رحم اجاره ای از نظر قانون، بچه شما یا آن‌ها؟

دبیر کمیته اخلاق پزشکی پژوهشکده رویان گفت: سیستم حقوق مدنی شخص زایمان کننده را مادر می داند و برای کسی که نوزاد از او متولد شده، گواهی ولادت صادر می شود.

دکتر رضا سامانی در گفت و گو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم اظهار داشت: اهدا به ۴ روش، اهدای تخمک، اهدای اسپرم، اهدای جنین و رحم جایگزین صورت می گیرد.

به گفته وی رحم جانشین یا جایگزین در صورتی که تخمک و اسپرم وجود دارد ولی زن فاقد رحم بوده و یا دارای مشکل یا ناهنجاری است و رحم از کودکی رشد نکرده است.

دبیر کمیته اخلاق پزشکی پژوهشکده رویان افزود: در برخی از مواقع زن رحم دارد ولی سلامتش به خطر می افتد و نارسایی پیشرفته دارد که بارداری سلامت او را به خطر می اندازد به همین دلیل حاملگی را به زن دیگر می سپارد و پس گذشت ۹ ماه نوزاد به صاحبان اصلی برمی گردد.

سامانی ادامه داد: مسئله مهم درباره رحم جایگزین "نسب" است که این فرزند چه کسی را مادر خود بداند آیا شخصی که دوران حاملگی را طی کرده یا شخصی که تخمک در اختیار قرار داده است.

وی اضافه کرد: برخی از علما یکی را مادر واقعی می دانند و یکی را مادر رضاعی و اعتقاد دارند کسی که با شیر دادن محرم می شود و مادر رضاعی شده، بارداری نیز موجب رضاعی شدن نیز می شود.

دبیر کمیته اخلاق پزشکی پژوهشکده رویان عنوان کرد: گرفتن شناسنامه برای فرزند از دیگر مسائل حقوقی است که باید به آن توجه کرد. سیستم حقوق مدنی شخص زایمان کننده را مادر می داند و برای کسی که نوزاد از او متولد شده، گواهی ولادت صادر می شود.

سامانی گفت: ۲ کار می توان انجام داد در زمان زایمان شناسنامه کسی که تخمک گذاشته است به بیمارستان داده شود و چون بیمارستان توجه زیاد به عکس شناسنامه نمی کند و گواهی ولادت به نام شخص تخمک گذاشته صادر می شود و می توان برای کودک به نام خودشان شناسنامه بگیرند و لی این را باید دانست که اگر اتفاقی مادر جانشین اتفاق بیافتد، به نام شخص تخمک گذاشته ثبت می شود.

وی بیان کرد: البته عده ای از افراد در بیمارستان توضیحاتی را می نویسند که دست بردن در اسنادی که جنبه حقوقی دارد، جرم است البته اگر گواهی ولادت به نام مادر جانشین صادر شود باید مدارک لازم را از مراکز ناباروری و بیمارستان ببرند دادگاه و ادعای نسب کنند.

تکمله خبر وتوضیحات تسنیم

ازآنجا که موضوع "رحم اجاره ای"درکشور ما یک موضوع علمی نو وجدید است وهنوز همه گیر نشده است لذا ممکن است دربادی امر سوالات مختلف شرعی وقانونی به ذهن خوانندگان گرامی خطور نماید لذا به لحاظ اهمیت موضوع برآن شدیم تا در ادامه نظرات کارشناس محترم پژوهشکده رویان به برخی از موارد هم اشاره نماییم تا بروز شبهات در اذهان عموم به حداقل برسد.

عمده ترین سوالاتی که ممکن است به ذهن خوانندگان گرامی خطور نماید:

1- آیا کودکانی که از طریق اهدای تخمک،رحم اجاره ای یا اهدای جنین متولد می شوند از نظر عاطفی ،رفتاری و روانشناختی دچار مشکل می شوند؟

2- از لحاظ فرهنگی این روش هنوز مورد قبول همه مردم واقع نشده و اکثر آنها از این روش بی اطلاع هستند، بنابراین دید مناسبی نسبت به فردی که رحم اجاره داده می­شود وجود ندارد.

