آزمایش غربالگری دیابت بارداری، چرا انجام می شود؟

غربالگری دیابت بین هفته‌های ۲۴ و ۲۸ بارداری انجام می‌شود. آزمایش غربالگری گلوکز که آزمایش چالش گلوکز یا GCT نیز نامیده می‌شود، به منظور بررسی دیابت بارداری تجویز خواهد شد. در این مطلب می‌توانید با دلایل و چگونگی انجام این آزمایش، همچنین نتایج و احساس شما پس از انجام آزمایش غربالگری دیابت آشنا شوید.

دلایل انجام آزمایش چالش گلوکز

در زمان بارداری مقاومت به انسولین افزایش می‌یابد و دیابت بارداری زمانی ایجاد می‌شود که سطح قند خون یک زن بدون دیابت، در دوران بارداری افزایش می‌یابد. دیابت بارداری خطر ابتلا به مسمومیت بارداری یا پره‌اکلامپسی، افسردگی و نیاز به سزارین را افزایش می‌دهد. نوزادان متولدشده از مادران مبتلا به دیابت نیز در معرض خطر ماکروزومی یا بزرگی بیش از حد، افت قند خون پس از تولد و زردی هستند. دیابت بارداری در صورت درمان نشدن می‌تواند موجب مرگ داخل رحمی جنین نیز بشود. از آنجا که بیماری دیابت بارداری به ندرت علائمی را بروز می‌دهد، تنها راه برای تشخیص آن انجام آزمایش است. آزمایش چالش گلوکز مانند هر آزمایش غربالگری دیگری به تشخیص بیماری منجر نمی‌شود، بلکه برای شناسایی هرچه بیشتر زنانی طراحی شده که ممکن است به دلیل مشکلاتی نیاز به آزمایش‌های بیشتر داشته باشند، بنابراین نتیجۀ مثبت این آزمایش به این معنا نیست که فرد به دیابت بارداری مبتلاست.

اگر پاسخ آزمایش غربالگری شما مثبت باشد، نیاز به انجام آزمایش تحمل گلوکز دهانی یا O-GTT دارید که آزمایشی طولانی‌تر و قطعی‌تر است و با اطمینان نشان می‌دهد که آیا شما مبتلا به دیابت بارداری هستید یا خیر. اگر آزمایش ادرار که به طور معمول انجام می‌شود، نشان‌دهندۀ وجود مقداری قند اضافی باشد یا ریسک بالایی برای ابتلا به دیابت داشته باشید، ممکن است پزشک از شما بخواهد پیش از هفتۀ ۲۴ بارداری، غربالگری انجام دهید. اگر نتایج آزمایش طبیعی باشد، غربالگری در هفته بیست و چهارم تا هفته بیست و هشتم بارداری نیز تکرار خواهد شد. البته اگر پیش از بارداری ابتلا به دیابت تشخیص داده شود، نیاز به غربالگری وجود ندارد. در عوض باید با کمک پزشک خود برای کنترل این وضعیت در دوران بارداری تلاش کنید.

چگونگی انجام آزمایش چالش گلوکز

هنگام مراجعه برای انجام آزمایش، یک محلول قند به فرد داده می‌شود که محتوی ۵۰ گرم گلوکز حل‌شده در ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلی‌لیتر آب است. این محلول طعمی شبیه به نوشابۀ خیلی شیرین دارد و باید در مدت پنج دقیقه آن را سریع بنوشید. یک ساعت بعد برای بررسی سطح قند خون، یک نمونه خون از شما گرفته می‌شود. این آزمایش مشخص می‌کند که بدن شما چگونه قند را به شکلی مؤثر فرآوری می‌کند. نتیجۀ آزمایش باید طی چند روز آماده شود. این آزمایش را می‌توان در شرایط غیرناشتا و در هر ساعت از روز، بدون توجه به آخرین وعدۀ غذایی انجام داد. در مدت انجام آزمایش، شما باید در حالت نشسته قرار داشته باشید و از فعالیت بدنی شدید، نوشیدن چای یا قهوه و خوردن مواد غذایی خودداری کنید. در صورت بروز عوارضی مانند تهوع باید در حالت خوابیده قرار بگیرید؛ اگر استفراغ کردید، نتایج دیگر قابل اطمینان نیست و آزمایش نباید ادامه یابد. اگر مقدار قند اندازه‌گیری‌شده کمتر از ۱۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، مشکلی محسوب نمی‌شود اما درصورتی‌که بیشتر از این مقدار باشد، مرحلۀ دوم آزمایش انجام می‌شود که آزمایش تحمل گلوکز است.

