ویژگی های بازی کودکان، تفاوت آن با کنجکاوی و کاوشگری

بسیاری از مواقع برای والدین پیش آمده است که کودکشان در اتاق مشغول بازی است و با اسباب بازی های خود حرف می زند، آنها را به اطراف پرتاب می کند.

بسیاری از مواقع برای والدین پیش آمده است که کودکشان در اتاق مشغول بازی است و با اسباب بازی های خود حرف می زند، آنها را به اطراف پرتاب می کند. تا زمانی که صدای کودک را می شنوید، خیالتان راحت است که همه چیز مرتب است.

اما بعد از مدتی می بینید که صدایی از کودک نمی آید، به سراغش می روید و می بینید که کیف دستی شما را برداشته و محتویات آن را بیرون ریخته و آن را نگاه می کند.

در اینجا به بررسی بعضی از ویژگی های بازی و تفاوت آن با کاوشگری می پردازیم.

کاوشگری در کودکان یکی از مباحث مهمی است که در خصوص بازی کودکان نظر پژوهشگران را به خود جلب کرده است. کودکان در دورۀ پیش دبستانی بسیاری از فعالیت های حسی - حرکتی، بازی های رقابتی و کاوشگری را انجام می دهند.

تفکیک کاوشگری و بازی های کودکان از یکدیگر سخت است. این دو در فرآیند رشد کودک به موازات یکدیگر حرکت می کنند. یعنی کودک بعضی اوقات مشغول بازی و بعضی وقت ها مشغول کاوشگری است. پاره ای از اوقات کودک در حال بازی کردن است که رفتار کاوشگرانه ای از خود نشان می دهد.

تفاوت بازی و کاوش در کودکان از دیدگاه روانشناسان در سه حوزۀ مختلف است که به بررسی آن می پردازیم.

وضعیت و عملکرد عاطفی کودکان

از لحاظ وضعیت عاطفی کودک، کاوش نوعی تجربۀ هیجانی بی طرف (خنثی) یا اندکی منفی توصیف می شود. اما بازی در کودکان لذت بخش و مثبت در نظر گرفته می شود.

کودک در زمان بازی در حال انجام نوعی تجدید انرژی است. در واقع تخلیۀ انرژی در کودکان و ترمیم انرژی اضافی از طریق بازی کردن صورت می گیرد. و این باعث می شود تا کودک از خستگی رها یابد. اما کودک در زمان کاوش در محیط اطراف خود، مقداری جدی و محتاط است.

کودک در زمان کاوش، احساس بلاتکلیفی و ناپایداری دارد زیرا در حال یک تجربۀ جدید و بررسی چیزی است که از عواقب آن آگاه نیست و چون تمام توجه و حواسش درگیر کشف موضوع است، نوعی اضطراب و تنش درونی در او ایجاد می شود. (عاطفۀ منفی که در بالا ذکر شد به این علت است)

اما این جدیت و احتیاط در بازی دیده نمی شود و این باعث می شود که کودک از بازی کردن لذت ببرد.

میزان رفتار کلیشه‌ای و قالبی در رفتار آن‌ها

کودک در بازی کردن سعی می کند روند بازی را هر طور که می خواهد ادامه دهد و به اوج لذت و شادمانی برسد، زیرا خودش را در هیچ چهارچوبی قرار نمی دهد. اما کودکی که در حال کاوشگری است، رفتار کلیشه ای و قالبی از خود نشان می دهد.

اگر به رفتار قالبیِ کودکی که کیف دستی مادرش را کاوش می کند نگاه کنید، می بینید که هر وسیله ای را از کیف بیرون می آورد آن را به سر و صورتش می مالد یا از راه بوییدن و چشیدن بررسی می کند. زیرا کودک در برخورد با اشیای ناآشنا از حواسِ خود استفاده می کند.

خیلی از مواقع کودک از رفتار مادر و بزرگترهای خانه تقلید می کند و مثلاً تمام لوازم آرایش را به سر و صورت خود می مالد. اما همین کودک در هنگام بازی کردن بسیار انعطاف پذیر است . به سادگی از کاری به کار دیگر مشغول می شود.

مراکز و کانون‌های توجه کودکان

در زمان کاوشگری کودک ساکت و آرام در گوشه ای نشسته و مشغول کنجکاوی است؛ کودک در این زمان تمام توجه و تمرکز خودش را روی یک مسئله می گذارد؛ در این حال نوعی شور و هیجان درونی برای کشف موضوع در کودکان دیده می شود.

معمولاً در این زمان که کودک مشغول کار مشکلی است ضربان قلب آن‌ها ثابت و یکنواخت است . از اینکه کسی به طور ناگهانی خلوت و آرامش آن‌ها را به هم بزند ناراحت می‌شوند. معمولاً اگر یک‌دفعه به آن‌ها نزدیک شویم و یا صدایی بشنود، حالت ترس و از جا پریدن نشان می‌دهند .

به دلیل اینکه تمام تمرکز کودک روی موضوع کاوش متمرکز است واز محیط اطراف خودش فارغ شده است ، هرگونه صدای بلند، تماس بدنی با کودک، نزدیک شدن به او و … باعث ترس ناگهانی وی ، ناراحتی و شاید منجر به گریه شود.

همین کودک هنگام بازی شور و هیجان متفاوت نشان می‌دهد. تمرکز کمتری بر فعالیتی که انجام می‌دهد دارد. در مراحل مختلف بازی بسته به نوع فعالیتی که انجام می‌دهد ضربان قلبش متغیر است.

در محیط های ناآشنا، کودک در ابتدا مشغول کاوش و کنجکاوی می شود، کم کم با مکانی که در آن قرار دارد آشنا می شود و احساس نزدیکی با محیط می کند. سپس در آن محیط مشغول به بازی می شود. بنابراین در محیط های ناآشنا کاوشگری قبل از بازی کردن صورت می گیرد.

پدیدۀ کاوشگری به کودکان کمک می‌کند تا هر چه بیشتر محیط اطرافشان را در کنترل خود قرار دهند. کاوشگری بخشی از فرآیند یادگیری، رشد و تسلط کودکان بر محیط است و باید برای آن اهمیت ویژه‌ای قایل شویم.

بهتر است زمانی که کودکان مشغول کاوشگری هستند مزاحمتی برای آن‌ها ایجاد نکنیم. در عین حال توجه داشته باشید که این کاوشگری و کنجکاوی خطرات جانبی به همراه نداشته باشد.

همان‌طور که کودکان به وسیله حواس پنج‌گانه محیط اطراف خود را مورد بررسی و آزمایش قرار داده و اطلاعات محیطی را از طریق حواس خود کسب می کنند. کاوشگری به آنان این امکان را می دهد که به طور ذهنی، مشغول کشف مجهولاتی باشند که اطرافشان می بینند و می شنوند.

بنابراین هر وقت کودک مشغول کاوشگری بود و کار خطرناکی انجام نمی داد، و مطمئن بودید کاری را که انجام می دهد باعث آسیب رساندن به کودک نمی شود، به کودک اجازۀ کشف مجهولات ذهنی اش را بدهید.

منبع: کودک آنلاین