3 - احتمال انتقال بیماریهایی چون ایدز و هپاتیت و.... از مادره اجاره­ ای به نوزاد

4 - احتمال انتقال بیماری از زوجهای اهداء جنین مانند بیماریهای عفونی (نظیر ایدز و هپاتیت و....) و بیماریهای ویروسی و..... به جنین و سپس به مادر اجاره­ای

5 - اطلاع طفل از اینکه حاصل چنین روند پزشکی است و نوع برخورد وی با این مسئله

6 - امکان سوء استفاده های مختلف از این روش از جمله سوء استفاده های مالی

7 - نارضایتی اطرافیان بخصوص فرزندان و همسران افراد "داوطلب رحم اجاره­ای "

8- از لحاظ حقوقی و قانونی هنوز مشکلاتی در اعمال این روش وجود دارد.

تحلیل

اجاره رحم یکی از روشهای درمان ناباروری است که طی سالهای اخیر در ایران گسترش پیدا کرده است. زمانی که یکی از دو طرف زوجین دچار مشکل باشد، ابتدا هر یک از آنان را که عامل اصلی ناباروری است تحت درمان قرار می­دهند و سپس بعد از لقاح مصنوعی در آزمایشگاه و پس از گذشته سه روز، یعنی درست زمانی که جنین ۶ تا ۸ سلولی است آن را در رحم مادر اجاره­ای می گذارند که به او "مادر اجاره­ای" یا "مادر میانجی" می گویند، او فردی است که نه ماه تمام در وجود خود از کودکی نگهداری می­کند که فرزند خودش نیست.

این شیوه از درمانهای نوین نازایی به شمار می­آید و اولین نوزاد به این روش در سال ۱۹۹۰ در آمریکا متولد شد. برخی از زنان نابارور به لحاظ تخمک گذاری مشکلی ندارند، اما به عللی رحم آنها مناسب باروری نیست. برای نمونه می­توان به کسانیکه در اثر سرطان، رحم آنها را خارج کردند، یا کسانی که به طور مادرزادی فاقد رحم هستند اشاره کرد. همچنین برخی زنان با وجود سلامت دستگاه تولید مثل به علت بیماریهای داخلی مانند دبیابت از بارداری منع می شوند این افراد می توانند با روش رحم اجاره­ای صاحب فرزند شوند که در آن صورت فرزند حاصل از این روش تمام خصوصیات والیدن صاحب نطفه را دارد. بنابراین به مادر و پدر اصلی وی "والدین ژنتیکی" گفته می شود و مادر میزبان که نطفه را در رحم خود پرورش می­دهد، تاثیری بر مسایل ژنتیکی او ندارد. اما به اعتقاد محققان از نظر روحی و روانی تا حدودی می­توانند بر جنین تاثیر بگذارند. لذا این مادران شراط خاصی را برای پذیرش جنین دارند.

ابعاد مثبت روش­ به کارگیری رحم اجاره­ ای

1 - کاهش آمار طلاق در کشور و حل مشکلات زوجهای نابارور

2 - فرزند صالح از این روش از لحاظ ژنتیکی تمام خصوصیات والدین صاحب نطفه را دارد و نسبت به روشهای غیرشرعی و یا فرزند خواندگی ارجحیت دارد.

3 - این روش به زنانی که از لحاظ تخمک گذاری مشکلی ندارند و دلایل دیگری برای ناباروری دارند کمک می کند. از این رو درصد بالایی از مشکلات ناباروری حل می­شود.

4 - از نظر روانشناسی و روانپزشکی نیز حدود 15 سال است که در مورد رحم اجاره ای ارزیابی هایی صورت گرفته (تاقریبا چهار هزار مورد مطالعه شده) و آسیبهای احتمالی را که فرد داوطلب امکان دارد متحمل شود را بررسی کرده­اند، اما هنوز هیچ آسیب مشخصی گزارش نشده است

5 - از لحاظ فقهی فرزندی که در رحم اجاره­ای رشد یافته مشروع و قانونی است.

ابعاد منفی روش بکارگیری رحم اجاره­ ای

۱ - از لحاظ فرهنگی این روش هنوز مورد قبول همه مردم واقع نشده و اکثر آنها از این روش بی اطلاع هستند، بنابراین دید مناسبی نسبت به فردی که رحم اجاره داده می­شود وجود ندارد.

