

بازی برای رشد اجتماعی، عاطفی، فیزیکی و شناختی کودک اهمیت دارد. بازی، روشی است که کودک بواسطه آن می تواند اندام خودش و دنیای پیرامونش را بهتر بشناسد و البته برای بازی کردن (خصوصا در سال اول تولد) از هر پنج حس خود استفاده می کند. او ممکن است با خود فکر کند "وقتی این را لمس کنم، چه احساسی دارد؟"، "اگر این را فشار دهم چه صدایی می دهد؟"، "اگر این را بکشَم یا آن را هُل بدهم، چه اتفاقی می افتد؟"، "می توانم چهار دست و پا به آنجا بروم؟" و "خودم را بالای این میز بکشم؟" .جستجو در محیط اطراف، هسته اصلی بازیهای کودک را تشکیل می دهد و البته در ذهن او، هر تجربه ای (حتی پرتاب کردن ظرف آجیل از روی میز بر زمین)، ارزشمند است! متخصصان رشد همیشه تکرار می کنند که: "بازی، کار و شغل کودک است" و البته تمیز کردن محیط اطراف پس از بازی کودک، کار و وظیفه پدر و مادرهاست!.

با بزرگتر شدن نوزاد و به راه افتادن او، بازیهای او تخیلی تر و پیچیده تر می شوند. کودک از طریق بازی کردن، مهارتها و ویژگیهای کلیدی از قبیل استقلال، خلاقیت، کنجکاوی و حل مسائل را تمرین می کند. همچنین بازی می تواند عرصه مهمی برای بررسی و کشف احساسات و ارزشها و پرورش مهارتهای اجتماعی کودک باشد. شاید مدتها قبل از اینکه کودک شما برای دادن اسباب بازی محبوبش به خواهرش آمادگی پیدا کند، این کار را بارها با یکی از عروسکهایش تمرین کند (اسباب بازی دوست داشتنی اش را به یکی از عروسکهایش بدهد و از او پس بگیرد). جملات مودبانه ای مانند "لطفا" و "متشکرم" را ممکن است برای اولین بار در یک مهمانی که مهمانهای آن عروسکهایش هستند، بر زبان بیاورد. و بالاخره کدام پدر و مادر می توانند اولین باری که کودک به سراغشان می آید و می گوید: "عروسکم زخمی شده!"، از دادن یک چسب زخم به او خودداری کنند؟!

کدام بازیها برای کودک من مناسبتر هستند؟

پاسخ این سوال به مرحله ای از رشد که کودک در آن قرار دارد بستگی دارد. از آنجا که بازی ابزاری است که کودک برای شناخت و یادگیری پیرامون دنیای اطرافش از آن بهره می برد، مهارتهایی که او تا کنون به دست آورده و هم اکنون مشغول تمرین کردن بر روی آنها است، بهترین راهنما برای انتخاب مناسبت ترین فعالیتها و بازیها هستند. مثلا اگر کودک سه ماهه شما در حال یادگیری برداشتن و گرفتن اشیا است، بهتر است اسباب بازیهای بزرگ و نرم را در اختیار او قرار دهید. اگر او در سن دوازده ماهگی قرار دارد و به بررسی رابطه علت و معلولی می پردازد، می توانید با او قایم باشک (زیر میزها یا صندلی ها) بازی کنید.

در زیر راهنمایی هایی کلی پیرامون بازیهای مختلفی که ممکن است کودک شما در سنین مختلف به آنها علاقه داشته باشد، ارائه شده اند:

بازیهای اجتماعی

در اولین سال زندگی، روابط متقابل کودک با شما و دیگران، اهمیت بسیار زیادی دارد. نوزادان دوست دارند لبخند بزنند، نگاه کنند و گاهی اوقات بخندند. بچه هایی که سن بیشتری داشته باشند از مدلهای ساده قایم باشک خوششان خواهد آمد.

بازی با اشیا

لمس اشیا، ضربه زدن به آنها، بردن آنها به دهان، پرتاب کردن یا هُل دادن آنها و هر تجربه دیگری با اشیا، برای کودکان بین 4 تا 10 ماه جذاب است.

