در مورد رحم اجاره ای، تازه های خبری

مدیر گروه حقوق و اخلاق زیستی پژوهشگاه ابن­ سینا، درباره قوانین موجود و ماهیت حقوقی قرارداد مربوط به رحم جایگزین، گفت: در این زمینه قانون خاص وجود ندارد.

دومین جلسه از سلسله نشست­ های اخلاق زیستی و سینما با حضور دکتر محمد راسخ استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی و مدیر گروه حقوق و اخلاق زیستی پژوهشگاه ابن­ سینا، امیر پوریا نویسنده و منتقد سینما و دکتر فرهاد یغمایی مسئول کلینیک درمان ­های جایگزین مرکز درمان ناباروری ابن ­سینا برگزار شد.

در این نشست که به نقد و بررسی فیلم سینمایی تمشک، ساخته سامان سالور، با موضوع رحم جایگزین اختصاص یافته بود، دکتر محمد راسخ با اشاره به اهمیت هنر، به ­ویژه سینما، در انتقال مفاهیم اخلاقی و فلسفی، گفت: اگرچه این فیلم تلاش کرده بود به تنهایی انسان و شکنندگی زندگی­اش به دلیل فقر و توهم بپردازد، متأسفانه در این مسیر به کلیشه­ ها بسنده کرده و نتوانسته بود مرزهای اخلاقی را برجسته کند.

وی افزود: اغلب فیلم­ هایی که دغدغه­ های اخلاقی دارند در سطح باقی می ­مانند و بازتابی از نظریه ­های اخلاقی یا تعارض ارزش ­های اخلاقی را در آنها نمی­ بینیم.

راسخ گفت: تنها می­ فهمیم که مادر جایگزین، رضوان، تصمیم به نگهداری بچه گرفته است، اما نمی ­دانیم زنی که هیچ پشتوانه مالی و خانوادگی و شغلی ندارد، چگونه می­ خواهد طفل را بزرگ کند.

دکتر فرهاد یغمایی نیز ضمن تاکید بر در هم تنیدگی حقوق، اخلاق و علوم و فناوری ­های نوین، به ­ویژه در حوزه درمان ناباروری، گفت: ما همواره به مباحث حقوقی و اخلاقی پیرامون فناوری ­های نوین علوم زیستی توجه کرده ­ایم و تمام فرایندهای درمانی در مرکز درمان ناباروری ابن­ سینا زیر نظر کمیته اخلاق انجام می­ شود. بدیهی است که هر فناوری می­ تواند وجوه منفی داشته باشد، اما این فیلم تنها بر جنبه منفی فناوری رحم جایگزین متمرکز شده است و می­ تواند موجب شکل­ گیری نگاه منفی در جامعه نسبت به این روش درمان ناباروری شود. در حالیکه تاکنون بسیاری از زوج ­های نابارور، بدون هیچ مشکلی از این روش درمانی استفاده کرده ­اند و نباید با برجسته کردن عوارض نادر و استثنایی، باعث کم رنگ شدن جنبه­ های مفید و مثبت یک فناوری شد.

مسئول کلینیک درمان ­های جایگزین مرکز درمان ناباروری ابن سینا، در ادامه به نبودِ انسجام در ساختار فیلم اشاره کرد و افزود: بسیاری از روابط و حوادث در فیلم فاقد منطق علّی است. ما نمی ­فهمیم چرا رضوان با وجود زندگی در شهر کوچک، بیماری شدید همسر و ترس از قضاوت دیگران، پذیرفته است که جنین حمید و هما را حمل کند. چرا حافظه حمید ­ناگهان و با دیدن قرارداد برمی­ گردد، چرا داستان تنها بر پایه حادثه و اتفاقات کور پیش می­ رود.

امیر پوریا منتقد سینما نیز با اشاره به ذوق­ زدگی برخی فیلمنامه ­نویسان در مواجهه با یک ایده نو، گفت: صرفِ داشتن یک ایده خوب به نوشتن و ساختن یک فیلمنامه خوب نمی­ انجامد. گاهی نویسندگان با سوژه­ های بدیع برخورد توریستی می­ کنند و به بیان خام و بی ­پردازش آن اکتفا می­ کنند.

وی افزود: زمینه ­های درام در این فیلم به ­درستی شکل نگرفته و فیلمنامه ­نویس در تله گره ­افکنی بر پایه حوادث گرفتار شده است. همچنین، مشخص نیست چرا راوی دانای کل، بسیاری از اطلاعات مهم مربوط به شخصیت­ ها و روابط را از تماشاگر پنهان می­ کند و در عوض، بخش زیادی را فیلم را به نمایش جزئیاتی اختصاص می­ دهد که فاقد هرگونه ضرورت دراماتیک یا زیبایی شناختی است.

