مقابله با پرخاشگری کودکان، چه می توان کرد؟

در مهد، کودکان خوشحال دور هم می‌گردند و بازی می‌کنند؛ دانش آموزان خوشحال، کتاب‌ها و مداد رنگی‌هایشان را به هم قرض می‌دهند، برخی نیز با هم رقابت کرده و برای قرارگیری در ابتدای صف همدیگر را هل می‌دهند. کودکان ۵ ساله نیز با نا‌امیدی بر سر یک کارتن خالی شیر با هم می‌جنگند!

با وجود اینکه پرخاشگری برای شما و یا هر والدینی که با آن روبرو می‌شود، امری ناخوشایند است، این مساله در جریان رشد یک کودک ۵ ساله امری کاملاً عادی و طبیعی است. در واقع هر کودکی در این سن اسباب بازی دوستش را می‌دزد، لگد می‌زند، مشت می‌پراند و‌گاه گداری داد می‌کشد. گاهی اوقات دلیل این رفتار‌ها یک ترس ساده است. برای مثال اگر کودکتان از جانب شخصی احساس طرد شدن کند، ممکن است از کوره در رفته و احساس عصبانیت کند. دیگر محرک‌ها نیز بیشتر به شرایط پیش آمده بستگی دارند تا غریزه. هر چه باشد، کودک مهدکودکی شما در حال تطبیق خود با یک برنامه جدید و استرس زا و یادگیری مهارت‌های تازه است. او ممکن است به راحتی از هر آنچه که سعی در انجامش دارد، عصبانی شده و در ‌‌نهایت این عصبانیتش را سر هم کلاسی و دوستانش خالی کند؛ برخی اوقات نیز تنها علت عصبانیتش این است که خسته و گرسنه می‌باشد. او نمی‌داند باید چکار کند بنابراین با دعوا، خشم و داد و فریاد واکنش نشان می‌دهد.

خبر خوب برای شما این است که کودکتان به زودی بر این خشم و پرخاشگری خود غلبه خواهد کرد. در ۵ سالگی مهارت‌های زبانی او تا حد زیادی پیشرفت می‌کند و کودک یاد می‌گیرد که به جای داد و فریاد و مشت و لگد زدن، از کلمات و صحبت کردن برایِ حل مشکلاتش استفاده کند. همچنین به واسطه تجربه و البته کمک شما، می‌آموزد که با حرف زدن و بحث در مورد مسأله یا مشکلش نتیجه بهتری می‌گیرد تا به واسطه داد و فریاد و انجام اعمال خشونت‌بار فیزیکی. در این حین شما نیز باید کودکتان را به سمت رفتار بدون پرخاش راهنمایی کنید و منتظر تغییرات عمیقی که در رفتارش رخ خواهد داد، بمانید.

برای مقابله با پرخاشگری کودکان چه می‌توان کرد؟

سریع پاسخ دهید

هنگامی که کودکتان رفتار نادرستی را نشان می‌دهد، سریع پاسخ دهید تا در‌‌ همان لحظه بفهمد که کار نادرستی انجام داده است. او را به مدت کوتاهی از وضعیت پرخاشگری خارج کنید- برای یک کودک مهدکودکی ۵ دقیقه کافیست تا در رفتارش بازنگری نماید. همچنین می‌توانید در واکنش به عمل پرخاشگرانه اجازه انجام کاری را که دوست دارد، از او سلب کنید. برای مثال ۱۵ دقیقه کمتر تلویزیون تماشا کند یا پول توجیبی کمتری بگیرد. بهتر است که این کار را به صورت با ثبات و هر دفعه انجام دهید تا کودک بداند که این موارد نتایج همیشگی بروز رفتار پرخاشگرانه از جانب او هستند.

برای او الگو باشید

مهم نیست که چه قدر از دست او عصبانی هستید، در هر صورت سعی کنید که از فریاد زدن، برخورد فیزیکی و دشنام دادن یا برچسب زدن به او خودداری کنید. اگر این کار‌ها را انجام دهید به جای اینکه رفتار بد او را تغییر دهید، به او می‌آموزید که پرخاشگری کلامی و فیزیکی راهی برای برخورد در هنگام خشم و عصبانیت است. بنابراین با خشم خود مقابله کرده و با رفتار خونسردانه خود الگوی رفتاری خوبی برای کودکتان باشید.

به برنامه وفادار باشید

تا جای ممکن، به طریقی یکسان به پرخاشگری‌های او پاسخ دهید. پاسخ قابل پیش‌بینی شما (خیلی خب، باز هم دوستت ‌رو زدی، دوباره جریمه می‌شی) الگویی پدید خواهد آورد که کودک شما آن را تشخیص داده و انتظارش را خواهد داشت. در ‌‌نهایت، پیش از اینکه مرتکب عملی اشتباه شود، پیامدهای آن را پیش‌بینی خواهد کرد و این اولین قدم در کنترل رفتارش است. حتی اگر در جمع کاری کند که شما را آزار دهد، به برنامه جریمه خود وفادار بمانید. اغلب بزرگتر‌ها وضعیت شما را درک می‌کنند، در ‌‌نهایت، همه‌ چنین وضعیتی را تجربه کرده‌ایم. اگر مردم به شما خیره شدند، سخنی کنایه‌آمیز بگویید: «چه سنِ دوست‌داشتنی‌ای!!» و بعد آنطور که خود تشخیص می‌دهید، وضعیت را اداره کنید. حال زمان خوبی ا‌ست تا به او بیاموزید از شرایط و افرادی که موجب بروز پرخاشگری می‌شوند دوری کند و این کار را تا زمانی که راهی بهتر از مشت و لگدپرانی برای اداره مسئله بیابد، ادامه دهد. می‌توانید به او کمک کنید که با خواندن کتاب‌هایی در این زمینه، خشم خود را کنترل کند.

