کاهش حجم مایع امنیوتیک، هر آنچه باید بدانید

کاهش حجم مایع امنیوتیک یا الیگوهیدرآمنیوس یک مشکل نسبتاً جدی است که می‌تواند در هر مرحله‌ای از بارداری رخ دهد. مایع آمنیوتیک نقشی حیاتی در محافظت از جنین، رشد اندام‌ها و تکامل طبیعی ریه‌ها، کلیه‌ها و دستگاه گوارش ایفا می‌کند. به همین دلیل، کاهش این مایع می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله پارگی زودرس کیسه آب، ناهنجاری‌های مادرزادی، اختلالات جفت یا بیماری‌های زمینه‌ای مادر، باید جدی گرفته شود. بنابراین، تشخیص به ‌موقع و پیگیری مداوم این وضعیت برای حفظ سلامت مادر و جنین اهمیت زیادی دارد.

سوال مخاطب نی‌نی‌بان: با سلام و احترام، من هجده هفته باردارم. سنم ۲۷سال و بارداری اولم هست. سونوی هدفمند که انجام دادم همه چیز خوب بود غیر از کلیه راست جنین که حتی با تکرار سونو در مرکز دیگه، دیده نشد و متعاقب اون، حجم af هم گفتن نرمال ولی در پایین‌ترین حد قابل قبوله. آزمایشات هم احتمال ناهنجاری کروموزمی رو برای همه ۱:۳۰۰۰۰ تشخیص دادن که ریسک پایین بود. پریناتولوژیست بهم توصیه آمینوسنتز و متخصص ژنتیک توصیه فالو آپ با سونو ۴بعدی در هفته‌های بعد کردن، چون نمیخوان af از این پایین‌تر بیاد. بنظرتون عمل به توصیه کدوم بهتره؟ از پاسخ روشن و سریعتون پیشاپیش ممنونم!
 

پاسخ دکتر نوشین نظری، متخصص زنان و زایمان: حتما تحت نظر پریناتولوژیست روند رشد را پیگیری کنید، این شرایط ویژه ممکن است رشد و سلامت اعضای بدن جنین را دچار مشکل کند. مصرف مایعات فراوان و استراحت نسبی هم توصیه می‌شود.

این وضعیت که به سطوح پایین مایع آمنیوتیک اشاره دارد، در حدود ۴درصد از بارداری‌هایی که به زمان مقرر می‌رسند رخ می‌دهد، اما اگر بارداری شما دو هفته از موعد مقرر گذشته باشد، احتمال بروز آن به حدود ۱۲درصد افزایش می‌یابد. تولید مایع آمنیوتیک از ۱۲ روز پس از لقاح آغاز می‌شود و چند هفته بعد، بیشتر این فرایند توسط خود جنین انجام می‌گیرد.
در واقع، میزان این مایع به تدریج افزایش می‌یابد تا در هفته ۳۶ به اوج خود برسد. سپس برای یک ماه ثابت باقی مانده و بعد شروع به کاهش می‌کند. سطح پایین مایع زمانی تعریف می‌شود که نسبت به سن بارداری، مقدار آن کمتر از حد انتظار باشد. برخی موارد خفیف بوده و فقط اندکی از مقدار طبیعی کمترند، اما برخی دیگر شدید بوده و می‌توانند نشانه عوارض جدی باشند.

دلایل کاهش مایع آمینوتیک یا آب دور جنین

کاهش این مایع می‌تواند یا به صورت یک رخداد مستقل و بدون علت رخ دهد، یا این‌که ناشی از نقص‌های مادرزادی یا شرایط ژنتیکی باشد. در حدود ۵۰درصد موارد، علت خاصی یافت نمی‌شود که به آن الیگوهیدرامنیوس ایدیوپاتیک می‌گویند. با این حال، می‌دانیم که بعد از هفته‌های ۱۶ تا ۲۰ بارداری، تقریباً تمام مایع آمنیوتیک از ادرار جنین تشکیل می‌شود. در نتیجه، هر مشکلی که بر تولید ادرار جنین تأثیر بگذارد، می‌تواند باعث کاهش این مایع نیز شود. علل احتمالی عبارتند از:

• گذشتن از موعد زایمان: در این شرایط، کاهش مایع طبیعی است اما ممکن است مشکل ایجاد کند.

