بیماری قلبی در زنان باردار، زایمان طبیعی یا سزارین؟

بیماری قلبی از جمله دلایل اصلی مرگ و میر مادران در طول بارداری است و سهم نسبی مرگ و میر مادران ناشی از علل قلبی رو به افزایش است.

یک ارزیابی کامل از یک زن با بیماری قلبی به صورت ایده آل بایستی قبل از حاملگی شروع شود. در این صورت می توان راجع به خطرات و مطلوبیت حاملگی براساس ضایعه قلبی مشاوره لازم را داد.

مشاوره باید شامل بحث در مورد ناهنجاری قلبی او و شرایط پایه ای قلبی او، امکان بهینه سازی وضعیت قلبی اش با استفاده از دارو یا جراحی، وجود هر عامل خطر اضافی و همچنین خطر تولد یک فرزند با بیماری مادرزادی قلبی مشابه یا متفاوت باشد.

شاید سخت ترین قسمت مشاوره بحث درباره توانایی زن در مراقبت از یک کودک و امید به زندگی او باشد که باید با آن اشاره شود.

در طی بارداری مشاوره با یک فوق تخصص مناسب به عنوان یک بخش از رویکرد تیمی قبل و بعد از زایمان باعث بهبود عواقب مادری و جنینی خواهد شد.

خطر مرگ مادری همراه با شایع ترین بیماری های قلبی آورده شده است. بارداری در زنان با افزایش شدید فشار شریان ریوی (PAH) فشار ریوی بیشتر از ۷۰% فشار سیستمیک و آنهایی که شنت چپ به راست دارند توصیه نمی شود.

به این زنان توصیه می شود که از روش های جلوگیری طولانی مدت پروژسترونی و یا عقیم سازی استفاده کنند.

پاتوفیزیولوژی

در یک حاملگی طبیعی سیستم قلبی عروقی دچار تغییرات فیزیولوژیک قابل توجهی می شود که ممکن است توسط زنان باردار با بیماری قلبی تحمل نشود.

افزایش در حجم پلاسما نیاز بیشتر به اکسیژن افزایش و برون ده قلبی ممکن است سیستم قلبی عروقی که در حال حاضر جبران شده است تحت فشار قرار دهد.

در اواسط حاملگی 50% افزایش حجم خون و برون ده قلب و 20% کاهش مقاومت در عروق سیستمیک داریم. در پایان سه ماهه دوم ضربان قلب تا 20% افزایش می یابد و فشارخون به پایین ترین حد خود می رسد.

وضعیت قرار گیری مادر اثر بیشتری بر این پارامترها دارد. برون ده قلب وقتی مادر به پشت خوابیده باشد حدود 20% و حدود 16% وقتی در وضعیت لیتوتومی به پشت خوابیده باشد کاهش می یابد.

از طرف دیگر افزایش برون قلب تا حد 30% در طی زایمان و با افزایش بیشتر در طی کانترکشن رحم و مانوروالسوا و درد همراه است.

در طی زایمان حجم خون مرکزی به علت از دست دادن خون ممکن است کاهش پیدا کند. بلافاصله بعد از آن انقباض پایدار رحم موجب انتقال 500 سی سی خون به عنوان اتوترانسفوزیون به سیستم گردش خون می شود و افزایش بازگشت وریدی به دنبال حذف فشار از روی ورید و اجوف رخ می دهد با حذف گردش خون و هورمون های جفتی مقاومت محیطی افزایش یافته و در آن زمان مایع خارج عروقی حرکت می کند.

تمام تغییرات حوالی زایمان منجر به شرایط برون ده بالا می شود که ممکن است تا 4 هفته باقی بماند. اثرات همودینامیک ناشی از این تغییرات در حاملگی بر روی ضایعات قلبی خاص و توصیه های لازم برای مدیریت آن است.