حس مسئولیت او را تقویت نمایید

اگر پرخاشگری کودک شما به دارایی‌های شخص دیگری صدمه وارد سازد یا خرابی به بار آورد، باید خودش آن را درست کند. او می‌تواند یک اسباب‌بازی شکسته را با چسب بچسباند، یا اشیایی را که در زمان عصبانیت پرت کرده، جمع کند. حتی ممکن است لازم باشد که از پول ‌توجیبی خودش برای جایگزین کردن یا تعمیر وسیله مورد نظر استفاده کند. این کار را به عنوان یک تنبیه بروز ندهید، بلکه آن را نتیجه‌ای طبیعی از عملی پرخاشگرانه بدانید، کاری که هرکسی که چیزی را شکسته باشد، باید انجام دهد.

همچنین مطمئن شوید که کودکتان وقتی پایش را از حدود خود فرا‌تر می‌گذارد حتماً عذرخواهی کند، حتی اگر مجبور باشید خودتان وی را نزد فرد آسیب‌ دیده ببرید و تا زمانی که عذرخواهی کند، صبر کنید. عذرخواهی وی ممکن است در وهله اول ریاکارانه به نظر آید ولی درس مورد نظر را در ‌‌نهایت خواهد آموخت.

به رفتار خوب جایزه دهید

به جای اینکه تنها وقتی که وی کار بدی می‌کند به وی توجه نشان دهید، سعی کنید وقتی کار خوبی می‌کند نیز او را تشویق کنید. مثلاً وقتی نوبت بازی را به کودک دیگری که منتظر است می‌دهد، بگویید که چقدر به او افتخار می‌کنید. به او نشان دهید که کنترل نفس و حل دعوا رضایت‌ بخش‌تر از برخورد فیزیکی با دیگر کودکان است و نتایج بهتری در پی دارد. تقویمی روی در یخچال یا در اتاق خوابش نصب کرده، و هر زمان که می‌تواند عصبانیت و خشم خود را کنترل کند، به وی با چسباندن چسب‌های رنگی روی تقویم جایزه دهید. وقتی تعداد خاصی از این چسب‌ها را دریافت کرد، یک جایزه کوچک به او بدهید، مثل رفتن به شهر بازی، یا دادن یک اسباب بازی جدید.

زمان تماشای تلوزیون را کاهش دهید

کارتون‌ها و دیگر برنامه‌های به ظاهر معصومانه کودکان،‌ گاه سرشار از داد و فریاد، تهدید‌ها، هل دادن‌ها یا برخورد‌های فیزیکی هستند. پس سعی کنید به برنامه‌هایی که تماشا می‌کند نظارت داشته باشید، مخصوصاً اگر پرخاشگر شده باشد. اگر در یک برنامه اتفاقی می‌افتد که شما نمی‌پسندید، در موردش با او حرف بزنید: «دیدی چطور پسره اون یکی رو هل داد تا چیزی رو که می‌خواست بگیره؟ این اصلاً کار خوبی نیست، هست؟» (انجمن پزشکان اطفال آمریکا) پیشنهاد می‌کند که کودکان در این سن حداکثر یک یا دو ساعت و فقط برنامه های خوب تلوزیون تماشا کنند.

از کمک گرفتن نترسید

برخی کودکان در مقایسه با دیگران مشکل پرخاشگری بیشتری دارند. اگر رفتار پرخاشگرانه کودک شما مداوم و شدید است، در کارهای مدرسه و دیگر فعالیت‌های گروهی مزاحمت ایجاد می‌کند، یا به حمله‌های فیزیکی به کودکان یا بزرگسالان دیگر می‌انجامد، با پزشک او مشورت کنید. به کمک هم می‌توانید به ریشه مشکل او پی ببرید و تصمیم بگیرید که آیا مراجعه به یک روان‌شناس یا روان‌پزشک ضروری است یا خیر. برخی اوقات یک مشکل یادگیری تشخیص داده نشده یا اختلال رفتاری، پشت این عصبانیت و خشم قرار دارد؛ برخی اوقات هم مشکل به خانواده یا مسائل عاطفی باز می‌گردد. منبع مشکل هرچه باشد، مشاور می‌تواند به کودک شما در مدیریت احساساتی که به پرخاشگری می‌انجامد کمک کند و به او یاد دهد که چگونه آن احساسات را در آینده کنترل نماید.

حل مشکل پرخاشگری در کودک کاری پیچیده است و به صبر و حوصله زیاد نیاز دارد. ولی با کمک گرفتن می‌توانید به نحو بهتری به هدایت عاطفی مورد نیازِ کودک بپردازید تا رفتار ناشایست خود را پشت سر بگذارد.