علت بروز بیش فعالی در کودکان، راهکارهای مناسب درمانی

عوامل زیادی در زمینه ابتلای کودکان به بیش‌فعالی وجود دارد که ازجمله آن‌ها می‌توان به عوامل ارثی و ژنتیک اشاره کرد همچنین بین دو نیمکره مغز موادی وجود دارد که جریان و سیناپس‌های بین دو نیم‌کره را برقرار می‌کند و میزان این مواد در افراد بیش‌فعال کمتر است. البته ازجمله عوامل دیگر می‌توان به آلودگی هوا ، مشکلات قبل از بارداری و حین بارداری ، استنشاق هوای آلوده و اختلالات پس از تولد نیز اشاره کرد.

تفاوت بیش‌فعالی با شیطنت

اوایل کودکی متمایز کردن نشانه‌های کمبود و بیش فعالی با شیطنت و جنب و جوش زیاد از یکدیگر بسیار سخت است. گاهی چون پدر و مادر در کودکی ساکت و آرام بوده‌اند، وقتی با بچه پر جنب و جوشی مواجه می‌شوند فکر می‌کنند فرزندشان دچار بیش‌فعالی شده است.

درجات بیش‌فعالی

نشانه‌های فقدان توجه در بچه‌هایی که بهره هوشی پایینی دارند نیز شایع است. باید بین اختلال در فعالیت و اختلال در توجه ، تمایز قائل شویم. البته ممکن است این موارد در کودکی به طور همزمان یا فقط یک مورد آن دیده شود. یعنی کودک ممکن است فقط در زمینه توجه نقص داشته باشد یا اینکه فقط جنب و جوش زیادی داشته باشد ولی توجهش بد نباشد، آنچه بیشتر شایع است ترکیبی از هر دو این موارد است یعنی بیش‌فعالی توأم با کمبود توجه.

ملاک‌های تشخیص

ما برای تشخیص بیش‌فعالی چند ملاک داریم که اگر 6 مورد آن‌ها به مدت 6 ماه در کودکی تداوم داشته باشد و با سطح رشدی او همخوانی نداشته باشد (مثلاً وقتی بچه 9 ساله‌ای کارهایی را انجام می‌دهد که متناسب با بچه‌ای 4 ساله است!) می‌گوییم کودک دچار بیش‌فعالی است.

در فقدان توجه، کودکان در انجام تکالیف مدرسه یا هنگام بازی توجه ندارند. وقتی کودک را صدا می‌زنیم، انگار نمی‌شنود! تا جایی که فکر می‌کنیم شاید مشکل شنوایی داشته باشد این‌گونه کودکان اغلب از دستورالعمل‌ها پیروی نمی‌کنند و در فهم آن‌ها دچار اشتباه می‌شوند. وقتی می‌گوییم مدادت را بده مفهوم آن را متوجه می‌شود و عمداً نافرمانی نمی‌کند اما نمی‌تواند برای انجام آن به خوبی حواسش را جمع کند. همچنین در سازمان‌دهی انجام تکالیف و فعالیت‌هایش مشکل دارد مثلاً نمی‌داند به چه ترتیب باید کارهایش را انجام دهد همین موضوع باعث می‌شود که کودک با نوعی بی‌میلی نسبت به انجام کارهایش مواجه شود و اغلب به انجام کارهایی که تلاش ذهنی لازم دارند مثل انجام تکالیف مدرسه و درست کردن پازل و ... بی‌میلی نشان می‌دهد چون تمرکز ندارد و وسایلش را گم می‌کند و بر اثر محرک‌های نامربوط به آسانی دچار حواس‌پرتی می‌شود مثلاً هنگام انجام تکالیفش کوچک‌ترین صدایی حواسش را پرت می‌کند.

این قبیل بچه‌ها معمولاً فراموش‌کار هستند مثلاً یادشان می‌رود قبل از خواب مسواک بزنند. در انجام کارهای آرام و بی سروصدا مشکل‌دارند، زیاد حرف می‌زنند یا وسط حرف دیگران می‌پرند، تا جایی که فکر می‌کنیم خیلی عجول‌اند.

معمولاً تا قبل از ورود به دبستان مشکلات کودک بیش‌فعال کمتر حس می‌شود ، ولی زمانی بیشتر به چشم می‌اید که کودک با ورود به مدرسه در انجام تکالیف و تمرکز بر درس ناتوان می‌شود مثلاً نمی‌تواند بنشیند تا معلم درسش را تمام کند نقطه، خط یا جمله را جا می‌اندازد و... اگر مشکل بیش‌فعالی در کودکی حل نشود ممکن است در بزرگ‌سالی هم ادامه پیدا کند، ولی اغلب با شروع بلوغ مشکل کمتر و فرد به تدریج آرام تر می‌شود ضمن اینکه فراوانی ابتلا در پسرها بیشتر از دخترهاست.

درمان

یکی از راه‌های اصلی درمان بیش‌فعالی استفاده از داروست متأسفانه اشتباهی که معمولاً خانواده‌ها در زمینه بیماری روحی و روانی دارند ، این است که فکر می‌کنند درمان فقط با استفاده از دارو تکمیل می‌شود حال آنکه مصرف دارو در این بیماری‌ها فقط بخشی از درمان به حساب می‌آید و در کنار دارو حتماً باید درمان‌های رفتاری، شناختی، بازی درمانی و تکنیک‌های تغییر رفتار هم به کار گرفته شود.

