رشد طبیعی کودک، راه ارزیابی

شما به عنوان پدر یا مادر، به این دلیل که هر روز همراه فرزند خردسال خود هستید و او را زیر نظر دارید، از موقعیت بی‌نظیری برخوردارید. از نظر سلامت جسمانی و روانی، شما اولین خط دفاعی کودک خود محسوب می‌شوید و بنابراین وظیفه شماست که بر رشد و تکامل کودک خود نظارت کنید و نسبت به هر چیز غیر معمول حساس باشید. معمول است که پزشکان برای ارزیابی کودک، اطلاعات والدین را مدنظر قرار می‌دهند، به‌خصوص به این دلیل که پدر و مادر اطلاعاتی در اختیار دارند که دیگران از آن ناآگاه اند. هر قدر شما آگاهی بیشتری نسبت به کودک خود داشته باشید بهتر می‌توانید به او خدمت کنید.
اگر به وسیله یکی از این آزمون‌ها یا حتی با مشاهده ساده مظنون به وجود اشکالی شدید برای گفتن آن به پزشک تردید نکنید. هر قدر زودتر، با مشکلی برخورد شود، احتمال اصلاح آن و نیز احتمال این‌که کودک شما بتواند حداکثر بهره‌برداری را از توانایی موجود خود بکند بیشتر است. پس از سه سالگی جبران هر نوع تأخیر در یادگیری کودک حتی برای متخصصان نیز بسیار مشکل است.

ماهیت آزمون‌ها
این آزمون‌ها عبارت‌اند از:
آزمون‌های بینایی، شنوایی، مشاهده، ادراک، هوش و فهرستی از مهارت‌های کلامی. نباید به آن‌ها به چشم امتحان که همیشه همراه با تصور شکست و اضطراب است بنگرید، بلکه آن‌ها را صرفاً بررسی‌های معمولی بدانید. انجام برخی ارزیابی‌ها مثل مطمئن شدن از شنوایی و بینایی کودک، در سنین پایین بسیار ضروری است، زیرا هرگونه اختلال در آن‌ها کسب مهارت‌های لازم برای رشد و تکامل طبیعی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. سایر آزمون‌ها مانند آزمون‌هایی را که با زبان و هوش سروکار دارند، می‌توانید هرچند وقت یک‌بار برای این‌که مطمئن شوید کودکتان با سرعت متوسط رشد می‌کند، به کار ببرید، ولی آزمایش پرهوشی کاری است که بهتر است به آزمون‌های تخصصی حرفه‌ای محول گردد. غالباً والدین نمی‌توانند بی‌طرفی لازم برای انجام ارزیابی مناسبی در این زمینه را داشته باشند.
حوزه‌های مهمی از رشد و نمو کودک نیز وجود دارد که هیچ آزمون تأیید شده‌ای برای آن‌ها نداریم. این حوزه‌ها عبارت‌اند از: مواردی مثل اجتماعی بودن و رشد شخصیت.
اگر از روش‌های آزمودن کودک خود مطلع باشید، بهتر می‌توانید یک کارشناس با صلاحیت را در صورت نیاز انتخاب کنید و درک شما از روش‌هایی که احتمالاً به کار خواهد برد بهتر خواهد بود.