تشخیص و آزمایشات تشخیصی

پس از رد کردن آمبولی حاد ریه، بیماری های قلبی باید در هر زن باردار که تنگی نفس، درد قفسه سینه، طپش قلب، آریتمی و سیانوز یا تجربه محدودیت ناگهانی فعالیت را پیدا کرده است مدنظر قرار گیرد.

توجه خاصی باید به زنانی معطوف شود که شرح حال عدم تحمل فعالیت یا سوفل قلبی قبل از بارداری یا سابقه ی تب رماتیسمی را دارند.

بیماری قلبی باید ترجیحاً قبل از بارداری به طور کامل یا زودترین زمان در اوایل بارداری تشخیص داده شده تا میزان خطر مادر و نوزاد تعیین شده و برنامه درمانی مناسب طرح ریزی شود.

ارزیابی با یک معاینه فیزیکی و شرح حال کامل شروع شده و با آن فانکشنال کلاس بیماری مادر طبقه بندی می شود.

یک نوار قلب با ۱۲ لید و اکوکاردیوگرافی باید انجام شود و در زنان با سیانوز باید اکسیمتری از راه پوست و یا بررسی گازهای شریانی انجام شود.

استرس تست و MRI یا کاتتریزاسیون قلبی ممکن است بعضی بیماران اندیکاسیون داشته باشد هر فاکتور همراه که می تواند منجر به افزایش ریسک شود مثل سابقه ی نارسایی قلبی، دریچه مصنوعی قلب یا سابقه ی ترومبوآمبولی باید مورد توجه باشد زمانی که زن در فانکشنال کلاس I یا II براساس طبقه بندی انجمن قلب آمریکا، باشد اصولاً حاملگی را خوب تحمل می کند و آنهایی که کلاس ۳ یا ۴ بیماری را دارند در ریسک عوارض مادری و جنینی قرار دارند و این زنان باید در مورد اقدام به بارداری تجدیدنظر کنند.

از زنانی که برای اقدام به بارداری انتخاب می شوند همچنان در معرض خطر بوده و باید توسط یک تیم که شامل متخصص طب مادر و جنین و متخصص قلب و متخصص بیهوشی و متخصص اطفال مدیریت شوند.

درمان

اصول کلیدی در مدیریت دوران بارداری و قبل از زایمان در بیماران قلبی تمرکز بر به حداقل رساندن کار قلب حفظ خون رسانی بافتی از جمله خون رسانی رحمی جفتی بهینه می باشد.

هر عاملی که می تواند کار قلب را افزایش دهد مانند اضطراب، کم خونی، عفونت، آریتمی یا ادم فیزیولوژیک باید شناسایی و در صورت امکان حذف یا کاهش داده شود.

هر عارضه همراه یا تشدید شده ناشی از بارداری مانند فشارخون، عفونت، کم خونی، ترومبوآمبولی به سرعت درمان شود زنان با بیماری قلبی باید از فعالیت سخت طی بارداری اجتناب کنند و آنهایی که تمایل دارند حاملگی شان را ادامه دهند و دچار اختلال عملکرد بطنی، بیماری سیاتونیک قلبی، یا آنهایی که فانکشنال کلاس III یا IV را دارند نیاز به محدودیت قابل توجه فعالیت دارند و لازم است طی روز دوره های استراحت ویژه داشته باشند.

با پیشرفت حاملگی وضعیت مادر از نظر فانکشنال کلاس قلب باید به دقت تحت نظارت باشد. در صورت هر گونه کاهش عملکرد قلب یا بدتر شدن فانکشنال کلاس بیماری مادر باید در بیمارستان بستری شود.

اکسیژن، دیورنیک ها، اینوتروپ ها مانند دیژیتال ها در صورت لزوم می توانند برای بهتر شدن کار کرد قلب استفاده شوند.

رشد جنین باید با دقت نظارت شود و در صورت وجود بیماری مادرزادی قلبی در مادر باید در 18 تا 22 هفته جنین اکوکاردیوگرافی شود. بسته به فانکشنال کلاس مادر و وضعیت جنین ارزیابی هفتگی یا 2 بار در هفته از سه ماهه سوم باید آغاز شود.

