اختلالات گوارشی در کودکان، بیماری سلیاک
بیماری سلیاک یک اختلال گوارشی است که در اثر واکنش غیر طبیعی سیستم ایمنی به گلوتن ایجاد می‌شود.
بیماری سلیاک یک اختلال گوارشی است که در اثر واکنش غیر طبیعی سیستم ایمنی به گلوتن ایجاد می‌شود. بیماری سلیاک به نام‌های اسپرو، اسپروی غیر حاره‌ای، عدم تحمل گلوتن و آنتروپاتی حساس به گلوتن نیز نامیده می‌شود. در بیماری سلیاک، پاسخ سیستم ایمنی بدن به گلوتن باعث ایجاد ماده‌ای سمی می‌شود که پرزهای روده را از بین می‌برد. پرزهای روده، برآمدگی‌های انگشت مانند داخل روده کوچک هستند. زمانی که پرزهای روده آسیب ببینند، بدن قادر به جذب مواد مغذی غذاها نخواهد بود. عدم توانایی بدن در جذب مواد مغذی باعث ایجاد سوء تغذیه و مشکلات دیگری همچون آسیب روده‌ای دائم خواهد شد. باید تمام غذاهای دارای پروتئین گلوتن را از رژیم غذایی کودکان مبتلا به سلیاک حذف کرد. غذاهای دارای پروتئین گلوتن شامل اکثر نان‌ها، مواد غذایی پخته شده و غذاهایی که در آنها از گلوتن به عنوان ماده‌ی تثبیت کننده استفاده می‌شود، است.
اگر چه کودکان مبتلا به بیماری سلیاک دارای محدودیت در رژیم غذایی و منع مصرف در استفاده از مواد غذایی حاوی گلوتن هستند، اما با آگاهی از مواد غذایی مفید و مضر برای آنها می‌توان رژیم غذایی متنوعی را برای آنها تهیه کرد. در صورتی که علائم بیماری سلیاک را در کودک خود مشاهده کردید، به پزشک اطفال مراجعه کنید تا شما را با رژیم غذایی مناسب برای درمان این بیماری آشنا کند.
علل
پزشکان دقیقا نمی‌دانند که علت بیماری سلیاک در کودکان چیست. داشتن ژن‌های خاصی باعث افزایش احتمال ابتلا به سلیاک در کودکان می‌شود. اگر افراد نزدیک خانواده به سلیاک مبتلا باشند، احتمال داشتن این ژن و ابتلا به سلیاک نیز در شما بیشتر است.
پزشکان دقیقا نمی‌دانند که علت بیماری سلیاک در کودکان چیست. داشتن ژن‌های خاصی باعث افزایش احتمال ابتلا به سلیاک در کودکان می‌شود. اگر افراد نزدیک خانواده به سلیاک مبتلا باشند، احتمال داشتن این ژن و ابتلا به سلیاک نیز در شما بیشتر است.
علائم سلیاک در کودکان
علائم سلیاک در کودکان معمولا بر دستگاه گوارشی و روده‌ها تاثیر می‌گذارد، اما ممکن است بر دیگر قسمت‌های بدن نیز تاثیر گذارد. کودکان مبتلا به سلیاک احساس خستگی و بدخلقی و زود رنجی دارند. همچنین ممکن است کودکان مبتلا به سلیاک جثه‌ای کوچک‌تر از حد طبیعی و بلوغ با تاخیر نیز داشته باشند. دیگر علائم رایج سلیاک در کودکان عبارتند از:
- کاهش وزن
- استفراغ
- نفخ شکم
- درد شکم
- اسهال یا یبوست دائم
- مدفوع کم رنگ، چرب و بدبو
توجه داشته باشید که علائم سلیاک در کودکان می‌توانند بسته به عوامل مختلف بین کودکان متفاوت باشند. مواردی که باعث تفاوت علائم در کودکان می‌شوند عبارتند از:
- مدت زمانی که نوزاد از شیر مادر تغذیه کرده است.