این منتقد سینما یادآور شد: فیلم تلخ و تراژیک است، اما تلخ بودن به­ تنهایی امتیاز منفی برای یک فیلم نیست. بسیاری از شاهکارهای سینمای جهان تلخ و غم ­انگیزند. اما وقتی ما با یک تلخی پوچ مواجه ­ایم، تلخی که هیچ منطقی در پسِ خود و هیچ آگاهی و معرفتی به ­دنبال خود ندارد، این وجه تراژیک بی­اثر و خنثی می­ شود و حتی در یاد تماشاگر نمی­ ماند.

پوریا به بن­ مایه اصلی فیلم اشاره کرد و گفت: به نظر می­ رسد مضمون اصلی فیلم اختیار نسبت به حق حیات است و اگر فیلمساز در بند کلیشه­ های اخلاق ­زدگی نمی­ ماند و به وجوه اخلاقی عمیق­ تر حق حیات و داشتن اختیار نسبت به حیات دیگری می­ پرداخت که در موضوعی مانند سقط جنین به­ خوبی متبلور می­ شود، با فیلمی ماندگارتر مواجه بودیم.

در ادامه دکتر راسخ مدیر گروه حقوق و اخلاق زیستی پژوهشگاه ابن­ سینا، در پاسخ به پرسشی درباره قوانین موجود و ماهیت حقوقی قرارداد مربوط به رحم جایگزین، گفت: در این زمینه قانون خاص وجود ندارد و بر اساس عمومات و اطلاقات قانونی مبادرت به تنظیم مقررات می شود و همچنین، مشکلات متعددی چه هنگام صدور گواهی تولد در بیمارستان­ ها و چه در مراکز ثبت احوال به وجود آمده است. این خلأ قانونی دردسرهای زیادی برای زوج ­های نابارور ایجاد کرده است و مثلاً از آنجا که گواهی تولد فقط به نام خانمی که زایمان می ­کند صادر می­ شود، مادر جایگزین مجبور است با اوراق هویت مادر اصلی (صاحب جنین) بستری شود.

وی درباره قرارداد رحم جایگزین، توضیح داد: برخی این قرارداد را همانند قرارداد اجاره می­ دانند، اما با توجه به تفاوت فاحش ثمن و مثمن نمی ­توان از قواعد عقد اجاره برای قرارداد رحم جایگزین استفاده کرد. زیرا بارداری برای مادر جایگزین با خطرات بسیاری همراه است و خانمی که این مسئولیت را می­ پذیرد، ممکن است با فشارهای جسمی، روانی، خانوادگی و اجتماعی متعددی روبه ­رو شود. بنابراین، باید بر اساس اصول و احکام عام قانون و با توجه به ماده ۱۰ قانون مدنی قراردادی برای این کار تنظیم ­شود. البته متاسفانه یک قرارداد تیپ در این زمینه تنظیم شده است که بسیاری از مراکز و کلینیک ­ها هم از آن استفاده می­ کنند، اما این قرارداد بسیار خام و ساده ­انگارانه است و بسیاری از وجوه و پیچیدگی ­های مربوط به زوجین نابارور (صاحبان جنین)، مادر جایگزین و کلینیکی که این خدمت را ارائه می ­دهد، در نظر نگرفته است.

دکتر یغمایی مسئول کلینیک درمان ­های جایگزین مرکز درمان ناباروری ابن ­سینا، نیز در پاسخ به پرسشی درباره شیوه انتخاب مادر جایگزین و نیز استفاده از این روش در موارد غیر ضروری، گفت: ما در مرکز درمان ناباروری ابن سینا معرفی مادر جایگزین را به زوج نابارور می­ سپاریم و خودمان در این فرایند دخالت نمی­ کنیم. زوج نابارور خانمی از اقوام یا آشنایان را به ما معرفی می­ کنند و ما پس از انجام ارزیابی ­های لازم، اعلام می­ کنیم که آیا فرد معرفی­ شده مناسب است یا خیر. اما متأسفانه در برخی مراکز بازار دلالی در این زمینه شکل گرفته است.

وی درباره استفاده از این روش به دلایل غیر پزشکی، مانند حفظ تناسب اندام، توضیح داد: ما صرفاً پس از احراز و اثبات ضرورت درمانی انجام این روش، از آن استفاده می ­کنیم. یعنی فقط در صورتی که مشخص شود تنها راه درمان ناباروری زوج نابارور، استفاده از رحم جایگزین است، مثلاً رحم خانم قابلیت حمل جنین ندارد یا خانم به دلایلی فاقد رحم است، این روش درمانی را پیشنهاد می­ کنیم.