ضدانعقاد

بارداری یک شرایط با افزایش انعقادپذیری است و زنان باردار با دریچه قلب مصنوعی و یا نارسایی قلبی در معرض خطر بالایی برای ترومبوآمبولی هستند. متأسفانه اطلاعات کمی در مورد کارایی و بهترین پروتکل برای مصرف ضد انعقاد در این بیماران در طی بارداری وجود دارد.

مؤثرترین ضد انعقاد، وارفارین است اما به آسانی از جفت عبور کرده و اثرات نامطلوبی بر جنین در طی بارداری دارد و اگر در طی سه ماهه اول در بارداری استفاده شود.

خطر از دست دادن جنین در اوایل بارداری زیاد می شود و یا ممکن است با ناهنجاری های جنینی خاص از جمله هایپوپلازی خط وسط صورت و ناهنجاری غضروفی همراه باشد و اگر در سه ماهه دوم یا سوم مصرف شود خطر از دست رفتن جنین، محدودیت رشد جنین و ناهنجاری های ناشی از اختلالات انعقادی مانند خونریزی مغزی یا نقایص از دست دادن اندام افزایش می یابد.

بعضی از مطالعات نشان داده اند که اگر دوز روزانه ۵ میلی گرم یا کمتر باشد احتمال این عوارض کمتر خواهد بود. انواع و اشکال مختلف هپارین از جفت عبور نمی کنند و بنابراین برای جنین بی خطر است ولی به طور کامل در جلوگیری از ترومبوز مؤثر نیست.

چند گزارش حاکی از بروز ۳۰-۱۲% از بیماری های ترومبوآمبولی و ۱۵-۴% مرگ و میر مادران باردار با دریچه قلب مصنوعی که هپارین دریافت می کردند وجود دارد. داروهای ضد پلاکت توصیه نمی شود مگر بیمار دارای بیماری عروق کرونر قابل توجه باشد.

کالج قلب و عروق آمریکا و انجمن قلب آمریکا توصیه می کنند تمام زنان با دریچه قلب مکانیکی تحت درمان با آنتی کواگولان با دوز درمانی طب حاملگی قرار بگیرند.

زنان دارای دریچه قلب مکانیکی باید در مورد روش های مدیریت درمانی مشاوره شوند و در ایجاد یک برنامه درمانی شرکت کنند تا بتوان به یک تعادل بین منافع و مضرات هم برای مادر و هم برای جنین به صورت ایده آل دست پیدا کرد.

مدیریت درمان ضدانعقادی طی حاملگی و زایمان

1- بسیاری زنان ترجیح می دهند بلافاصله بعد از لقاح وارفارین قطع و به جای آن هپارین یا LMWH تا 12 هفته حاملگی دریافت کنند.

2- از 12 تا 36 هفته بیمار باید وارفارین یا هپارین را انتخاب کند. خطر وارفارین اگر دوز روزانه 5 میلی گرم یا کمتر باشد قابل اغماض است. اگر بیمار هپارین را انتخاب کند باید 2 بار در روز دریافت کند و میزان دوز آن باید در حدی باشد که aPPT به اندازه دو برابر میزان کنترل نرمال وقتی که 6 ساعت بعد از تجویز اندازه گیری شود، برسد. چنانچه بیمار انوکساپارین را انتخاب کند باید 2 بار در روز باشد و در دوزی که سطح فاکتور آنتی (10) بین 1 و 2/1 حدود 4 تا 6 ساعت از تجویز قرار بگیرد بعضی معتقدند که سطح ضدانعقاد درمانی باید تا بلافاصله قبل از دوز بعدی LMWH حفظ شود. (برای مثال 12 ساعت) بیمار همچنین ممکن است دوز پایین آسپرین را در سه ماهه دوم و سوم به عنوان پروفیلاکسی بیشتر علیه ترومبوز دریچه، دریافت کند.