- سن آغاز تغذیه کودک با غذاهای دارای گلوتن
- مقدار گلوتنی مصرفی کودک
- شدت آسیب روده‌ای
عوامل خطرساز
از هر ۲۲ نوزادی که والدین یا خواهر و برادرشان به سلیاک مبتلا هستند، احتمال دارد یک نوزاد به سلیاک مبتلا شود. کودکانی که به دیگر بیماری‌های خود ایمنی و اختلالات ژنتیکی خاصی مبتلا هستند نیز بیشتر در معرض ابتلا به سلیاک قرار دارند. برخی از بیماری‌هایی که باعث سلیاک در کودکان می‌شوند عبارتند از:
- لوپوس
- آرتریت روماتوئید
- دیابت نوع ۱
- تیروئید
- بیماری خود ایمنی کبد
- بیماری آدیسون
- سندرم اسجوگرن
- سندرم داون
- سندرم ترنر
- عدم تحمل لاکتوز
- سرطان روده
- لنفوم روده
تشخیص
تشخیص بیماری سلیاک در کودکان با معاینه فیزیکی و بررسی سوابق پزشکی شروع می‌شود. همچنین پزشک برای تشخیص دقیق‌تر یک آزمایش خون نیز تجویز می‌کند.
آزمایش خون
معمولا مقدار آنتی بادی‌های ضد اندومیزیوم (EMA) و ضد ترانس گلوتامیناز بافتی (Ttga) در کودکان مبتلا به سلیاک بالا است. مقدار این دو آنتی بادی از طریق آزمایش خون تشخیص داده می‌شود. اگر آزمایش‌ها زمانی که هنوز گلوتن در رژیم غذایی کودک وجود دارد انجام شوند، دقیق‌تر خواهند بود.
نمونه برداری از پوست
نمونه برداری از پوست نیز در تشخیص بیماری به پزشک کمک می‌کند. برای نمونه برداری، پزشک قسمت کوچکی از بافت پوست را برای بررسی در زیر میکروسکوپ جدا می‌کند. اگر نتیجه‌ی نمونه برداری و آزمایش خون نشان دهنده‌ی وجود بیماری سلیاک در کودکان باشد، باید یک نمونه برداری داخلی نیز انجام شود.
آندوسکوپی
در مواردی که آزمایش خون یا نمونه برداری از پوست نتیجه قطعی ندهند، از آندوسکوپی قسمت بالای روده برای تشخیص بیماری سلیاک در کودکان استفاده می‌شود. در حین آندوسکوپی قسمت بالای روده، لوله‌ی باریکی به نام آندوسکوپ از راه دهان وارد روده کوچک می‌شود. دوربین کوچک انتهای آندوسکوپ در مشاهده و بررسی روده‌ها و تشخیص آسیب وارده به پرزهای روده به پزشک کمک می‌کند. همچنین پزشک می‌تواند از روده نمونه برداری کند، یعنی نمونه‌ای از بافت روده را برای آزمایش بردارد.
- کاهش وزن
- استفراغ
- نفخ شکم
- درد شکم
- اسهال یا یبوست دائم
- مدفوع کم رنگ، چرب و بدبو
توجه داشته باشید که علائم سلیاک در کودکان می‌توانند بسته به عوامل مختلف بین کودکان متفاوت باشند. مواردی که باعث تفاوت علائم در کودکان می‌شوند عبارتند از:
- مدت زمانی که نوزاد از شیر مادر تغذیه کرده است.
- سن آغاز تغذیه کودک با غذاهای دارای گلوتن
- مقدار گلوتنی مصرفی کودک
- شدت آسیب روده‌ای
عوامل خطرساز
از هر ۲۲ نوزادی که والدین یا خواهر و برادرشان به سلیاک مبتلا هستند، احتمال دارد یک نوزاد به سلیاک مبتلا شود. کودکانی که به دیگر بیماری‌های خود ایمنی و اختلالات ژنتیکی خاصی مبتلا هستند نیز بیشتر در معرض ابتلا به سلیاک قرار دارند. برخی از بیماری‌هایی که باعث سلیاک در کودکان می‌شوند عبارتند از:
- لوپوس
- آرتریت روماتوئید
- دیابت نوع ۱
- تیروئید
- بیماری خود ایمنی کبد
- بیماری آدیسون
- سندرم اسجوگرن
- سندرم داون
- سندرم ترنر
- عدم تحمل لاکتوز
- سرطان روده
- لنفوم روده
تشخیص
تشخیص بیماری سلیاک در کودکان با معاینه فیزیکی و بررسی سوابق پزشکی شروع می‌شود. همچنین پزشک برای تشخیص دقیق‌تر یک آزمایش خون نیز تجویز می‌کند.