بازیهای کارکردی و نمایشی

در سنین بین ۱۲ تا ۲۱ ماه که تخیل کودک به تدریج شکوفا می شود، استفاده از اشیا آشنا برای استفاده های مناسب یا تخیلی، مثلا هُل دادن ماشین چمن زن اسباب بازی روی چمنها و یا زنگ زدن به مادربزرگ با برس سر، بیشترین لذت را برای کودک به ارمغان می آورد.

بازیهای سمبولیک اولیه

می توان گفت در این نوع بازیها (که در حدود دوسالگی معمول هستند)، کودک از تخیل خود استفاده می کند و از "هیچ"، یک داستان جالب می سازد. مثلا کودک شما ممکن است با یک جعبه کفش بازی کند، تصور کند که آن یک اتوبوس مدرسه است و حتی صدای موتور اتوبوس را در بیاورد؛ یا اینکه یک حلقه پلاستیکی را بردارد، وانمود کند که شیرینی است، و آن را به دهان بگذارد.

نقش بازی کردن

در حدود ۳۰ تا ۳۶ ماهگی، بازیگر کوچولوی شما، نقشهای جدیدی را می پذیرد. امروزه بازی کردن نقشهای دکتر، معلم یا مادر، مرسوم هستند.

بهترین اسباب بازی ها برای کودک من، کدام ها هستند؟

سعی کنید از سن کودک راهنمایی بگیرید. به عنوان مثال، یک کودک دو ماهه از بازی با اشیا متحرکی که با باد یا حرکت هوا حرکت کنند، لذت خواهد برد؛ اما یک کودک 15 ماهه به هیجان بیشتری نیاز دارد (مثلا یک سرویس آشپزخانه اسباب بازی را می توانید برای او انتخاب کنید).

چگونه می توانم کاری کنم که کودک در زمان بازی کردن، بیشترین بهره را ببرد؟

بازی کردن مهمتر از اسباب بازی است: دقت کنید اهمیت زمانی که کودک صرف بازی می کند و میزان لذتی که از بازی کردن می برد، صرفا وابسته به نوع و تعداد اسباب بازیهایش نیست: بازی کردن یک فعالیت مفرح و شاد است که شامل افراد، اشیا و حرکات است. هر کاری، از پرتاب کردن حبابهای کف صابون به طرف همدیگر تا آب پاشی در حمام یا استخر و یا حتی تعقیب کردن همدیگر و دویدن دنبال هم در اتاق، می تواند یک بازی خوب محسوب شود. اگر کودک دوازده ماهه ای را ببینید که سرگرم بازی با یک جعبه مقوایی است، خواهید فهمید که عوامل موثر در بازی کودکان، چقدر وسیع و متنوع هستند.

شما هم با او بازی کنید: روی زمین بنشینید و با کودک بازی کنید؛ شما بهترین اسباب بازی کودک خود هستید! و اگر کودک بتواند با شما بازی کند، لذت و شادی بیشتری برای او به همراه خواهد داشت. هنگام بازی کردن با کودک خود صحبت کنید تا توانایی تکلم او را نیز افزایش دهید.

زمانی او را به بازی دعوت کنید که شاد و سرحال باشد: کودک بیمار، خسته یا گرسنه ممکن است حوصله بازی کردن نداشته باشد.

وقتی که کودک شما به اندازه کافی بازی کرد، بازی را متوقف کنید: آستانه تحریک برای هر کودک، متفاوت است. هنگامی که به نظرتان می رسد کودک شما خسته و بی حوصله شده است، بازی را تمام کنید.

برای کودک امکان بازی به تنهایی و همچنین با دیگران را فراهم کنید: هر دو نوع بازی (تنها یا با دیگران) برای کودک مفید است.

اجازه دهید که کودک، خودش نوع بازی یا فعالیت را انتخاب کرده و آن را هدایت کند: شما می توانید بازیها، چیزها یا گزینه های جدید را در اختیار او قرار دهید، اما کودک شما باید خودش و مطابق میلش انتخاب کند. بعلاوه، بازی برای تفریح است و اگر کودک شما تنها در یک کار مهارت داشته باشد، همان تفریح کردن و خوش گذراندن است!