۲ - احتمال انتقال بیماریهایی چون ایدز و هپاتیت و.... از مادره اجاره­ ای به نوزاد

۳ - احتمال انتقال بیماری از زوجهای اهداء جنین مانند بیماریهای عفونی (نظیر ایدز و هپاتیت و....) و بیماریهای ویروسی و..... به جنین و سپس به مادر اجاره­ای

۴ - اطلاع طفل از اینکه حاصل چنین روند پزشکی است و نوع برخورد وی با این مسئله

۵ - امکان سوء استفاده های مختلف از این روش از جمله سوء استفاده های مالی

۶ - نارضایتی اطرافیان بخصوص فرزندان و همسران افراد "داوطلب رحم اجاره­ای "

۷ - از لحاظ حقوقی و قانونی هنوز مشکلاتی در اعمال این روش وجود دارد.

ویژگیهای فرد داوطلب رحم اجاره­ای

1 - از نظر جسمی سالم باشد

2 - بارداری برای او خطری به بار نیاورد

3 - حداقل یک بار تجربه به آخررسیدن حاملگی را داشته باشد

4 - از نظر بیماریهایی چون ایدز و هپاتیت به دقت بررسی شود.

5 - نباید دارو مصرف کند

6 - از نظر فشار خون و بیماری سرخجه باید کنترل شود.

7 - باید حداقل یک بچه به دنیا آورده باشد و در حال حاضر نیز سرپرست او محسوب شود (در غیر این صورت به نظر نمی­رسد شخص به تحویل بچه به پدر و مادر واقعی­اش رضایت دهد)

8 - هدف کارآمد و مثبتی داشته باشد و با کارآیی منفی به این مسئله نگاه نکند

9 - از نظر روحی به رشد و بلوغ جدیدی برسد

10 - خانواده این فرد رضایت داشته باشند

11 - دارای مشکلات مالی نباشد (زیرا شرایط عاطفی مناسبی برای رشد کودک فراهم نخواهد شد)

12 - احساس نکند قربانی شده است.

5- ویژگیهای زوج اهدای جنین

1 - از نظر جسمی و روحی سالم باشند.

2 - از نظر بیماریهای چون ایدز و هپاتیت به دقت بررسی شوند

3 - زوج از طرف فرد داوطلب احساس خطر نکنند زیرا احتمال صدمه رسیدن به افراد درگیر در ماجرا بیشتر می­شود

4 - پدر و مادر آینده باید افرادی قابل اطمینان و مقبول باشند و بتوانند محبت فرد داوطلب را جلب کنند چرا که روند سخت و طولانی و ناگوار چنین حاملگی وی نیاز به احساس راحتی دو جانبه دارد.

قانون نحوه اهدای جنین به زوج های نابارور

قانون اهدای جنین یا اهدای گامت به زن و شوهر نابارور در ۲۹ تیرماه ۸۲ مجلس شورای ا سلامی تصویب شد و در هشتم مرداد ۸۳ به تایید شورای نگهبان رسید. متن قنون نحوه اهدای جنین به زوج های نابارور به شرح زیر است:

ماده ۱ : به موجب این قانون کلیه مراکز تخصصی درمان ناباروری مجاز خواهند بود با رعایت ضوابط شرعی و شرایط مندرج در این قانون نسبت به انتقال جنین های حاصل از تلقیح خارج از رحم زوج های قانونی و شرعی به رحم زنانی که پس از ازدواج و انجام اقدامات پزشکی ناباروری آنها (هر یک به تنهایی یا هردو) به اثبات رسیده است اقدام کنند.

به این ترتیب که جنین متعلق به یک زن و شوهر بارور را از طریق تلقیح خارج از رحم یک زن نابارور قرار می­دهند تا به طور طبیعی به حیات خود ادامه دهد و پرورش پیدا کند و متولد شود.

ماده ۲: تقاضای دریافت جنین اهدایی باید مشترکاً از طرف زن و شورهر متقاضی فرزند تنظیم و تسلیم دادگاه شود و دادگاه در صورت احراز شرایطی محوز دریافت جنین اهدایی را به این زن و شوهر می دهد تا صاحب فرزندی شوند.

