کودک و بازی های رایانه ای، این علاقه از کجا می آید؟

استفاده زودهنگام و بیش ‌از حد از تبلت و بازی‌های رایانه می‌تواند خلاقیت کودک را تحت‌تاثیر قرار داده و کاهش دهد.

از اینکه رسام یک گوشه اتاق، آرام و ساکت نشسته و سرگرم بازی است، لبخند رضایت‌آمیزی بر لب خواهرم نشسته. یادم هست که قبل‌تر وقتی سراغ رسام را از او می‌گرفتم از اینکه پسرش همیشه بی‌تابی می‌کرد و یک جا بند نمی‌شد، گلایه داشت؛ او می‌گفت وقتی هم از محل کار برمی‌گردد خسته است و حوصله سر و کله زدن با او را ندارد اما گویا حالا دیگر مشکلی نداشت.

از راهکار آرام‌تر شدن پسرش پرسیدم و پاسخ داد: «از وقتی برایش تبلت گرفته‌ام، کاری به کارم ندارد و مدام سرگرم بازی است. اوضاع خیلی بهتر شده، کمتر دلتنگی می‌کند و من هم می‌توانم به کارهایم برسم...»

آقای دکتر! چرا بچه‌ها تا این حد به تبلت و موبایل علاقه دارند؟

گرایش و تمایل کودکان به استفاده از وسایلی مثل تلفن همراه و تبلت می‌تواند به دو دلیل باشد. یکی اینکه طبیعتا زمانی که والدین در خانه از تبلت و موبایل به صورت افراطی استفاده می‌کنند، کودک نیز نسبت به استفاده از این وسایل کنجکاو و ترغیب می‌شود. از سوی دیگر، وقتی پدر و مادری، زمان کافی برای وقت گذاشتن با فرزندشان ندارند، با تهیه ابزارهای ارتباطی مثل تبلت سعی می‌کنند وقت کودک را به این شکل پر و او را سرگرم کنند. ضمن اینکه، وقتی بچه‌ها با تبلت بازی می‌کنند، یک تشویق چندجانبه دریافت می‌کنند؛ بازی با این وسایل به خودی خود خیلی جذاب و دوست‌داشتنی است و سرگرمشان می‌کند و به خاطر اینکه حین بازی یک گوشه آرام می‌نشیند، از سوی پدر و مادر حتی به صورت غیرکلامی مورد تشویق قرار می‌گیرند. در واقع والدین از اینکه فرزندشان ساکت است و سرگرم بازی، خیلی خوشحال می‌شوند و بچه‌ها هم سعی می‌کنند وارد نظام ارزشی والدین شوند. وقتی که پدر یا مادر ترجیح می‌دهند کودک آرام باشد و سر و صدا نکند، چه چیزی بهتر از این! در واقع علاقه‌مندی کودک به استفاده از وسایلی مثل تبلت و عدم تمایل به فعالیت فیزیکی، این است که ما به عنوان پدر و مادر (خواسته یا ناخواسته) آنها را به استفاده از این ابزارها تشویق می‌کنیم.

ولی برخی از والدین معتقدند اگر برای کودکشان تبلت نخرند، او عقده‌ای می‌شود!

خیلی از اوقات با بیان این مساله از سوی والدین مواجه هستیم که البته فقط در مورد خرید تبلت نیست. معمولا یکی از والدین معتقد است که اگر مثلا وسیله‌ای که دوست فرزندشان دارد، برای او تهیه نشود باعث می‌شود جلوی همسالان و دوستان خود دچار خودکم‌بینی یا احساس حقارت شده و به قول عامه «عقده‌ای» شود اما این طرز فکر بسیار غلط است. در واقع والدینی که فکر می‌کنند با تولد فرزندشان باید همه چیز را برای او تهیه کنند تا عقده‌ای بار نیاید، قطعا به مرور زمان با افزایش سن کودک، نمی‌توانند در برابر خواسته‌های زودهنگام و بی‌جای او مقابله کنند و همین مساله منجر به خدشه‌دار شدن روابط آنها با فرزندشان خواهد شد.

پس وسایلی مانند تبلت را از چه سنی باید در اختیار کودک قرار داد؟

برای تعیین سن مناسب برای دسترسی به تبلت، نمی‌توان قانون خاصی را وضع کرد و گفت که باید از این سن کودک در ارتباط با این ابزارها باشد اما قطعا استفاده از تلفن همراه یا تبلت تا چهار سالگی توصیه نمی‌شود. به غیر از این دو نکته وجود دارد که والدین حتما باید به آن توجه داشته باشند؛ اول اینکه استفاده زودهنگام و بیش ‌از حد از تبلت می‌تواند خلاقیت کودک را تحت‌تاثیر قرار داده و کاهش دهد. چون بچه‌ها باید یاد بگیرند که چطور وسیله‌ای که آنها را سرگرم می‌کند بسازند. اما متاسفانه تکنولوژی این فرصت را از آنها می‌گیرد و انتخاب‌های زیادی را بدون اینکه تلاشی برای آن انجام دهد یا وسیله خاصی را بسازد، در اختیارش می‌گذارد و او را صرفا سرگرم می‌کند. دوم اینکه این وسایل هیچ‌یک نمی‌توانند جایگزین نیازهای دیگر کودک شوند و در هر سنی هم که باشند اگر والدین تلاش کنند به کمک این تکنولوژی‌ها و تهیه وسایل الکتریکی، غیبت خود را چه از نظر فیزیکی و چه عاطفی پر کنند، اوضاع نگران‌کننده خواهد بود.

