تحریک بیش از حد تخمدان، علائم تا درمان
سندرم تحریک بیش از حد تخمدان به زنانی لطمه میزند که داروهایی هورمونی تزریقی برای تحریک توسعه تخمک در تخمدانهای خود دریافت میکنند.
سندرم تحریک بیش از حد تخمدان به زنانی لطمه میزند که داروهایی هورمونی تزریقی برای تحریک توسعه تخمک در تخمدانهای خود دریافت میکنند. این سندرم ممکن است در زنانی که تحت بارورسازی در محیط آزمایشگاهی (IVF)، القاء تخمکگذاری یا تلقیح داخل رحمی قرار دارند، رخ دهد.
وجود هورمون به میزان بیش از حد در بدن میتواند به سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS) منتهی شود، که در آن تخمدانها متورم و دردناک میشوند. شمار اندکی از زنان ممکن است به اشکال شدید سندرم تحریک بیش از حد تخمدان مبتلا شوند که میتواند سبب افزایش وزن سریع، درد در ناحیه شکم، استفراغ و تنگی نفس گردد.
با شیوع کمتر، سندرم تحریک بیش از حد تخمدان در طول درمان باروری با استفاده از داروهای خوراکی مثل کلومیفن (کلومید، سروفن) رخ میدهد. گاهی از اوقات نیز سندرم تحریک بیش از حد تخمدان به شکل خود به خودی و بدون ارتباط به درمانهای باروری ایجاد می‌شود.
علایم سندرم تحریک بیش از حد تخمدان
علایم سندرم تحریک بیش از حد تخمدان اغلب در طول 10 روز پس از تزریق داروهای تزریقی برای تحریک تخمکگذاری آغاز می‌شود. علایم ممکن است طیفی از خفیف تا شدید را شامل بوده و به مرور زمان بهبود یابند یا تشدید شوند.
سندرم تحریک بیش از حد تخمدان خفیف تا متوسط
در صورت خفیف تا متوسط بودن سندرم تحریک بیش از حد تخمدان علایم میتوانند موارد زیر را شامل شوند:
- درد خفیف تا متوسط ناحیه شکم
- نفخ شکم یا افزایش سایز کمر
- تهوع
- استفراغ
- اسهال
- حالت فروافتادگی در ناحیۀ تخمدانهای زن
- افزایش ناگهانی وزن به میزان بیش از ۳ کیلوگرم
برخی از زنانی که برای بارور شدن داروهای تزریقی میگیرند دچار نوع خفیفی از سندرم تحریک بیش از حد تخمدان میشوند، که پس از گذشت حدود یک هفته از بین میرود. به هر حالت در صورتی که بارداری اتفاق بیفتد، علایم سندرم تحریک بیش از حد تخمدان ممکن است تشدید شوند و برای چند روز تا چند هفته ادامه یابند.
سندرم تحریک بیش از حد تخمدان شدید
در سندرم تحریک بیش از حد تخمدان شدید زنان ممکن است موارد زیر را تجربه کنند:
- افزایش وزن سریع - به میزان 15 تا 20 کیلوگرم در طول 5 تا 10 روز
- درد شدید در ناحیه شکم
- تهوع و استفراغ شدید و مداوم
- ایجاد لخته‌های خون در پا
- کاهش میزان ادرار
- تنگی نفس
- سفت یا بزرگ شدن شکم
چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم
اگر زنی تحت درمان باروری قرار دارد و دچار علایم سندرم تحریک بیش از حد تخمدان شود باید به پزشک مراجعه کند. حتی اگر زنان به موارد خفیف سندرم تحریک بیش از حد تخمدان مبتلا شوند، دکتر زیر نظر گرفتن اضافه وزن ناگهانی یا علایم تشدید وضعیت را در دستور کار قرار خواهد داد.
در صورتی که زنان در طول درمان باروری دچار مشکلات تنفسی یا احساس درد در پا شوند باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنند. وضعیت مورد اشاره ممکن است نشان دهندۀ اختلالی باشد که به مراقبت پزشکی فوری و کامل نیاز دارد.
علل سندرم تحریک بیش از حد تخمدان
علت بروز سندرم تحریک بیش از حد تخمدان به طور کامل درک شده نیست، اگرچه ورود میزان بالایی از گونادوتروپین جفتی انسان (HCG) - نوعی هورمون که معمولاً در طول بارداری تولید می‌شود - به درون بدن نقشی در این مورد بازی میکند. رگهای خونی تخمدان به شکلی غیر نرمال به HCG واکنش نشان میدهند و شروع به نشت مایع میکنند. این مایع باعث تورم تخمدانها می‌شود و گاهی اوقات مقادیر زیادی از این مایع به شکم منتقل میگردد.