3- چنانچه آنتی کوآکولان به هپارین در هفته 36-35 تبدیل شود مدیریت درمان بسیار آسان تر خواهد بود؛ زیرا هپارین نیمه عمر کوتاهی دارد(5/1 ساعت) اثر آن به سرعت با پروتامین سولفات قابل برگشت است و aPTT می تواند به سرعت اینکه اثر آن از بین رفته است را تأیید کند.

4- بیماری که روی هپارین است باید مطلع باشد که به محض شروع دردهای زایمان یا 12-8 ساعت قبل از شروع برنامه ریزی شده القای زایمان یا سزارین از تزریق خودداری کند. در این صورت می توانند بی حسی نخاعی دریافت کنند.

5- هپارین درمانی (هپارین یا LMWH ) و وارفارین باید 6-4 ساعت بعد از زایمان واژینال، 12- 6 ساعت بعد از سزارین در صورتی که بیمار خونریزی قابل توجهی ندارد مجدداً شروع شود این نکته بسیار مهم است که دوز هپارین یا LMWH در حدی باشد که INR برای دو روز متوالی در محدوده ی 3-2 برابر نرمال حفظ شود که معمولاً حداقل 5 روز طول می کشد.

آنتی بیوتیک پروفیلاکسی

زنانی که سابقه تب رماتیسمی حاد و اندوکاردیت دارند مصرف پروفیلاکسی پنی سیلین باید در طی بارداری ادامه یابد.

اینکه آیا زنان با انواع دیگر بیماری قلبی باید آنتی بیوتیک پروفیلاکسی طی بارداری دریافت کنند مورد بحث است.

کالج قلب و عروق آمریکا و انجمن آمریکا در گایدلاین خود اعلام کردند که به طور کلی در زنانی که تحت زایمان یا سزارین قرار می گیرند به جز در موارد شک به عفونت دادن آنتی بیوتیک طی زایمان ضروری نیست.

با این حال مصرف آنتی بیوتیک پروفیلاکتیک در زنان با پارگی پیش از موعد پرده ها یا قبل از زایمان برای برخی از بیماران پرخطر باید مدنظر باشد. که این گروه شامل زنان با دریچه قلب مصنوعی یا استفاده از مواد مصنوعی برای ترمیم دریچه قلب و نقص قلبی ترمیم شده با مواد مصنوعی (طی ۶ ماه پس از این روش) نقص قلبی ترمیم شده با مواد مصنوعی با نقص باقی مانده مجاور به مواد مصنوعی (هر زمان)، سابقه اندوکاردیت، نقص قلبی ترمیم نشده یا نقص قلبی سیانوتیک با درمان حمایتی از جمله کسانی که شنت یا مجرا با جراحی تعبیه شده است، هستند.

همچنین آنتی بیوتیک درمانی زمانی که شک به باکتریمی یا عفونت فعال وجود دارد باید استفاده شود.

بیهوشی

بیهوشی نخاعی روش ارجح برای کنترل درد در زنان مبتلا به بیماری قلبی است. با این حال جلوگیری از افت فشار خون حین بی حسی موضعی مهم است.

قبل از جای گذاری کاتتر تجویز دقیق کریستالوئید و تحت نظر گرفتن دقیق وضعیت مایع درمانی و تجویز آهسته داروهای بی حسی برای جلوگیری از این عارضه بسیار مهم است.

افدرین (Ephedrine) معمولاً داروی انتخابی برای جلوگیری و درمان افت فشار خون در بیهوشی موضعی است.

زیرا باعث انقباض عروق جفت نمی شود، با این حال چون افدرین ضربان قلب مادر را افزایش می دهد ممکن است فنیل افرین، برای آن دسته از بیمارانی که در آنها از تاکی کاردی و افزایش کار میوکارد باید اجتناب شود، مناسب تر باشد ( برای مثال تنگی دریچه میترال یا آئورت، شنت چپ به راست و …).

