اختلالات روان پزشکی و بارداری، آرزوی مادر شدن دارم

بیماری‌های روان‌پزشکی بسیار متعدد هستند و احتمال ابتلای هر فردی در زندگی به یکی از بیماری‌های روان‌شناختی وجود دارد، ولی از آنجا که زنان در طول دوران زندگی باید فرزند به دنیا بیاورند و از او مراقبت کنند، سوال‌های زیادی مطرح می‌شود از جمله اینکه اصلا چنین زنانی می‌توانند باردار شوند؟ آیا منع بارداری نسبی یا مطلق وجود دارد؟ اگر باردار می‌شوند، چه نکاتی را باید رعایت کنند تا بارداری بدون خطری را طی کنند و کودک سالمی به دنیا بیاورند؟ و آیا بعد از زایمان می‌توانند از کودک مراقبت کنند؟ در این مطلب به این سوال‌ها پاسخ مناسبی داده می‌شود.

بیماری‌های روان و جسم می‌توانند روی بارداری تاثیر بگذارند. بعضی بیماری‌ها ممکن است با توجه به تغییرات فیزیولوژیکی و هورمونی بدن خانم باردار بهبود یابند و بعضی هم وخیم‌تر شوند. از طرفی، افرادی که به بیماری روان‌پزشکی مبتلا هستند برای کنترل بیماری ممکن است دارو مصرف کنند و این موضوع که دارو چه تاثیری روی جنین خواهد گذاشت برای هر مادری نگران‌کننده است، اما نباید نسبت به این نکته بی‌توجه بود که قطعا داروهای زیادی هستند که برای جنین مضرند، ولی گاهی سود داروها بیشتر از ضرر آنهاست و تغییرات مثبتی که ایجاد می‌کنند بیشتر از عوارض جانبی‌شان است.

منع مطلق وجود ندارد

اما در بیماری‌های روان این سوال وجود دارد که آیا چنین خانم‌هایی می‌توانند باردار شوند و بارداری بدون خطری برای خود و جنین‌شان داشته باشند؟ پاسخ این سوال مثبت است و تقریبا هیچ منع مطلقی وجود ندارد. البته بیماری‌های حادی وجود دارد که فرد بر اثر آنها دچار هذیان و توهمات شدیدی است. چنین افرادی صلاحیت اخلاقی و قانونی برای بارداری ندارند، چه برسد به اینکه بخواهند نقش مادری ایفا کنند؛ مثلا فردی که عقب‌ماندگی ذهنی دارد نیاز به قیم و فردی دارد که از او مراقبت کند پس توانایی فرزندپروری را هم ندارد. اگر کودکی متولد ‌شود، قرار است به دست چه کسی سپرده شود؟ اصلا چه نیازی به چنین تولدی وجود دارد؟

بنابراین در مبحث بیماری‌های روانی و بارداری باید به دو نکته توجه کرد؛ یکی اینکه فرد می‌تواند با شرایط موجود باردار شود و دوم اینکه می‌تواند از فرزند خود مراقبت کند. مادری که افسرده شده یا دچار توهم است نمی‌تواند به خوبی از فرزند خود مراقبت کند؛ مثلا اگر مادری در 6 ماهه اول زایمان دچار حمله حاد بیماری روانی شود و نتواند در این مدت به فرزند خود شیر دهد و او را در آغوش بگیرد، دلبستگی بین او و کودک ایجاد نخواهد شد و ممکن است تاثیر و تبعات منفی آن زندگی فرد را در بزرگسالی تهدید کند.

بنابراین منع مطلق بارداری فقط در افرادی است که دچار بیماری‌های روان‌شناختی غیرقابل‌برگشت و شدید مانند عقب‌ماندگی ذهنی و... هستند.

منع نسبی وجود دارد

از طرف دیگر، مادرانی که دچار اختلالات حاد روان‌پزشکی مانند دوقطبی، سایکوز و... هستند در زمان شدت یافتن بیماری حق بارداری ندارند. گاهی هم بیمار داروی مانند لیتیوم، سدیم والپروات و... استفاده می‌کند که از نظرعلمی ثابت شده برای جنین مضر است و اگر نمی‌تواند دارو را به هیچ‌وجه قطع کند باید بداند این دارو تاثیر سویی روی جنین خواهد گذاشت.