در طول درمانهای باروری، HCG ممکن است به عنوان یک "محرک" عمل کند، به طوری که فولیکول بالغ تخمک خود را رها سازد. سندرم تحریک بیش از حد تخمدان به طور معمول در طول یک هفته پس از اینکه زن مورد تزریق HCG قرار میگیرد اتفاق میافتد. اگر زن در طول چرخه درمان باردار شود، احتمال تشدید سندرم تحریک بیش از حد تخمدان وجود دارد زیرا بدن نیز به نوبه خود در پاسخ به بارداری زن شروع به تولید HCG خود میکند.
احتمال ابتلاء به سندرم تحریک بیش از حد تخمدان با استفاده از داروهای باروری تزریقی بیش از کلومیفن است، دارویی که به صورت قرص خوراکی به زنان داده می‌شود.
ریسک فاکتورهای سندرم تحریک بیش از حد تخمدان
عوامل افزایش دهنده ریسک سندرم تحریک بیش از حد تخمدان شامل موارد زیرند:
- سندرم تخمدان پلیکیستیک. این سندرم یک اختلال شایع سیستم تولید مثل است که سبب ایجاد بینظمی در پریودهای عادت ماهانه، رشد اضافی مو و نمای ظاهری نامعمول تخمدانها در معاینات سونوگرافی می‌شود.
- افزایش زیاد فولیکولها
- سن زیر ۳۰ سال
- کمبود وزن بدن
- افزایش زیاد یا پرشیب میزان استرادیول (استروژن) پیش از دریافت تزریق محرک HCG
- سابقه سندرم تحریک بیش از حد تخمدان در گذشته
در برخی از مواقع زنان بدون داشتن هر گونه ریسک فاکتوری در مورد سندرم تحریک بیش از حد تخمدان به آن مبتلا میشوند.
عوارض سندرم تحریک بیش از حد تخمدان
در حدود 1 تا 2 درصد زنانی که مورد تحریک تخمدان قرار میگیرند به اشکال شدید سندرم تحریک بیش از حد تخمدان مبتلا میشوند. سندرم تحریک بیش از حد تخمدان شدید میتواند تهدید کنندۀ زندگی باشد. عوارض در این مورد عبارتند از:
- تجمع مایع در شکم و گاه در قفسه سینه
- اختلالات الکترولیت (سدیم، پتاسیم، و بقیه)
- بروز لخته‌های خون در عروق بزرگ، به ویژه در قسمت پا
- نارسایی کلیه
- چرخش یک تخمدان (پیچخوردگی تخمدان)
- پاره شدن یک کیست درون تخمدان، که میتواند به بروز خونریزی جدی منجر گردد
- مشکلات تنفسی
- از دست دادن بارداری بر اثر سقط جنین ناخواسته یا پایان یافتن آن در نتیجۀ عوارض
- مرگ، در موارد نادر
پیشگیری از سندرم تحریک بیش از حد تخمدان
برای کاستن از شانس ابتلاء به سندرم تحریک بیش از حد تخمدان زنان نیاز به برخورداری از برنامه فردمحور (شخصی شده) برای داروهای باروری مورد استفاده خود دارند. باید انتظار داشت که پزشک به دقت هر چرخه درمان را مورد پایش قرار دهد که این شامل انجام اولتراسوندهای مکرر برای بررسی توسعۀ فولیکولها و آزمایش‌های خون برای بررسی سطح هورمونها می‌شود.
راهکارهایی برای کمک به پیشگیری از سندرم تحریک بیش از حد تخمدان شامل موارد زیر است:
- تنظیم یا تغییر دارو. پزشک از کمترین دوز ممکن گونادوتروپینها برای تحقق هدف تحریک تخمدانها و تخمکگذاری استفاده میکند. دادن داروی متفورمین (گلوکوفاژ، گلومتزا، و بقیه) به زنان دچـــار سندرم تخمدان پلیکیستیک در طول تحریک تخمکگذاری میتواند به پیشگیری از تحریک بیش از حد تخمدان کمک کند.
- کوستینگ. اگر سطح استروژن در بدن زن بالا باشد یا وی تعداد زیادی فولیکول توسعه یافته داشته باشد، دکتر ممکن است زن را وادار به توقف تزریق دارو و انتظار برای چند روز تا زمان دادن HCG کند، که محرک تخمکگذاری است. این وضعیت زیر عنوان کوستینگ شناخته می‌شود.
- اجتناب از کاربرد تزریق محرک HCG. از آنجا که سندرم تحریک بیش از حد تخمدان اغلب پس از تزریق محرک HCG ایجاد می‌شود، جایگزینهایی برای HCG جهت تحریک توسعه داده شدهاند که از آگونیستهای Gn-RH مانند لوپرولاید (لوپرون) استفاده میکنند، که این راهی برای پیشگیری از سندرم تحریک بیش از حد تخمدان یا محدود کردن دامنۀ آن است.
- انجماد نطفه. اگر زنی تحت IVF قرار گیرد، تمامی فولیکولها (بالغ و نابالغ) را میتوان برای کاهش شانس ابتلاء به سندرم تحریک بیش از حد تخمدان خارج کرد. فولیکول‌های بالغ یا رسیده بارور شده و منجمد میشوند و به تخمدان زن فرصت استراحت داده می‌شود. زنان میتوانند فرآیند IVF را بعداً، در زمانی که بدن آنان آمادگی برای ادامه فرآیند را داشته باشد، از سر بگیرند.
