سونوگرافی توسط متخصص زنان، چرا مجاز است؟

یکی ازمهمترین ویژگی های گفت و گودرمباحث علمی، فاصله گرفتن از جنبه های احساسی و تمرکز وتاکید برجهات منطقی و استدلال های مبتنی برتجارب و مستندات و شواهد قابل اعتناست.

این نیازی است که باید در هر مقوله و زمینه ای به ویژه در مباحث مرتبط با دانش پزشکی مورد توجه قرار گیرد و از آن مهمتر این که تشکل ها و نهادهای مدنی مرتبط با این حرفه حساس و صنوف متنوع آن خودرا ملتزم به رعایت چنین موازینی بدانندوهمواره به یادداشته باشند که دربحث ها وجدلهای علمی، به قول سعدی بزرگ " دلایل قوی باید و معنوی - نه رگ های گردن به حجت قوی ".

این روزها بالا گرفتن دامنهء بحث و جدل میان جمعی از نمایندگان رادیولوژیست ها با متخصصان بیماری های زنان ،بر سر درستی یا نادرستی و ضرورت یا عدم ضرورت انجام امور سونوگرافی اولیه توسط این دسته از متخصصان درمطب ها، گویی مصداقی است از آنچه در مقدمه این یادداشت به آن اشاره شد.درواقع این بحث ها آزمونی است برای دوسوی این گفت وگو که تاچه اندازه به معیارهای شناخته شده علمی و تجربی درجهان پزشکی تکیه می کنند ویا تاچه میزان برای به کرسی نشاندن حرف های خودشان، آسمان و ریسمان را به هم می بافند و آیا وظیفه و مسئولیت تشکل هایی که حرفه های مختلف پزشکی را نمایندگی می کنند برخورد واقع بینانه وعلمی با مسایل فیمابین و دسته بندی ،اولویت بندی و منطقی سازی آنها وسپس پیگیری ومطرح کردن شان در چارچوبی حقوقی،مدنی و استدلالی است ویا سیاه یا سفید دیدن خواسته ها و انتظارات و سوار شدن برموج احساسات و مطالبات اعضای یک صنف،حتی به قیمت دورشدن ازمبانی علمی وتجربی درجهان امروز؟

در چنین فضای متاثر از سوء تفاهم ها ست که برخی دوستان منسوب به رادیولوژیست ها اینجا و آنجا اظهارمی کنندکه گویا هیچ یک ازاعضای جامعه پزشکی(ازهرتخصصی که باشند) حق ندارند دست به ابزارهای سونوگرافی درمطب خودبزنند، زیرااین تخصص فقط وفقط در حیطه توانایی و مسئولیت حرفه ای آنهاست وبرخی دیگرنیز باکمی تخفیف اجازه می دهنداین اتفاق درمطب ها بیفتد اما به شرط آن که وجهی ازبابت آن دریافت نشود هر چند این وجه ناچیز باشد.این فتواهای به ظاهرحرفه ای درشرایطی مطرح می شود که اهل فن می دانند فارغ التحصیلان رشته تخصصی زنان درطی آموزش های تخصصی خوددرچارچوب برنامه جامعی، فرآیند انجام سونوگرافی برای کمک به تشخیص اولیه بیماریهای زنان را طی می کنند(دست کم انجام ۲۰۰مورد سونوگرافی حاملگی و ۱۰۰موردسونوگرافی ژنیکولوژی دراین فرآیند دیده شده است) تابتوانند باشناختی که ازآناتومی واقسام بیماری های زنان دارند درتشخیص اولیه ابعاد بیماری وتدوین برنامه درمانی متناسب، به درستی و بادقت علمی لازم گام بردارند و ازارجاعات کور، غیرضرور و مکرر بیمار به مراکز تشخیصی خودداری کنند و البته درصورت نیاز به پیگیری بیشتربرای دستیابی به اطلاعات معین ،جامع و کاملتر و تشخیص نهایی،از همکاران رادیولوژیست(radiologist) خود کمک بخواهند.هدف اصلی همه این آموزشها اینست که متخصصین زنان برخوردار از کفایت و کارآمدی استاندارد باشند.این استانداردها چه در میان متخصصان زنان وچه رادیولوژیستها مکمل یکدیگر ونهایتا" در خدمت تضمین سلامت بیماران است.