تفسیر آزمون‌ها
هر قدر کودک بزرگ‌تر باشد، حداقل به دلیل تسلط بیشتر او بر زبان که او را قادر می‌سازد از دستورالعمل‌ها بهتر پیروی کند، آزمون‌ها قابل اطمینان‌تر هستند. همچنین، غیر از حوزه‌های خاصی مثل شنوایی و بینایی، نتایج آزمون‌هایی را که روی کودکان زیر یک سال انجام می‌شود نمی‌توان پیش‌بینی کننده پیش‌رفت آن‌ها در آینده دانست.
بنابراین بسیار مهم است که نسبت نمره به سن را که از این آزمون‌ها به‌دست می‌آید نتیجه قطعی فرض نکنید. احتمال این‌که کودک شما همه آزمون‌ها را با نتیجه یکسان انجام دهد، بسیار کم است؛ او در برخی آزمون‌ها جلوتر و در برخی دیگر عقب‌تر خواهد بود. روی هم رفته اساس آزمون‌ها بر بدترین حالتی که هنوز طبیعی محسوب می‌شود بنا شده است. به عنوان مثال در آزمون‌های ادراک، یک کودک سه ساله باید بتواند اسم یک رنگ را بگوید. البته، اکثر بچه‌های سه ساله می‌توانند چند رنگ را نام ببرند. اما اگر کودک سه ساله‌ای قادر نباشد حتی یک رنگ را نیز نام ببرد، مسلماً مشکلی در کار است. بنابراین به یاری این آزمون ساده می‌توانید خیلی زود متوجه وجود یک مشکل احتمالی بشوید. در رهنمودهای همراه هر آزمون، اشاراتی به نتایج غیر طبیعی شده است، و همین راهنمایی‌هاست که باید عامل تعیین‌کننده برای یاری طلبیدن شما از کارشناسان باشد و نه محدوده سنی پیشنهاد شده. با این حال، اگر امتیاز کودک شما در آزمون‌ها دائماً و مکرراً بسیار پایین است، احتمالاً جای نگرانی وجود دارد.
به یاد داشتن این نکته مهم است که بهترین هدف، رشد متعادل است. البته یک پدر یا مادر می‌تواند برای جلو انداختن کودک در زمینه خاصی با او کار کند. ولی این امتیاز معمولاً به بهای کُندی پیش‌رفت در سایر حوزه‌ها که به همان اندازه اهمیت دارند، به‌دست می‌آید.

اجرای آزمون‌ها
اگر خیال دارید هر یک از آزمون‌ها را انجام دهید، با این نگرش شروع کنید که انجام آن‌ها باید سرگرم کننده، همراه با خنده‌های فراوان و به دور از اضطراب باشد. از نظر سرعت یا مدت زمان انجام آزمون به کودک فشار نیاورید. اگر به نظر می‌رسد حوصله کودکتان سر رفته یا مشخص است که همکاری نخواهد کرد، آزمون را ادامه ندهید. اگر افراد غریبه در انجام آزمون دخیل باشند احتمال این رویداد بیشتر است.
هرکجا که آزمون‌ها نیازمند وسایل خاصی باشند، این وسایل غالباً از لوازم خانگی معمولی هستند و اگر نیازی به تصویر باشد، می‌توان آن‌ها را به سادگی رسم کرد یا از مجلات قیچی کرد. با این حال در بعضی از آزمون‌های مشاهده، از مجموعه‌های شکل، بازی یا تابلوی شکل استفاده می‌شود؛ این وسایل را می‌توانید از فروشگاه‌های لوازم کمک آموزشی یا اسباب‌بازی تهیه کنید.
ممکن است عواملی از قبیل زمان‌بندی و ترتیب اشیاء یا صداهای ارائه شده اهمیت اساسی داشته باشند، بنابراین سعی کنید روش آزمون را به صورت صحیح دنبال کنید. اکثر آزمون‌ها باید در گوشه‌ای ساکت و دور از عوامل حواس‌پرتی انجام شوند، تا نظارت بر پاسخ‌ها برای شما آسان باشد.
می‌توانید برخی از آزمون‌ها را، خواه به خاطر قانع کننده نبودن نتایج اولیه، یا به دلیل این که تمایل دارید بر پیش‌رفت رشد کودک نظارت داشته باشید، تکرار کنید. متخصصان رشد کودکان نیز این کار را می‌کنند. اما مهم این است که در مورد انجام آزمون‌ها دچار وسواس نشوید و طوری رفتار کنید که همیشه به صورت یک کار شاد و پر ازسرگرمی برای شما و کودکتان باقی بماند.

ابداع آزمون‌های ساده
متخصصان مراقبت کودک آزمون‌های متنوعی برای ارزیابی رشد دارند، ولی لازم نیست همه این آزمون‌ها رسمی، توأم با سخت‌گیری یا همراه با ارزیابی دائمی باشند. شما در طول روز، ضمن مراقبت از کودک خود، امکان مشاهده او و دریافت اطلاعات مفید درباره وضعیت او را در اختیار دارید. مثلاً اوقات بازی وقت مناسبی برای نظارت بر رشد مهارت‌های اجتماعی، زمان استحمام فرصتی برای ارزیابی کنجکاوی و واکنش‌گری، وقت غذا نشانه‌هایی از میزان تسلط بر توانایی‌های دستی کودک را در اختیار شما می‌گذارد. با این دیدگاه، جلسات آزمون تبدیل به اوقاتی برای رویدادهای غیر منتظره، سرگرمی فراوان، و تقویت پیوند عاطفی قوی که بین شما و کودکتان وجود دارد، می‌گردند.