تشخیص
برای تشخیص سندرم تحریک بیش از حد تخمدان دکتر ممکن است از تستهای زیر استفاده کند:
- معاینه فیزیکی. دکتر بروز هر گونه افزایش وزن، افزایش سایز دور کمر و درد احتمالی در ناحیۀ شکم را ثبت میکند.
- اولتراسوند. اگر زنی دچار سندرم تحریک بیش از حد تخمدان باشد، اولتراسوند میتواند بزرگ شدن تخمدانها را که در شرایط توسعه کیستهای بزرگ پر از مایع در مقایسه با وضعیت نرمال نشان دهد. در طول درمان با داروهای باروری پزشک منظماً وضعیت تخمدانها را با استفاده از اولتراسوند واژینال ارزیابی میکند.
- آزمایش خون. برخی آزمایش‌های خون به پزشک امکان میدهند تا میزان غلظت خون و عملکرد کلیه را در صورت ایجاد اختلال توسط سندرم تحریک بیش از حد تخمدان بررسی کند.
درمان
سندرم تحریک بیش از حد تخمدان به طور معمول خود به خود در طول یک یا دو هفته یا در صورت باردار بودن زن در زمانی طولانیتر از بین میرود. درمان بر حفظ آرامش در زنان، کاهش میزان فعالیت تخمدان و اجتناب از عوارض متمرکز می‌شود.
سندرم تحریک بیش از حد تخمدان خفیف تا متوسط
موارد خفیف سندرم تحریک بیش از حد تخمدان خود به خود رفع می‌شود. درمان موارد متوسط سندرم تحریک بیش از حد تخمدان میتواند شامل رویکردهای زیر باشد:
- داروهای ضد تهوع، داروهای ضد درد نسخهای یا هر دو
- معاینات منظم فیزیکی و استفاده از اولتراسوند
- وزن‌کشی روزانه و اندازهگیری دور کمر برای زیر نظر گرفتن تغییرات فاحش
- اندارهگیری میزان ادرار دفع شده در طول روز
- آزمایش‌های خون برای پایش دهیدراسیون، عدم تعادل الکترولیتی و دیگر مشکلات
- مصرف متناسب مایعات
- تخلیه مایع شکمی اضافی با استفاده از فرو بردن سرنگ مخصوص در حفره شکمی
- استفاده از جورابهای فشردهساز برای پیشگیری از لخته شدن خون در پاها
سندرم تحریک بیش از حد تخمدان شدید
در موارد شدید سندرم تحریک بیش از حد تخمدان نیاز به آن است که زنان برای پایش و درمان تهاجمی، شامل تزریق مایعات داخل وریدی، به بیمارستان منتقل شوند. دکتر ممکن است دارویی به نام کابرگولین را برای کاهش علایم تجویز کند. در برخی موارد این احتمال وجود دارد که پزشک داروی دیگری به نام آنتاگونیست هورمون رهش گونادوتروپین (Gn-RH) را برای کمک به سرکوب فعالیت تخمدان تجویز نماید.
عوارض جدی ممکن است به درمانهای تکمیلی مثل جراحی برای ترمیم پارگی کیست تخمدان یا مراقبت ویژه برای عوارض کبد و ریه نیاز داشته باشد. در عین حال احتمال استفاده از داروهای ضد انعقادی برای کاهش ریسک لخته شدن خون در پاها وجود دارد.
سبک زندگی و مداوای خانگی
اگر زنی دچار سندرم تحریک بیش از حد تخمدان شده باشد وی احتمالاً خواهد توانست کارهای روزمره زندگی خود را دنبال کند. زنان باید توصیههای پزشک را که ممکن است شامل موارد زیر باشد دنبال کنند:
- استفاده از داروهای ضد درد غیر نسخهای مثل استامینوفن (تاینلول و بقیه) برای موارد ناراحتی شکم، اما اجتناب از مصرف ایبوپروفن (ادویل، مورتین IB و بقیه) یا ناپروکسن سدیم (الیو و بقیه)، زیرا این داروها ممکن است است با کاشت تخمک به تازگی بارور شده وارد فعال و انفعال منفی شوند.
- اجتناب از مقاربت جنسی، زیرا مقاربت جنسی ممکن است دردناک بوده و باعث پارگی کیست احتمالاً موجود در تخمدان شود.
- حفظ فعالیت فیزیکی در میزان اندک، و اجتناب از فعالیتهای سنگین
- وزن‌کشی روزانه با یک دستگاه واحد و اندازهگیری هر روزه میزان دور کمر و گزارش موارد افزایش غیر معمول به پزشک
- مراجعه به پزشک در موارد تشدید نشانهها و علایم.
منبع:
مهرین
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