راهکارهای مناسب در برخورد با کودکان بیش‌فعال

بهترین روش برای برخورد با کودکان بیش‌فعال علاوه بر دارو، رفتار مناسب با آن‌هاست درمان‌های کمکی می‌توانند شامل رفتاردرمانی، بازی درمانی و کاردرمانی باشند. به علاوه کار کردن روی حس‌های مختلف نیز کمک زیادی به آن‌ها می‌کند، خوابیدن روی توپ‌های تعادلی بزرگ، راه رفتن روی تخته‌های تعادل یا کار کردن با سوزن‌های ریز مخصوص بازی هم مفید است.

تقویت ذهن و روان

کاردرمانی ذهنی و فیزیکی، یا به نوعی فیزیوتراپی ذهن و روان مهم‌ترین عامل در درمان بیش‌فعالی کودک است البته این موارد باید به کمک متخصص انجام شود.

گفتاردرمانی و کاردرمانی صرفاً به معنای کار کردن کودک نیست بلکه له معنای رشته‌ای است منشعب از فیزیوتراپی ذهن و روان برای تقویت هرچه بیشتر آن ضمن اینکه خانواده درمانی هم می‌تواند در این خصوص بسیار موثر باشد یعنی همه خانواده باید باهم هماهنگ باشند و حتی مربی مهد یا معلم مدرسه نیز می‌تواند وارد برنامه تغییر رفتار و اصلاح آن شود.

پرهیز از خشونت

توجه داشته باشیم رفتاری که با کودکان بیش‌فعال داریم به هیچ‌وجه نباید خشونت‌آمیز به همراه با تنبیه بدنی باشد. اما در بحث یادگیری توصیه می‌شود که رفتار محبت‌آمیز توأم با قاطعیت فراموش نشود.

کودکان بیش‌فعال حتماً در شرایط استاندارد و مطابق با شرایط خودشان آموزش ببینند مثلاً چون زود خسته می‌شوند، به آن‌ها اجازه داده شود در فواصل کوتاهی استراحت کنند یا به فعالیت‌های غیردرسی بپردازند و در تنظیم ساعت‌های یادگیری این کودکان (در خانه یا مدرسه) انعطاف بیشتری وجود داشته باشد.

فعالیت‌های خاص

معمولاً پزشکان والدین را برای یافتن مراکز ویژه این کودکان راهنمایی خواهد کرد بنابراین تا زمان رشد طلایی کودک یعنی 12 سالگی خانواده هم باید در کنار او تلاش کنند و از تمام خدمات توان‌بخشی برای بهبود کیفیت آموزش او بهره گیرند اما اگر شناخت بیشتری از این اختلالات داشته باشیم هیچ‌گاه بی‌دلیل کودکان را متهم به بی‌ادبی نخواهیم نمود ضمن اینکه والدین هم در پیش آمدن چنین مشکلاتی مقصر نیستند.

تغذیه کودکان بیش‌فعال

بهتر است در مورد تغذیه کودکان بیش‌فعال حتماً با پزشک آن‌ها مشورت کنیم مثلاً مصرف بعضی از مواد افزودنی مثل پفک، چیپس، فست فودها، شکلات، شیرینی‌های رنگی و مواد کافئین دار مثل انواع نوشابه‌های انرژی زا، فلفل، غذاهای تند و تحریک‌کننده موجب تحریک بیشتر آن‌ها می‌شود.

نکاتی در رابطه با علل و درمان کودکان بیش‌فعال

- در کنار استفاده دارو برای افزایش توانایی‌های کودک حتماً باید کار بر روی روان کودک هم انجام شود.

- تا زمانی که تأثیر دارو در بدن کودک باشد تمرکز بیشتری خواهد داشت و بهتر می‌تواند مطلب را یاد بگیرد دارو فقط می‌تواند بیش‌فعالی را مهار کند اما اگر دارو استفاده کند مراحل یادگیری او به خوبی انجام نمی‌شود.

- توجه داشته باشیم رفتاری که با کودکان بیش‌فعال داریم، به هیچ‌وجه نباید خشونت‌آمیز همراه با تنبیه بدنی باشد. اما در بحث یادگیری توصیه می‌شود که رفتار محبت‌آمیز توأم با قاطعیت فراموش نشود.

- شیوه آموزش بچه‌های بیش‌فعال نباید یکنواخت، ملایم یا کسل کننده باشد. بلکه باید با خلاقیت و صبوری، هر لحظه بیشتر توجه او را به خود جلب کنیم.

- بهتر است تغذیه این کودکان هم تغذیه‌ای سالم و ساده شامل میوه‌ها، سبزیجات و انواع مغزها (گردو، پسته، بادام و...) باشد.

- ورزش و موسیقی هم برای کودکان بیش‌فعال مناسب است.

- کودکان بیش‌فعال بهتر است از دیدن فیلم‌های به اصطلاح اکشن و خشن هم خودداری کنند تا آرامش بیشتری داشته باشند.