آزمایش خون
معمولا مقدار آنتی بادی‌های ضد اندومیزیوم (EMA) و ضد ترانس گلوتامیناز بافتی (Ttga) در کودکان مبتلا به سلیاک بالا است. مقدار این دو آنتی بادی از طریق آزمایش خون تشخیص داده می‌شود. اگر آزمایش‌ها زمانی که هنوز گلوتن در رژیم غذایی کودک وجود دارد انجام شوند، دقیق‌تر خواهند بود.
نمونه برداری از پوست
نمونه برداری از پوست نیز در تشخیص بیماری به پزشک کمک می‌کند. برای نمونه برداری، پزشک قسمت کوچکی از بافت پوست را برای بررسی در زیر میکروسکوپ جدا می‌کند. اگر نتیجه‌ی نمونه برداری و آزمایش خون نشان دهنده‌ی وجود بیماری سلیاک در کودکان باشد، باید یک نمونه برداری داخلی نیز انجام شود.
آندوسکوپی
در مواردی که آزمایش خون یا نمونه برداری از پوست نتیجه قطعی ندهند، از آندوسکوپی قسمت بالای روده برای تشخیص بیماری سلیاک در کودکان استفاده می‌شود. در حین آندوسکوپی قسمت بالای روده، لوله‌ی باریکی به نام آندوسکوپ از راه دهان وارد روده کوچک می‌شود. دوربین کوچک انتهای آندوسکوپ در مشاهده و بررسی روده‌ها و تشخیص آسیب وارده به پرزهای روده به پزشک کمک می‌کند. همچنین پزشک می‌تواند از روده نمونه برداری کند، یعنی نمونه‌ای از بافت روده را برای آزمایش بردارد.
درمان سلیاک در کودکان
تنها روش درمان بیماری سلیاک در کودکان، حذف کامل گلوتن از رژیم غذایی کودک است. حذف گلوتن از رژیم غذایی باعث می‌شود که پرزهای روده بهبود یافته و بتوانند مجددا مواد مغذی را به طور مناسب جذب کنند. پزشک به شما آموزش می‌دهد که چگونه گلوتن را حذف کرده و در عین حال یک رژیم غذایی مغذی و سالم داشته باشید. همچنین نحوه‌ی مطالعه‌ی برچسب مواد غذایی و تشخیص مواد غذایی و محصولات دارای گلوتن را نیز به شما آموزش می‌دهد. حفظ رژیم غذایی بدون گلوتن آسان نیست. خوشبختانه، امروزه بسیاری از شرکت‌ها محصولات بدون گلوتن تولید می‌کنند. محصولات بدون گلوتن را می‌توان از خوار و بار فروشی‌ها و فروشگاه‌های مخصوص تهیه کرد. روی برچسب این محصولات عبارت بدون گلوتن نوشته شده است. اگر کودکتان به سلیاک مبتلا است، باید غذاهای سالم را بشناسید. در زیر لیست غذاهای مفید و مضر برای سلیاک آمده است تا کودک بتواند با کمک این لیست تصمیم بگیرد چه چیزی بخورد و چه چیزی نخورد.
مواد غذایی مضر برای مبتلایان به بیماری سلیاک
- گندم
- گندم آلمانی
- چاودار
- جو
- چاودُم یا تریتیکاله
- بلغور
- دورم
- آرد
- آرد گندم سبوس دار
- سمولینا
مواد غذایی مفید برای مبتلایان به بیماری سلیاک
- گندم سیاه
- ذرت
- گیاه تاج خروس
- اروروت
- آرد ذرت
- آرد برنج، سویا، ذرت، سیب زمینی یا لوبیا
- تورتیلای خالص ذرت
- کوینوآ
- برنج
- تاپیوکا
- گوشت تازه، ماهی و مرغ که بدون نان، بدون چاشنی و بدون آغشته شدن به مواد دیگر صرف شوند.