• پارگی زودرس کیسه آب (پرده آمنیوتیک): این مورد دلیل ۳۷درصد موارد در سه ماهه دوم و سوم بارداری است که پارگی باعث نشت مایع به بیرون می‌شود.

• جدا شدن جفت (دکولمان جفت): این علت در ۸.۶درصد از موارد مشاهده می‌شود و زمانی رخ می‌دهد که جفت از دیواره رحم جدا می‌شود.

• نقص‌های مادرزادی جنین: نقص‌هایی مانند عملکرد نادرست کلیه‌ها، شکل‌گیری ناقص مجاری ادراری یا انسداد فیزیکی این مجاری‌ که معمولاً با کلیه‌ها یا دستگاه ادراری مرتبط هستند نیز می‌توانند در کاهش حجم مایع امنیوتیک نقش داشته باشند.

• ناهنجاری‌های کروموزومی: در ۱۰درصد مواردی که در سه ماهه دوم شناسایی می‌شوند، دیده می‌شود.

• سندروم انتقال خون دوقلو به دوقلو (TTTS): در بارداری‌های دوقلو با جفت مشترک، توزیع مواد مغذی نابرابر بوده و یکی از جنین‌ها مایع آمنیوتیک کمتری دریافت می‌کند.

• دیابت بارداری مادر

• فشار خون مزمن بالا در مادر

• مصرف برخی داروها مانند مهارکننده‌های ACE (برای فشار خون) و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)

• لنفوم سلول B در جنین: این نوعی سرطان است که در سلول‌های B (نوعی گلبول سفید) شروع می‌شود و می‌تواند از طریق جفت به جنین منتقل شده و بر عملکرد کلیه‌های او تأثیر بگذارد.

علائم الیگوهیدرامنیوس

گاهی اوقات ممکن است حجم مایع آمنیوتیک شما کم باشد، اما هیچ علامت مشخصی مشاهده نکنید. در واقع، بسیاری از ناهنجاری‌های مرتبط با این وضعیت می‌توانند بدون علامت باشند. با این حال، نشت مایع از واژن یکی از مهم‌ترین علائمی است که می‌تواند در تشخیص کمک کند. این نشت معمولاً ناشی از پارگی پرده آمنیوتیک (اصطلاحاً «پاره شدن کیسه آب») است. در حالت طبیعی، این اتفاق پس از شروع درد زایمان رخ می‌دهد، اما گاهی زودتر اتفاق می‌افتد که به آن پارگی زودرس پرده‌ها (PROM) می‌گویند.
این‌که جنین از حد طبیعی کوچک‌تر باشد نیز می‌تواند نشانه‌ای از کاهش مایع دور جنین محسوب شود. به همین دلیل، اگر اندازه شکم شما از میزان معمول در مرحله فعلی بارداری کوچک‌تر باشد، پزشک ممکن است با انجام سونوگرافی اندازه جنین و میزان مایع آمنیوتیک را بررسی کند.

نحوه تشخیص الیگوهیدرامنیوس

این وضعیت با استفاده از سونوگرافی تشخیص داده می‌شود که به کمک امواج صوتی، وجود مایع آمنیوتیک و مقدار آن در رحم شما را اندازه‌گیری می‌کند. اگر سطح مایع پایین تشخیص داده شود، معمولاً پزشک یک معاینه لگنی نیز انجام می‌دهد تا وجود هرگونه پارگی یا نشت در کیسه آمنیوتیک را بررسی کند. به علاوه، در صورت لزوم، آزمایش‌های دیگری هم ممکن است برای یافتن علت انجام شوند.

