انگلهای روده ای در کودکان، چگونه می توان تشخیص داد؟

انگل در روده کودک ممکن است مشکلاتی به وجود آورد، مخصوصا اگر تعداد انگل زیاد و آلودگی شدید باشد. این مشکلات عبارت است از:

- از بین رفتن مواد غذایی اصلی و ضروری به وسیله انگل که برای رشد کودک لازم است و در نتیجه باعث سوء تغذیه کودک می گردد.

- از دست رفتن مقداری خون از بدن کودک.

- ایجاد ضایعاتی در محلی از روده که انگل در آن جا زندگی می کند.

- جلوگیری از اعمال حیاتی بعضی اعضای بدن و حتی ایجاد انسداد روده.

- ایجاد حساسیت در بدن کودک.

در این مقاله به طور خلاصه چند نوع از انگل های شایع کودکان که در ایران وجود دارد ذکر می گردد. با ما همراه اشید تا با آگاهی بیشتر در این باره با آمادگی بیشتری با این مشکلات رو به رو شوید.

انگل کرمک یا اکسیور (Enterobius vermicularis)

کرمک یکی از شایع ترین انگل هایی است که کودکان را مبتلا می سازد. این کرم، بسیار کوچک و شبیه یک تکه نخ سفید باریک می باشد. طول کرم نر در حدود ۲ تا ۵ میلی متر و ماده آن ۸ تا ۱۳ میلی متر است. محل زیست کرم های بالغ معمولاً در ابتدای روده بزرگ می باشد. در این محل، کرم توسط لب هایش، خود را به جدار روده می چسباند. کرم ماده پس از بارور شدن، موقعی که کودک در خواب است، از روده به طرف مقعد حرکت می کند و در شیارهای مقعد و پوست ناحیه باسن کودک هزاران تخم می ریزد.

خروج کرم از مقعد و حرکت آن در ناحیه باسن کودک، ایجاد تحریک و خارش می کند و سبب بی خوابی، بی قراری و حالت عصبانیت کودک می گردد. در دختران خارش مقعد ممکن است سبب شود که کودک دستگاه تناسلی خود را آلوده نماید، به طوری که گاهی حتی کرم وارد دستگاه تناسلی دختر می شود و سبب خارش شدید و ترشح از واژن می گردد. خاراندن دایم ناحیه باسن نیز ممکن است ایجاد زخم و خونریزی کند. کرمک در موارد نادر ممکن است وارد آپاندیس کودک شود و ایجاد آپاندیسیت نماید.

چرخه زندگی انگل کرمک و طرز انتقال آن

کودک مبتلا به کرمک، مقعد خود را می خاراند و در نتیجه تخم به انگشتان و لای ناخن های او می چسبد (تخم کرم با چشم معمولی دیده نمی شود). کودک با داخل کردن انگشتان خود به دهان یا آلوده کردن غذا و خوردن غذای آلوده، آن را می بلعد. کودکان دیگر نیز در نتیجه تماس مستقیم با کودک مبتلا یا خوردن آن غذای آلوده، تخم کرم را می بلعند. تخم کرم در روده باز می شود و نوزاد کرم از آن بیرون می آید و به طرف روده های بزرگ می رود و در آن جا به جداره روده می چسبد و در خلال ۱۵ تا ۲۰ روز بالغ می شود. سپس کرم بالغ ماده، بارور می گردد و به طرف مقعد می رود تا تخم ریزی کند و بدین ترتیب چرخه زندگی کرم ادامه پیدا می کند.

چگونه می توان تشخیص داد که کودک مبتلا به کرمک است؟

بعضی از مواقع مادر، کرم بالغ را مخصوصاً صبح ها اطراف مقعد یا روی سطح مدفوع کودک می بیند. اگر کرم دیده نشده است، پزشک با توجه به اظهارات مادر، یعنی خارش مقعد کودک در پسرها و خارش مقعد و دستگاه تناسلی در دخترها، امکان ابتلای کودک به کرمک را در نظر می گیرد، ولی تشخیص قطعی ابتلا به کرمک با دیدن تخم کرم در اطراف مقعد به وسیله آزمایش خواهد بود. برای این منظور آزمایشگاه توصیه می‌کند که مادر قبل از بیدار شدن کودک، قطعه نوار چسب معمولی را به ناحیه مقعد کودک بچسباند. چون تخم انگل کرمک در اطراف مقعد کودک وجود دارد، تخم کرمک به نوار می چسبد، سپس نوار را از مقعد جدا کرده و روی لام (قطعه شیشه) بچسبانید و به آزمایشگاه بفرستید. در آزمایشگاه تخم کرم را در روی نوار چسب در زیر میکروسکوپ جستجو خواهند کرد.

- توجه: چون تخم کرم در مدفوع وجود ندارد، امتحان مدفوع به تشخیص کمک نخواهد کرد.