بعد از چهار سالگی استفاده از تبلت و وسایل مشابه برای کودکان مانعی ندارد؟

مساله بسیار مهمی که باید در استفاده از تلفن همراه، لبتاپ، تبلت و وسایل الکتریکی مشابه برای کودکان مد نظر داشت این است که مشکل این وسایل صرفا خود این وسایل نیستند بلکه قابلیت‌هایی مانند اتصال آنها به اینترنت است. از این رو، باید تبلت مخصوص کودکان با بازی‌ها و اپلیکیشن‌های مناسب که قابلیت اتصال به اینترنت را ندارد، تهیه شود. به این ترتیب سطح دسترسی کودک محدود بوده و نمی‌تواند وارد فضاهایی که برایش مناسب نیست، شود. ضمن اینکه دسترسی به تبلت باید برای کودکان محدود باشد و روزانه یک تا دو ساعت آن هم برای تشویق به خاطر فعالیت فیزیکی. مثلا به کودک بگویید اگر این بازی را انجام دهی، می‌توانی ۳۰ دقیقه یا یک ساعت از تبلت استفاده کنی.

به بازی‌های رایانه‌ای مناسب کودک اشاره کردید! منظور چه بازی‌هایی است؟

در کودکان نرمال و طبیعی، بهترین بازی‌ها، بازی‌هایی هستند که باعث افزایش تمرکز و توجه شوند. البته نکته مهم این است که حتما این بازی‌ها متناسب با سن کودک بوده و اجازه دهد که بازی را ببرد و وارد مراحل بعدی شود. در غیر این صورت، اگر بازی پیچیده و سخت باشد و کودک نتواند مراحل آن را طی کند و هر بار ببازد و بخواهد دوباره آن مرحله را طی کند، به‌خصوص در سن پایین می‌تواند اعتماد به نفس کودک را کاهش دهد.

و اگر کودک اصرار کند که بازی‌هایی را در تبلت داشته باشد که به دلیل خشونت یا موارد دیگر مناسب سن او نیست والدین چه باید بکنند؟

مساله اساسی در برخورد با تقاضاهایی که از جانب کودک مطرح می‌شود و از نظر والدین به صلاح نیست، چگونگی برخورد است. مهم‌ترین نکته در این موضوع این است که از پدر و مادر از اولین سنی که کودک توانایی دارد، گفت‌و‌گو با او را شروع کنند؛ منظور از گفت‌وگو، یک ارتباط منطقی است. مثلا اگر فرزندشان در زمستان سرما خورده و بستنی می‌خواهد، بتوانند با صحبت او را قانع کنند که چرا به خواسته‌اش تن نمی‌دهند. این یک مهارت ارتباطی بین والدین و کودکان است؛ مهارتی که یک شبه ایجاد نمی‌شود بلکه برخواسته از نحوه تربیت ما از بدو تولد کودک است. البته این مهارت اغلب با این رویکرد فکری والدین که «کودک در سنین پایین از صحبت‌ منطقی والدین چیزی نمی‌فهمد» نادیده گرفته می‌شود. اگر چنین مهارت و تکنیکی در فرزندپروری رعایت شود، قطعا می‌توان از این تکنیک در قبال درخواست‌های غیرمنطقی و بی‌جا از نظر زمانی و سنی در کودکان استفاده کرد.

و حرف آخر؟

استفاده از تکنولوژی در جهان امروز اجتناب‌ناپذیر است ولی قبل از اینکه دسترسی کودکان را به این دنیا آزاد کنیم باید آموزش کافی به آنها داده شود که در این میان به نظر می‌رسد آموزش و پرورش باید جدی‌تر به این موضوع ورود پیدا کند. البته باید در این زمینه دقت کنیم که از آن سوی بام هم نیفتیم؛ این روزها والدینی را مشاهده می‌کنیم که با این تصور که کودکشان به به تبلت و بازی‌های رایانه‌ای وابستگی پیدا کرده، برای ترک او روش‌های مختلف را در پیش می‌گیرند اما تشخیص اینکه وابستگی وجود دارد یا نه، باید توسط متخصص صورت گیرد و سپس برنامه درمانی تحت ‌نظر وی اجرا شود.