- میوه
- اکثر محصولات لبنی
- سبزیجات دارای نشاسته مانند نخود فرنگی، سیب زمینی، سیب زمینی شیرین و ذرت
- لوبیا، برنج و عدس
- سبزیجات
پس از چند روز تا چند هفته بعد از رعایت رژیم غذایی جدید، علائم سلیاک در کودکان باید بهبود یابند. در کودکان، معمولا روده‌ها پس از سه تا شش ماه بهبود می‌یابند. زمانی که روده‌ها کاملا بهبود یافتند، بدن خواهد توانست مواد مغذی را به طور مناسب جذب کند.
مواد غذایی مضر برای مبتلایان به بیماری سلیاک
- گندم
- گندم آلمانی
- چاودار
- جو
- چاودُم یا تریتیکاله
- بلغور
- دورم
- آرد
- آرد گندم سبوس دار
- سمولینا
مواد غذایی مفید برای مبتلایان به بیماری سلیاک
- گندم سیاه
- ذرت
- گیاه تاج خروس
- اروروت
- آرد ذرت
- آرد برنج، سویا، ذرت، سیب زمینی یا لوبیا
- تورتیلای خالص ذرت
- کوینوآ
- برنج
- تاپیوکا
- گوشت تازه، ماهی و مرغ که بدون نان، بدون چاشنی و بدون آغشته شدن به مواد دیگر صرف شوند.
- میوه
- اکثر محصولات لبنی
- سبزیجات دارای نشاسته مانند نخود فرنگی، سیب زمینی، سیب زمینی شیرین و ذرت
- لوبیا، برنج و عدس
- سبزیجات
پس از چند روز تا چند هفته بعد از رعایت رژیم غذایی جدید، علائم سلیاک در کودکان باید بهبود یابند. در کودکان، معمولا روده‌ها پس از سه تا شش ماه بهبود می‌یابند. زمانی که روده‌ها کاملا بهبود یافتند، بدن خواهد توانست مواد مغذی را به طور مناسب جذب کند.
مصرف مکمل‌های غذایی
گاهی بیماران مبتلا به بیماری سلیاک دچار کمبود برخی مواد غذایی خاصی می‌شوند زیرا بدنشان این مواد را جذب نمی‌کند. رایج‌ترین موادی که بدن با کمبود آنها روبرو می‌شوند عبارتند از:
- آهن
- کلسیم
- فیبر
- روی
- ویتامین D
- نیاسین
- منیزیم
- فولات یا اسید فولیک
زمانی که فرد رژیم غذایی بدون گلوتن را شروع می‌کند، روده‌ها بهبود یافته و می‌توانند دوباره مواد غذایی بالا را جذب کنند. اما اگر فرد نیاز داشت که مکمل‌ها و مولتی ویتامین‌های بدون گلوتن بخورد باید با پزشک مشورت کند.
- آهن
- کلسیم
- فیبر
- روی
- ویتامین D
- نیاسین
- منیزیم
- فولات یا اسید فولیک
زمانی که فرد رژیم غذایی بدون گلوتن را شروع می‌کند، روده‌ها بهبود یافته و می‌توانند دوباره مواد غذایی بالا را جذب کنند. اما اگر فرد نیاز داشت که مکمل‌ها و مولتی ویتامین‌های بدون گلوتن بخورد باید با پزشک مشورت کند.
چه چیزهای دیگری دارای گلوتن هستند؟
در بسیاری از غذاها، داروها و محصولاتی که روزانه مصرف می‌شوند، گلوتن وجود دارد. داروهایی مانند داروهای تجویزی و بدون نسخه و ویتامین‌ها و مکمل‌ها ممکن است دارای گلوتن باشند. معمولا از نشاسته گندم به عنوان یک عامل ترکیبی در قر‌ص‌ها و کپسول‌ها استفاده می‌شود. همچنین گلوتن در برخی مکمل‌های گیاهی و تغذیه‌ای، خمیردندان‌ها، دهانشویه‌ها و محصولات آرایشی مانند رژ لب وجود دارد.