چگونگی انجام آزمایش تحمل گلوکز

در آزمایش تحمل گلوکز فرد باید حداقل هشت ساعت ناشتا باشد. معمولاً از فرد خواسته می‌شود که شب قبل از آزمایش دیروقت شام میل کند و بعد از آن ممکن است گفته شود از خوردن و نوشیدن هر چیز به جز مقدار کمی آب خودداری کند، در نتیجه بهتر است صبح روز بعد، پیش از هر کاری این آزمایش انجام شود. در روز آزمایش ابتدا یک نمونه خون برای اندازه‌گیری قند خون ناشتا گرفته می‌شود و پس از آن محلولی حاوی ۱۰۰ گرم گلوکز خوراکی به فرد داده می‌شود. در این زمان طی سه ساعت، سه نمونه خون به صورت هر ساعت یک بار، از بازو گرفته می‌شود تا خون مورد آزمایش قرار گیرد. از آنجا که این آزمایش سه ساعت به طول می‌انجامد، حتماً نیاز به چیزی خواهید داشت تا سرتان را با آن گرم کنید، زیرا در زمان تهیۀ نمونه خون باید در اتاق انتظار بنشینید. همچنین یک خوردنی همراه داشته باشید، زیرا بعد از دریافت آخرین نمونه، احتمالاً گرسنه خواهید بود.

در آزمایش تحمل گلوکز فرد باید حداقل هشت ساعت ناشتا باشد. معمولاً از فرد خواسته می‌شود که شب قبل از آزمایش دیروقت شام میل کند و بعد از آن ممکن است گفته شود از خوردن و نوشیدن هر چیز به جز مقدار کمی آب خودداری کند

بعد از اعلام نتیجۀ آزمایش، درصورتی‌که حداقل دو مورد از مقادیر اندازه‌گیری‌شده بیشتر از مقدار استاندارد باشد، پزشک تشخیص قطعی دیابت بارداری می‌دهد و اقدام‌های لازم را برای شما انجام خواهد داد. توجه کنید که در برخی موارد، پزشکان به جای آزمایش چالش گلوکز، از ابتدا آزمایش تحمل گلوکز دو ساعته را درخواست می‌کنند. این آزمایش مانند آزمایش تحمل گلوکز سه ساعته است، با این تفاوت که محلول گلوکز خوراکی حاوی ۷۵ گرم گلوکز است و نمونه‌ها در مدت دو ساعت گرفته می‌شود. این نوع غربالگری در یک مرحله انجام می‌شود و نتیجۀ آن قطعی است.

حس بیماری بعد از انجام این آزمایش

برخی از خانم‌های باردار پس از نوشیدن محلول گلوکز، حالت تهوع پیدا می‌کنند و حتی گاهی استفراغ می‌کنند. درصورتی‌که آزمایش چالش گلوکز دارید، ممکن است خوردن چیزی چند ساعت قبل از آزمایش غربالگری در رفع این حالت به شما کمک کند. اگر کمی پس از نوشیدن محلول دچار حالت تهوع شده‌اید باید یک روز دیگر دوباره مراجعه و آزمایش را تکرار کنید. حالت تهوع در طول آزمایش تحمل گلوکز سه ساعته شایع‌تر است، چون محلول مورد استفاده برای این آزمایش می‌تواند دو برابر شیرین‌تر یا حاوی دو برابر مایعات بیشتری از محلول مورد استفاده در آزمایش غربالگری باشد و شما باید آن را با معدۀ خالی بنوشید.

بررسی نتایج آزمایش قند خون

پزشکان از استانداردهای مختلفی برای تعیین بالا یا پایین بودن سطح قند خون شما استفاده می‌کنند. در آزمایش چالش گلوکز اگر سطح قند خون شما پس از آزمایش بیشتر از ۱۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، جواب آزمایش مثبت است و نیاز به آزمایش تشخیصی قطعی تحمل گلوکز خواهد بود. در تست تحمل گلوکز سه ساعته، اگر حداقل دو مورد از موارد اندازه‌گیری در ساعت‌های مختلف آزمایش بیشتر از مقادیر استاندارد آن باشد، پزشک تشخیص قطعی دیابت بارداری خواهد داد.

مقادیر استاندارد برای قند خون در آزمایش تحمل گلوکز سه ساعته به شرح زیر است:

- قند خون ناشتا کمتر از ۹۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر

- قند خون یک ساعته کمتر از ۱۸۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر

- قند خون دو ساعته کمتر از ۱۵۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر

- قند خون سه ساعته کمتر از ۱۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر

در روش یک مرحله‌ای یا آزمایش تحمل گلوکز دو ساعته این مقادیر به شرح زیر است:

- قند خون ناشتا کمتر از ۹۲ میلی‌گرم در دسی‌لیتر

- قند خون یک ‌ساعته کمتر از ۱۸۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر

- قند خون دو ساعته کمتر از ۱۵۳ میلی‌گرم در دسی‌لیتر

درصورتی‌که پزشک تشخیص دیابت بارداری بدهد، احتمالاً از فرد خواهد خواست که با رعایت یک برنامۀ غذایی مناسب، وضعیت سلامت خود را کنترل کند. دیابت بارداری معمولاً تا زمانی که باردار هستید ادامه می‌یابد، اما برخی از خانم‌ها که در دوران بارداری به دیابت مبتلا می‌شوند، پس از زایمان نیز دچار آن خواهند بود، بنابراین شش تا هشت هفته بعد از زایمان نیز انجام آزمایش ضروری است.