عوارض کاهش حجم مایع آمنیوتیک

مقدار کم این مایع بسته به زمان بروز در دوران بارداری می‌تواند بسیار خطرناک باشد. به طور کلی، هرچه این وضعیت زودتر در دوران بارداری رخ دهد، عوارض آن شدیدتر خواهد بود. اگر الیگوهیدرآمنیوس در سه ماهه دوم بارداری تشخیص داده شود، تنها ۱۰.۲درصد احتمال زنده ماندن نوزاد وجود دارد، اما اگر در سه ماهه سوم رخ دهد، این احتمال به ۸۵.۳درصد افزایش می‌یابد. هم‌چنین، اگر سطح مایع در شش ماه اول بارداری پایین باشد، عوارض احتمالی عبارتند از:

• زایمان زودرس

• سقط جنین

• مرگ جنین در رحم

• مشکلات رشدی در اندام‌ها و صورت به دلیل فشار زیاد داخل رحم

• عفونت‌ها (در صورت پاره شدن زودهنگام کیسه آب)

اگر این مشکل در سه ماهه سوم ایجاد شود نیز ممکن است با عوارض زیر همراه باشد:

• فشرده شدن بند ناف که باعث قطع جریان مواد مغذی به جنین می‌شود.

• محدودیت رشد جنین

• مشکلات رشد ریه‌ها و تنفس

• افزایش احتمال زایمان سزارین

• ریسک زایمان زودهنگام

درمان کاهش مایع آمنیوتیک

روش درمان این وضعیت بسته به میزان کاهش مایع و زمان بروز آن در دوران بارداری متفاوت است. گزینه‌های درمانی در زمان بارداری ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• سونوگرافی‌های مکرر که برای بررسی مداوم سطح مایع آمنیوتیک و رشد جنین، ممکن است هر هفته انجام شوند.

• سونوگرافی تخصصی (داپلر) که جریان خون در جفت را نشان می‌دهد؛ به ویژه در مواردی که رشد جنین متوقف شده باشد.

• نوشیدن آب زیاد که مطالعات نشان داده‌اند می‌تواند در مراحل بعدی بارداری به افزایش سطح مایع کمک کند.

• کنترل بیماری‌های زمینه‌ای مادر مانند دیابت یا فشار خون بالا که ضروری است.

• مداخلات داخل‌رحمی در صورتی که مجرای ادراری جنین دچار انسداد شده باشد.

• داروهایی که برای کمک به رشد ریه‌های جنین در صورت نیاز به زایمان زودرس تجویز می‌شوند.

• زایمان زودهنگام که گاهی به منظور جلوگیری از عوارض بیشتر توصیه می‌شود؛ هرچند که ممکن است خودش نیز با خطراتی همراه باشد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر در دوران بارداری خود به سر می‌برید، در صورت مشاهده هرگونه نگرانی یا علامت غیرطبیعی، فوراً با پزشک یا مامای خود تماس بگیرید. علائمی که نیاز به مراجعه فوری دارند، عبارتند از:

• نشت مایع از واژن

• خونریزی واژینال

• انقباضات مداوم

• درد یا گرفتگی در ناحیه لگن

• کاهش حرکات جنین

سوالات متداول

سطح نرمال شاخص مایع آمنیوتیک (AFI) چقدر است؟

بین ۵ تا ۲۴ یا ۲۵ سانتی‌متر در هفته‌های ۲۰ تا ۳۵ بارداری.

AFI پایین در هفته ۳۶ به چه معناست؟

اگر AFI زیر ۵ سانتی‌متر باشد، سطح مایع آمینوتیک کم محسوب می‌شود.

آیا دارویی برای افزایش مایع آمنیوتیک وجود دارد؟

خیر، هیچ دارویی مستقیماً باعث افزایش مایع آمنیوتیک نمی‌شود.

آیا نوشیدن آب می‌تواند مایع آمنیوتیک را افزایش دهد؟

احتمال دارد. برخی مطالعات نشان داده‌اند که نوشیدن آب می‌تواند باعث افزایش سطح مایع شود. هیدراتاسیون وریدی (تزریق سرم) هم ممکن است مؤثر باشد، اما هنوز به تحقیقات بیشتری برای اثبات اثربخشی آن نیاز داریم.

جمع‌بندی

کاهش حجم مایع امنیوتیک ممکن است در هر مرحله‌ای از بارداری ایجاد شده و عوارض جدی نیز برای جنین داشته باشد‌. به همین دلیل، اگر متوجه نشت مایع از واژن خود شدید، حتماً و سریعاً با پزشک‌تان تماس بگیرید. در صورت تشخیص این مشکل نیز باید انتظار معاینات و پیگیری‌های مکرر برای بررسی وضعیت جنین را داشته باشید.

به کلینیک نی نی بان سر بزنید.