درمان انگل کرمک

کودک مبتلا و همه افراد خانواده که علایم ابتلاء دارند، باید همزمان درمان گردند. چون داروهایی که برای انگل کرمک داده می شود، فقط روی کرمک های بالغ اثر دارد و روی تخم انگل اثر ندارد، از این رو دارو در دو نوبت به فاصله دو هفته داده می شود، تا نوبت اول بر روی انگل های بالغ روده و نوبت دوم روی کرمک هایی که در دو هفته بعد از تخم کرمک به وجود می آیند اثر کند و آن ها را از بین ببرد. رعایت بهداشت به طور قاطع کمک کننده است، ولی با وجود رعایت بهداشت، گاهی آلودگی اتفاقی است.

پرسش: چطور می توان از ابتلای مجدد کودک به انگل کرمک جلوگیری کرد؟

پاسخ:

برای پیشگیری باید به نکات زیر توجه فرمایید:

چون دست های آلوده و مخصوصاً زیر ناخن ها، منشا اصلی آلودگی مجدد و هم چنین انتقال تخم کرم به دیگران است، بنابراین کوتاه کردن ناخن ها و شست و شوی مکرر دست ها، به خصوص پس از دفع مدفوع و قبل از خوردن غذا، بسیار موثر است. حمام گرفتن و شست و شوی مکرر ناحیه باسن کودک به ویژه صبح زود که از خواب برمی‌خیزد نیز مفید خواهد بود.

چون تخم کرم معمولاً در لباس های زیر و ملحفه های تخت خواب کودک ریخته می شود، مادر باید لباس های زیر و ملحفه ها را در صورت امکان هر روز با آب گرم بشوید.

اگر مادر در هنگام خواب، لباس کیسه ای به تن کودک کند تا او نتواند به ناحیه مقعد و نشیمن گاه خود دست بزند و بخاراند، از انتشارا تخم کرم به دیگران جلوگیری خواهد شد.

مادر باید سعی کند کودک مبتلا را در موقع خواب از کودکان دیگر جدا بخواباند.

شست و شو و ضدعفونی کردن کف اتاق خواب و تهویه اتاق، مخصوصاً محل بازی کودکان و کلاس درس از انتشار تخم کرم به دیگران جلوگیری خواهد کرد.

در صورت ابتلای یک نفر از خانواده، باید تمام افراد خانواده (کودکان و بزرگسالان) همزمان درمان گردند. درمان تمام افراد خانواده، ابتلای مجدد را به تعویق خواهد انداخت.

انگل یا کرم اسکاریس (Life cycle)

کرم آسکاریس در مناطق یا روستاهایی که هنوز مدفوع انسان را به عنوان خاشاک در کشتزارها به کار می برند، دیده می شود. هم چنین در شهرستان هایی که آب لوله کشی ندارد و در منازلی که به گلدان های خود کود انسانی می دهند و کودکان به آن ها دست می زنند، وجود دارد. طول کرم ماده در حدود ۲۰ تا ۳۵ سانتی متر و کرم نر در حدود ۱۵ تا ۳۱ سانتی متر و قطر آن ۳ تا ۶ میلی متر می باشد. دم کرم نر به طرف شکم انحنا دارد.

نشانه های ابتلا به کرم آسکاریس

کرم اسکاریس ممکن است هیچ گونه علایمی در روده ایجاد ننماید، مخصوصا اگر تعداد کرم کم باشد، ولی بعضی از مواقع ممکن است حتی یک کرم هم علائمی ایجاد کند. پیدایش علایم شدید، موقعی است که در حدود ۵۰ عدد کرم در روده وجود داشته باشد. شایع ترین شکایت کودک مبتلا، دردهای شکمی است. کودک ممکن است دچار تهوع، بی اشتهائی، لاغری، سوء‌تغذیه، ورم پشت چشم، بی‌خوابی، تحریک پذیری و مالیدن دندان ها روی هم در هنگام خواب گردد.

تشخیص ابتلای کودک به کرم آسکاریس

اگر آلودگی زیاد باشد، کرم آسکاریس همراه مدفوع دفع می شود و مادر یا خود کودک آن را می بیند. اگر کودک، کرمی دفن نکرده است، تشخیص آلودگی به کرم آسکاریس با دیدن تخم کرم در مدفوع می باشد. برای این منظور مادر باید مدفوع تازه کودک را به آزمایشگاه بفرستد. در آزمایشگاه تخم کرم را در زیر میکروسکوپ خواهند دید.

درمان انگل آسکاریس

اگر آلودگی زیاد است از داروی پیپرازین (Albendazol 400mg, single dose) استفاده می گردد، زیرا این دارو موجب فلج کرم و دفع تدریجی آن می شود. در درمان کرم آسکاریس هیچ گونه رژیم غذایی مخصوص لازم نیست.