تکنیک تک دوز اسپینال در بیماران با بیماری قلبی پیشرفته کنتراندیکاسیون نسبی دارد، زیرا افت فشار مکرراً طی بلوک اسپینال رخ می دهد اپیدورال با مخدر یک روش جایگزین بسیار عالی است و ممکن است در بیماران که از افت فشار سیستمیک در آنها باید اجتناب شود بسیار مؤثر باشد (برای مثال آنهایی که دچار افزایش فشار خون ریوی هستند).

از آنجایی که انجمن دارو و غذای آمریکا در بیماران غیربارداری که در حال مصرف LMWH هستند و تحت بیهوشی اسپینال یا اپیدورال قرار گرفتند هماتوم اپیدورال یا نخاعی را و برخی آسیب های عصبی را گزارش کرده است استراتژی مهم تر این است که چندین هفته قبل از زایمان برنامه ریزی شده، به هپارین تبدیل شود برای بیمارانی با aPTT نرمال و شمارش پلاکت نرمال، بیهوشی اپیدورال ایمن است.

نوع زایمان

در تمام بیماران مبتلا به بیماری قلبی زایمان واژینال ارجح است در سزارین به علت اینکه میزان از دست دادن خون حداقل ۲ برابر زایمان طبیعی است، نوسان همودینامیک به طور قابل توجه بیشتر بوده و همچنین خطر عفونت، ترومبوآمبولی و سایر عوارض اعمال جراحی افزایش می یابد که همه اینها مراقبت از مادر باردار با بیماری قلبی را تحت تأثیر قرار می دهد.

زنان با بیماری قلبی شدید ممکن است از سزارین برنامه ریزی شده سود ببرند. اینها شامل زنان با نارسایی احتقانی شدید قلب یا انفارکتوس میوکارد اخیر یا تنگی شدید آتورت یا ریشه آئورت گشاد شده (بزرگ تر از Cm۴ ) مصرف وارفارین طی ۲ هفته قبل از زایمان و آنهایی که بلافاصله بعد از زایمان نیاز به تعویض دریچه دارند، می شود.

ضربان قلب، حجم ضربه ای، برون ده قلبی فشار متوسط شریانی طی زایمان و بلافاصله بعد از زایمان افزایش بیشتری دارد و باید به دقت مانیتور شود.

دریافت مایع و میزان برون ده و پالس اکسی متری باید به دقت بررسی و کنترل شود. پوزیشن خوابیده به پهلو و کنترل درد، تاکی کاردی و افزایش برون قلب را کاهش می دهد.

هیچ اجماعی در مورد بررسی و مانیتورینگ تهاجمی همودینامیک، در طی زایمان وجود ندارد ولی زنان با فانکشنال کلاس III یا IV بیماری قلبی ممکن است برای این کار در نظر گرفته شوند.

زایمان ابزاری در مرحله ۲ زایمان برای کاهش کار قلب توصیه می شود. در بیماران قلبی، مرحله بلافاصله بعد از زایمان بسیار حیاتی است. از دست دادن خون باید به حداقل برسد. فشار خون باید حفظ شود ولی از ایجاد نارسایی قلبی ناشی از افزایش مایع درمانی پرهیز شود.

پیگیری

حدوداً 6-4 هفته بعد از زایمان بیشتر تغییرات قلبی عروقی ناشی از بارداری از بین می روند و بیمار باید مجدداً توسط متخصص قلب ارزیابی شود.

متخصص اطفال نیز می تواند برای بررسی قلبی نوزاد براساس نتایج آنومالی اسکن یا اکوجنینی و معاینه کنونی نوزاد تصمیم گیری کند.

براساس نتایج بارداری و بررسی قلبی مجدد با بیمار باید در مورد خطرات بارداری آینده مشاوره کرد و روش مناسب جلوگیری برای وی فراهم شود.