بنابراین انجام سونوگرافی اولیه در مطب متخصص زنان، نه موازی کاری با رادیو لوژیستهاست ونه کاری تشریفاتی وزائد، ونه مانعی برای فعالیتهای پردامنه، حساس و پیچیده تشخیصی مانند سونوگرافی های پیشرفته، سی تی اسکن و یا ام. آر.آی که در حیطه تخصص رادیولوژیستهاست.

علاوه براین همه می دانیم حساسیت بیماری های زنان و زایمان و بارداری به گونه ایست که نمی توان درموارد فوریتی، دست روی دست گذاشت و به جای کمک به تسریع مراحل شناخت اولیه ازنوع و دامنه بیماریی های که جان مادر و نوزاد، هردو را تهدید می کند،بیمار را پیشاپیش و چشم بسته به حوزه های تشخیصی دیگر حواله داد. آن هم مراکزی که چه بسا به لحاظ مکانی یا زمانی دردسترس فوری نیستند.

نکته دیگراین که در صورت کنار گذاشتن ابزارهای ساده برای سونوگرافی درمطب متخصصان زنان، هر بیماری باید به محض مراجعه به پزشک به طور مثال برای انجام سونوگرافی شکمی به رادیولوژی معرفی شود و اگر رادیولوژیست این اقدام را کافی ندانست و مثلا" رادیولوژی واژینال را ضروری تشخیص داد بیمارباید دوباره به متخصص زنان مراجعه کند و با در دست داشتن نسخه ای برای تصویربرداری جدید باز گردد و اگر در مرحله بعدی بازهم بررسی بیشتری لازم بود برای بارسوم، انجام ام.آر.آی باتقاضای متخصص زنان به جریان بیفتد و...! این همان مسیرطاقتفرسایی است که بسیاری از بیماران به ویژه درشهرهای بزرگ هر روز آن را با انواع دغدغه ها طی می کنند و متحمل هزینه های مکرر و بعضا "غیرضروروگزاف می شوند.ولی متاسفانه برخی با انحصار همهء امور تشخیصی در محدودهء رادیولوژی(Radiology) ها به تداوم این شرایط نامطلوب کمک می کنند و حاضر نیستند کوچکترین گامی برای تغییرآن برداشته شود.

این در حالی است که در دنیای پزشکی امروز انجام سونوگرافی در برنامه آموزشی متخصصان زنان جایگاه و ابعاد تازه به تازه ای را به خود اختصاص می دهد .در کوریکولوم ۲۰۱۷ آموزشی کشورهای پیشرفته،سونوگرافی زنان و بارداری برای رزیدنت های زنان تا سطوح بالا هم دیده شده است و جالب اینکه در پیوست این برنامه آموزشی نام دپارتمان رادیولوژی نیزبه عنوان تایید کننده به چشم می خورد .تازه ترین مقالات علمی در ممالک پیشرفته صنعتی هم همگی رزیدنت های زنان را مشخصا" تشویق به آموختن هر چه بهینه تر سونوگرافی می کنند و انجمن رادیولوژی این کشورها نیز در کنار انجمن های زنان و مامایی تایید کننده این جهت گیری هستند.این در حالیست که دراین کشورها نه کمبود پزشک و نه منطقه محرومی مطرح است ونه محدودیتی برای پذیرش زنان بیمار توسط پزشکان مرد جهت انجام سونوگرافی(sonography) واژینال وجوددارد.

با این اوصاف همچنان روی سخن با فعالان تشکل های مدنی- صنفی درجامعه بزرگ پزشکی کشور است که انتظار می رود فراتر از صورت ظاهری بحث ها و جدل ها به ابعاد علمی مسایل نگاه عمیق تری بیاندازند و ناخواسته فضای همکاری و همدلی میان اعضای جامعه پزشکی را به سوی تقابل ورقابتهای ناسالم و زیان بار سوق ندهند.

و کلام آخراین که بزرگترین سرمایه جامعه پزشکی، اعتماد مردم است . این اعتماد را با طرح بحث های احساسی و فاقد مبانی علمی تضعیف نکنیم.