شرایط تعیین شده در قانون اهدای جنین به زنان نازا به این شرح است:‌

الف - زوجین بنا به گواهی متعبر پزشکی، امکان بچه دار شدن نداشته باشند و زوجه استعداد دریافت جنین را داشته باشد.

ب - زوجین دارای صلاحیت اخلاقی باشند.

ج - هیچ یک از زوجین مهجور نباشند.

د - هیچ یک از زوجین مبتلا به بیماری صعب الاعلاج نباشند.

هـ - هیچ یک از زوجین معتاد به مواد مخدر نباشند

و - زوجین بایستی تابعیت ایران را داشته باشند.

ماده 3: وظایف و تکالیف زوجین اهدا گیرنده جنین و طفل متولد شده از لحاظ نگهداری و ترتبیت و نفقه و احترام نظیر وظایف و تکالیف اولاد و پدر و مادر است.

ماده 4 : بررسی صلاحیت زوجین متقاضی در محاکم خانواده خارج از نوبت و بدون رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی صورت خواهد گرفت و عدم تایید صلاحیت زوجین قابل تجدید نظر می باشد.

ماده 5 : آیین نامه این قانون توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با همکاری وزارت دادگستری تهیه و تصویب هیات وزیران خواهد رسید.

- مسایل شرعی و فقهی مربوط به رحم اجاره­ ای

بی تردید به دلیل تعهد دینی مردم کشورمان یکی از سوالهای اساسی آنها درباره مسایل شرعی مربوط به موضوع رحم اجاره­ای است. آیت­ا... موسوی بجنوردی در خصوص این مساله می­گوید:

یکی یکی از مسایل جدیدی است که در سیستمهای حقوقی جهان و نظام قانونی ما سابقه بحث چندانی ندارد. لذا براساس اصل فقهی اصاله الحل، که هر چیزی حلال است، مگر دیلیل بر حرام بودن آن مطرح شود.

در این امر نیز از لحاظ فقهی هیچ یک از عناوین حرام درباره آن وارد نمی شود و فرزندی که در رحم اجاره­ای رشد یافته مشروع و قانونی است.

مادر میزبان نیز در حکم مادر مصنوعی است و در صورتیکه زنی که جنین را حمل می­کند، همسری داشته باشد، باید با اجازه او باشد، حتی زن مزبور می تواند در ازای این مورد طلب اجرت کند.

اگر جنین پیش از تولد سقط شود به لحاظ فقهی، والدین حقیقی موظفند مطابق قرارداد یاد شده به مادر میزبان غرامت بپردازند.

همچنین وضعیت جنین به هنگام فوت والدین حقیقی قبل از تولد به این شکل است که به هر صورت جنین، فرزند واقعی والدین خود بوده و از تمام مسایل حقوقی درباره آنها نظیر منع نکاح، ارث و... بهره مند می شود.

همانطور که ذکر شد جنبه های قانونی و فقهی این مسئله تا حدودی رفع شده است همینطور مشکل تهیه شناسنامه برای فرزندان متولد شده به این روش نیز برطرف شده است اما این مسئله از نظر قانونی هنوز با مشکلاتی روبروست.

در نظر بگیرید زن و مرد تصمیم بگیرند از طریق رحم اجاره ­ای بچه دار شوند. اگر بعد از انتقال جنین به رحم زن دوم آن دو دچار مشکلاتی شوند و از هم طلاق بگیرند، تکلیف این زن و بچه چه می­شود؟ یا اینکه ممکن است زایمان صورت بگیرد و نوزاد دچار نقض ژنتیکی باشد. اگر پدر و مادر بگویند بچه را نمی­خواهند و حاضر نشوند بچه را تحویل بگیرند چه باید کرد؟ در حالی که می­توان با انجام آزمایشهایی از سالم بودن جنین مطمئن شد. و این آزمایشها را باید از نظر قانونی الزامی کرد. یا مسئله دیگری که احتمال دارد مشکل ساز شود عدم تحویل بچه از طرف مادر میانجی است یا درخواست میزان پول بیشتر در طی بارداری است که می­تواند برای والدین حقیقی مشکل ایجاد کند.