آموزش دفاع از حق به کودک، قهرمانی یا قربانی؟

برخی از دشوارترین مشکلات پدر و مادرها در حیاط مدرسه و جایی که بچه‌های نامهربان زیاد هستند، پیش می‌آید.

پسرم هفت سال دارد و این روزها هر وقت به خانه برمی‌گردد ناراحت است. او می‌گوید پسری به نام دانیال به او ناسزا می‌گوید و به علت لهجه‌اش مسخره‌اش می‌کند. حالا بچه‌های دیگر هم با او بازی نمی‌کنند، چون می‌ترسند که دانیال آن‌ها را هم آزار دهد. پسرم خیلی ناراحت است و دوست ندارد به مدرسه برود. چگونه می‌توانم به او کمک کنم؟

برخی از دشوارترین مشکلات پدر و مادرها در حیاط مدرسه و جایی که بچه‌های نامهربان زیاد هستند، پیش می‌آید. اگرچه نمی‌توانیم جلوی دردِ توهین را بگیریم، می‌توانیم به کودکانمان کمک کنیم تا احساس قربانی بودن نکنند.

بهترین کاری که می‌توانیم انجام دهیم این است که به کودکانمان یاد بدهیم چگونه با آزاردهندگانشان روبه‌رو شوند. با آموزش شش راهکار زیر به کودکتان، می‌توانید به او کمک کنید از خودش دفاع کند.

به یاد داشته باشید که شاید یک روش برای کودکی مفید باشد و برای کودک دیگری روش دیگر. پس بهتر است چندین گزینه را پیشنهاد کنید و یکی دو راهکاری را که فرزندتان می‌پسندد انتخاب و سپس تمرین کنید تا فرزندتان بتواند در جهان واقعی به راحتی آن‌ها را به کار ببرد.

این کار به او نشان می‌دهد که همیشه راه‌هایی برای حل عادلانۀ اختلاف وجود دارد و نیازی نیست که ماجرا به خشونت یا خجالت بینجامد. از همه مهم‌تر او یاد می‌گیرد که با هیچ‌کس نباید بدرفتاری کند.

محکم باش

به کودکتان یاد بدهید با اعتمادبه‌نفس با آزاردهنده‌اش روبه‌رو شود: سرت را بالا بگیر، راست بایست و چشم در چشم آن شخص بدوز. فرزندتان باید رفتار نامناسب را نام ببرد و با صدایی قاطع اما آرام به آزارگر بگوید: این مسخره کردن است. این کار را نکن یا برو.

گاهی بهترین واکنش این است که بگوید: کافی است. یادتان باشد که کلمات آن‌قدر مهم نیستند که شیوۀ بیان آن‌ها. پس به کودکتان کمک کنید تا با حالتی محکم این جملات را ادا کند.

نادیده بگیر

بچه‌های قلدر عاشق آن هستند که بدانند طرفشان را واقعاً ناراحت کرده‌اند. پس به فرزندتان کمک کنید راهی پیدا کند که ناراحت نشود. به کودک برای نادیده گرفتن آزارگر پیشنهاد دهید: وانمود کن که آن‌ها را نمی‌بینی؛ سریع از آنجا دور شو و اصلاً به او نگاه نکن؛ به سرعت به چیز دیگری نگاه کن و بخند، وانمود کن که اذیت نمی‌شوی؛ ساکت بمان یا خودت را کاملاً بی‌اعتنا نشان بده.

اما نادیده گرفتن آزارگر کار ساده‌ای نیست. برای اینکه کودکان این مهارت را بیاموزند به تمرین فراوان و تشویق پدر و مادر نیاز دارند.

توهین را مورد سؤال قرار بده.

آن بیشُب که مدیر برنامه‌های جلوگیری از خشونت است به کودکان می‌گوید در برابر اهانت، با لحنی بدیهی و غیر دفاعی بپرسند: چرا باید این حرف را بزنی؟ یا چرا باید به من بگویی خنگ هستم و ناراحتم کنی؟

من می‌خواهم

کارشناسان ارتباطات می‌گویند به فرزندتان یاد بدهید که با جمله‌ای که با "من می‌خواهم" شروع می‌شود، آزارگر را مورد خطاب قرار دهد و قاطعانه بگوید چه تغییری را می‌خواهد: من می‌خواهم از اینجا بروی یا من می‌خواهم دست از سرم برداری. نکته این است که این پیام را محکم و با قدرت بیان کند و حالت التماس نداشته باشد.

با آزارگر موافقت کنید.

می‌توانید به کودکتان کمک کنید تا جمله‌ای در تأیید آزارگر درست کند. برای نمونه، آزارگر: تو خنگ هستی. کودک: آره، اما توی خنگ‌ها از همه سرم. آزارگر: اوهووو چهارچشم. کودک: حق با توست، چشم‌هایم ضعیف هستند.

به تمسخر بخند

فرد فرانکل نویسندۀ دوست خوب آسان پیدا نمی‌شود، پیشنهاد می‌کند کودکانی که مورد توهین قرار می‌گیرند، هر تمسخری را با پوزخند جواب بدهند، اما در مقابل، آزارگر را مسخره نکنند.

فرانکل می‌گوید با این کار معمولاً سربه‌سر گذاشتن متوقف می‌شود، زیرا کودک به آزارگر نشان می‌دهد که حاضر نیست تحت تأثیر آزار قرار بگیرد (حتی اگر هم ناراحت شده باشد).

فرض کنید بچۀ قلدر می‌گوید: تو خنگی. کودک که قبلاً پاسخ را تمرین کرده است، می‌گوید: واقعاً؟ یا خوب؟ یا جداً؟ یا ممنونم که به من گفتی.

بی‌تردید همۀ کودکان دیر یا زود مورد تمسخر، توهین یا بی‌محبتی قرار می‌گیرند. اما وقتی مسئلۀ زورگویی و آزار و اذیت پیش می‌آید، مشکل جدی است. تنها نیت آدم‌های قلدر این است که قربانی‌شان را آزار دهند و این آزار می‌تواند جسمی، کلامی، عاطفی یا جنسی باشد.

یکی از بهترین راه‌های مبارزه با آزار این است که کودکتان را به مهارت‌هایی مسلح کنید تا او در برابر ایستادن در برابر بی‌رحمی به خود و دیگران ابزار کافی داشته باشد. البته هیچ کودکی نباید اجباراً با سربه‌سر گذاشتن، بدجنسی و آزار و اذیت مداوم روبه‌رو شود.

بر عهدۀ همه کودکان و بزرگسالان است که در برابر زورگویی، تمسخر و اهانت‌های متعصبانه بایستند و بر این تأکید داشته باشند که رفتارهای غیرمنصفانه، بی‌رحمانه، کوته فکرانه و متعصبانه هرگز قابل‌تحمل نیستند. این گام مهمی در ساختن جهانی انسانی‌تر برای کودکانمان است.