قضاوت مشکل است

قضاوت در این مورد که کدام بیماران مبتلا به اختلال روان می‌توانند باردار شوند کمی مشکل است چون این احتمال وجود دارد، خانمی در حال حاضر شرایط باردار شدن را نداشته باشد، ولی چند سال دیگر بتواند باردار شود یا برعکس. همچنین به نوع بیماری هم باید توجه کرد؛ مثلا بیماری‌ وسواس در طول بارداری تشدید می‌شود چون استرس و اضطراب ناشی از بارداری و تغییرات هورمونی باعث شدت یافتن وسواس می‌شوند، ولی به‌دلیل وسواس نمی‌توان یک فرد را از لذت مادر شدن منع کرد. در این مواقع بهترین توصیه این است که فرد درمان را با دقت دنبال کند تا بیماری تحت کنترل دربیاید و بعد از آن اقدام به بارداری کند.

بعضی بیماری‌ها هم ممکن است برای اولین بار بعداز زایمان بروز کنند یا در طول بارداری وجود داشته باشند و بعداز بارداری تشدید شوند. مهم‌ترین نمونه این بیماری‌های روان، افسردگی و سایکوز بعداز زایمان است. در طول بارداری یا بعد از زایمان امکان پیش‌بینی وجود ندارد و نمی‌توان به‌طور دقیق گفت چه مشکلی برای خانم باردار ایجاد خواهد شد.

دارو نباید خودسرانه قطع شود

در چنین مواقعی بیمار باید کاملا تحت نظر پزشک زنان و روان‌پزشک باشد. گاهی لازم است دوزهای دارو یا نوع دارو تغییر داده شود. مهم‌ترین نکته‌ای که باید به آن اشاره کنیم این است که گاهی مادر از ترس اینکه دارو برای جنین تاثیر منفی داشته باشد، دارو را قطع می‌کند. این کار معمولا به مراتب خطرناک‌تر از ادامه مصرف دارو است. حتی وقتی خانواده می‌پرسند چنین فردی می‌تواند صاحب فرزند شود؟ می‌گوییم از نظر جسمی مشکلی ندارد و حتی می‌توان بیماری را کنترل کرد، ولی از نظر فرزندپروری مشکلات زیادی وجود دارد. ما در قبال تولد کودک مسوول هستیم و کودک نیاز به والدین سالم دارد، والدینی که بتوانند از او مراقبت کنند و سالم به جامعه تحویل دهند. بنابراین نظر دادن در این مورد بسیار دشوار است.

واقعیت این است که تقریبا بیشتر بیماری‌های روان‌پزشکی مادام‌العمر هستند و دوره برگشت و عود دارند. پس باید به این نکته توجه داشت که هنگام عود بیماری، مادر نمی‌تواند از کودک خود مراقبت کند، اما برخی بیماری‌های روان‌پزشکی هم هستند که در اثر بروز یک حادثه ناگوار مانند فوت ایجاد می‌شوند؛ مثلا فرد دچار افسردگی شدید می‌شود که مجبور به استفاده از داروهای قوی است. ممکن است فرد دچار بیماری سرطان بوده و جراحی شده و اضطراب و استرس ناشی از بیماری به شکل بیماری روان‌شناختی در او بروز کرده باشد. به این افراد توصیه می‌شود دوره درمان را طی کنند و زمان لازم بگذرد، سپس اقدام به بارداری کنند. این افراد معمولا دچار بیماری حاد و کوتاه‌مدت روان می‌شوند. دارو ممکن است بعد از مدتی قطع یا دوز آن کاهش داده شود. حتی می‌توان از داروهای مشابه با خطر کمتر در دوران بارداری استفاده کرد.

خانواده باید از عوارض و عواقب بارداری مطلع شوند

همه موارد فوق برای بیمار و خانواده او توضیح داده می‌شود، ولی تصمیم نهایی برعهده خود بیمار است که با همه خطرات بارداری تمایل به آن دارد یا نه؟ پدربزرگ و مادربزرگ تا حدی می‌توانند به نگهداری از فرزند تازه‌متولدشده کمک کنند، اما نگهداری و مراقبت اصلی برعهده پدر و مادر، به‌خصوص مادر است و مادر بیمار نمی‌تواند این وظیفه را به خوبی انجام دهد.