عوارض
برخی از عوارض سلیاک در کودکان عبارتند از:
سوء تغذیه
همان طور که قبلا گفته شد، زمانی که پرزهای روده کوچک آسیب ببینند، بدن قادر به جذب مواد مغذی نخواهد بود و در نتیجه بدن دچار کمبودهایی شده و عدم رشد یا تاخیر در رشد کودک می‌شود. کودکان کم سن‌تر حتی ممکن است به کم خونی و کمبود وزن نیز دچار شوند.
نرمی استخوان
از آنجا که بدن قادر به جذب ویتامین D نیست، کودک دچار نرمی استخوان می‌شود.
عدم تحمل لاکتوز
زمانی که کودک مواد غذایی دارای لاکتوز مصرف می‌کند، دچار درد و اسهال می‌شود. این عدم تحمل لاکتوز ممکن است حتی بعد از رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن نیز ادامه داشته باشد. تنها در برخی موارد نادر، کودکان توانایی تحمل محصولات لبنی را به دست می‌آورند.
سرطان
اگر کودک را واردار به رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن نکنید، او را در معرض خطر ابتلا به سرطان قرار خواهید داد. چنین کودکان و بزرگسالانی که رژیم غذایی بدون گلوتن را رعایت نکنند، در معرض خطر جدی ابتلا به سرطان روده کوچک و لنفوم روده قرار می‌گیرند.
بیماری سلیاک مقاوم
گاهی، آسیب وارد شده به پرزهای روده‌ی کوچک حتی پس از رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن نیز ادامه می‌یابد. اگر پس از شش ماه بعد از رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن همچنان علائم بیماری سلیاک در کودکان ادامه داشت، پزشک برای بیمار کورتیکواستروئید تجویز می‌کند تا سیستم ایمنی بیمار را سرکوب کرده و التهاب روده کوچک را کاهش دهد. همچنین آزمایش‌های دیگری برای کشف علت ادامه‌ی علائم تجویز می‌کند.
سوء تغذیه
همان طور که قبلا گفته شد، زمانی که پرزهای روده کوچک آسیب ببینند، بدن قادر به جذب مواد مغذی نخواهد بود و در نتیجه بدن دچار کمبودهایی شده و عدم رشد یا تاخیر در رشد کودک می‌شود. کودکان کم سن‌تر حتی ممکن است به کم خونی و کمبود وزن نیز دچار شوند.
نرمی استخوان
از آنجا که بدن قادر به جذب ویتامین D نیست، کودک دچار نرمی استخوان می‌شود.
عدم تحمل لاکتوز
زمانی که کودک مواد غذایی دارای لاکتوز مصرف می‌کند، دچار درد و اسهال می‌شود. این عدم تحمل لاکتوز ممکن است حتی بعد از رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن نیز ادامه داشته باشد. تنها در برخی موارد نادر، کودکان توانایی تحمل محصولات لبنی را به دست می‌آورند.
سرطان
اگر کودک را واردار به رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن نکنید، او را در معرض خطر ابتلا به سرطان قرار خواهید داد. چنین کودکان و بزرگسالانی که رژیم غذایی بدون گلوتن را رعایت نکنند، در معرض خطر جدی ابتلا به سرطان روده کوچک و لنفوم روده قرار می‌گیرند.
بیماری سلیاک مقاوم
گاهی، آسیب وارد شده به پرزهای روده‌ی کوچک حتی پس از رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن نیز ادامه می‌یابد. اگر پس از شش ماه بعد از رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن همچنان علائم بیماری سلیاک در کودکان ادامه داشت، پزشک برای بیمار کورتیکواستروئید تجویز می‌کند تا سیستم ایمنی بیمار را سرکوب کرده و التهاب روده کوچک را کاهش دهد. همچنین آزمایش‌های دیگری برای کشف علت ادامه‌ی علائم تجویز می‌کند.
منبع:
کلینیک امید
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