هورمون اکسی توسین در زایمان، چه نقشی دارد؟

اکسی توسین، ارگونوین و متیل ارگونین داروهایی هستند که باعث تحریک انقباض رحم می شوند. استفاده از این داروها در هنگام زایمان و بلافاصله پس از آن نقش مهمی ایفا می کند.
اکسی توسین شکل مصنوعی هورمونی به همین نام است که به طور طبیعی از غدۀ هیپوفیز ترشح می شود تا باعث انقباض ماهیچه های رحم و ترشح غدد در پستان ها برای ترشح شیر شود.
در دورۀ پس از زایمان این هورمون عامل دردهای پس از خروج جفت است که خانم هایی که قبلاً زایمان را تجربه کرده اند با آنها آشنا هستند.
ترشح طبیعی اکسی توسین با تحریک نوک پستان ها و فرستادن پیام به مغز برای ترشح شیر آغاز می شود اما در طول زایمان لازم است آن را به طور مصنوعی وارد بدن مادر کنیم.
در زایمان اکسی توسین به طریق تزریق آمپول شامل ده واحد اکسی توسین که با یک لیتر محلول آب نمک رقیق شده است با غلظتی معادل ۱۰ هزارم واحد از راه ورید به طور مداوم در بدن می رسد تا میزان هورمون وارد شده به بدن مادر ثابت باقی بماند.
هنگام تزریق تکسی توسین پرستاران باید دقت کنند تا از انقباضات قوی یا طولانی رحم جلوگیری شود تا مبادا پارگی آمنیون زودتر از موعد صورت گیرد و یا به دلیل تضعیف گردش خون جنین صدمه ببیند.
اگر اکسی توسین موجب تغییر در ضربان قلب شد باید استفاده از آن را بلافاصله قطع نمود. فشار در داخل رحم اغلب با ورود لوله ای از راه واژن برای سنجش شدت انقباضات رحمی هنگام تحریک توسط اکسی توسین کنترل می شود.
اکسی توسین تنها زمانی استفاده می شود که گواهی قابل قبولی وجود داشته باشد که نشان دهد جنین به اندازه حفره لگن تناسب دارد.
به دلیل خط پاره شدن رحم اکسی توسین در موارد تورم زیاد رحم مانند هیدرامنیوس یا در موارد دوقلو زایی و در زنانی که بیش از پنج دوره بارداری را پشت سر گذاشته اند مصرف نمی شود.
در پایان زایمان اکسی توسین می تواند خونریزی پس از زایمان را کاهش دهد. به این منظور می توان اکسی توسین را از راه ورید یا سرم به داخل ورید تزریق کرد.
به نظر می رسد زنانی که بیش از دو زایمان داشته اند حساسیت بیشتری به اکسی توسین نسبت به زنانی که زایمان اول یا دوم آنهاست دارند و در اثر تزریق اکسی توسین از راه ورید و باقی هورمونی که به طور طبیعی در بدن آنها تولد می شود، دچار گرفتگی عضلانی یا درد می شوند.
دردهای پس از زایمان شدیدند. به این دلیل اکسی توسین باید با دوز پایین به این مادران داده شود. اکسی توسین همیشه مؤثر نیست.
در اوایل دوران بارداری رحم به اکسی توسین پاسخ نمی دهد و در هنگام خروج نابهنگام جنین به دلیل مرگ جنین در داخل رحم که خروج آن ضروری به نظر می رسد به جای اکسین توسین از پروستاگلاندین استفاده می شود.
میزان تحمل بدن نسبت به اکسی توسین محدود است و ممکن است استفاده بیش از حد از آن تاثیرات جانبی مفیدی در بر داشته باشد. از آنجایی که هورمون مانع دفع آب از کلیه ها می شود مصرف بالای اکسی توسین می تواند مادر را در خطر مسمومیت با آب قرار دهد.
اگونین مادۀ شیمیایی است که از قارچ ارگوس در دانه چاودار یا سایر غلات استخراج و یا به طور مصنوعی در آزمایشگاه ساخته می شود. ارگونین موجب انقباض رحم می گردد اما برخلاف اکسی توسین، تاثیرات ارگونین تنها چند ساعت باقی می ماند.
ارگونین و متیل ارگونین پس از زایمان از راه تزریق وارد بدن می شوند و می توان همراه با آن اکسی توسین را نیز تزریق کرد. اگر بخواهیم رحم در حالت انقباض باقی بماند می توان آن را از راه دهان نیز به مادر داد.
هر دوی این داروها می توانند برای انقباض رحم و جلوگیری از خونریزی پس از کورتاژ به کار روند. به دلیل اثرات جانبی داروهای ارگونین شامل تهوع و فشار خون بالا، امروزه کمتر مورد مصرف دارند.
اما پروستاگلاندین ها گروه دارویی دیگری هستند که به طور گسترده مورد استفاده قرار می گیرند و باعث انقباض ماهیچۀ رحم می شوند.
پروستاگلاندین معمولاً به صورت ژل واژینال در زایمان به کار می رود. استفاده از این ماده بر مصرف اکسی توسین ارجحیت دارد زیرا در هنگامی که هنوز دهانه رحم آمادگی ندارد می توان از آن بهره گرفت.