در مورد زایمان طبیعی، صفر تا صد مراحل آن

سرانجام هفته های انتظار به پایان رسیده و زایمان آغاز می شود. در این زمان مادر احساس هیجان و در عین حال نگرانی دارد که عمل زایمان چه طور پیش خواهد رفت. اگر خود را به خوبی آماده کرده باشد و بفهمد که در هر مرحله از زایمان در بدن او چه می گذرد، احساس اطمینان بیش تری خواهد داشت. به دنیا آوردن کودک می تواند احساسی بسیار رضایت بخش به مادر بدهد و اگر آرام و مطمئن باشد، احتمال اینکه از آن لذت ببرد بسیار بیش تر است. روش های تنفس و آرامش بخشی را از قبل تمرین کند تا بتواند در حین انقباضات زایمانی آرام بماند و درد را تحمل کند و اگر زایمان درست همان طور که انتظار داشت پیش نرفت آشفته نشود.

علائم شروع زایمان
شاید مادر نگران باشد که مبادا متوجه نشود که زایمان چه وقت شروع می شود. این امر خیلی بعید است. هر چند ممکن است نخستین انقباض های زایمانی با انقباض هایی که معمولاً در هفته های آخر بارداری رخ می دهد اشتباه شود، احتمالاً متوجه خواهد شد که چه وقت زایمان واقعاً دارد شروع می شود. زیرا علائمی وجود دارد که این امر را نشان می دهد:

خروج ترشحات آغشته به خون
توده مخاط غلیظ و خونینی که در دوران بارداری گردن رحم را مسدود می سازد معمولاً قبل از نخستین مراحل بارداری یا در حین آن مراحل از مهبل خارج می شود.
این حالت ممکن است چند روز قبل از شروع زایمان رخ دهد، بنابراین مادر، قبل از تماس با بیمارستان یا ماما صبر کند تا این که دردهای منظم در شکم یا پشت رخ دهد یا کیسه آب پاره شود.

پاره شدن کیسه آب
کیسه مایعی که کودک را احاطه کرده است ممکن است در هر مرحله ای در حین زایمان پاره شود. ممکن است مایع به طور ناگهانی و سیل آسا از مهبل بیرون بریزد، اما بیش تر به این شکل است که آب قطره قطره خارج می شود زیرا معمولاً در این زمان سر کودک در لگن درگیر شده است و مانع خروج یک باره مایع می شود.
در این مرحله بایستی فوراً با بیمارستان یا ماما تماس گرفته شود. حتی اگر انقباض های زایمانی آغاز نشده باشد باید مادر را به بیمارستان بُرد، زیرا خطر عفونت وجود دارد. تا رسیدن مادر به بیمارستان می توان از یک حوله تمیز برای خشک کردن بدن مادر استفاده کرد.

انقباض های زایمانی
این انقباض ها ممکن است به صورت درد خفیفی در پشت آغاز شود، یا ممکن است ران های مادر تیر بکشد. با گذشت زمان، احتمالاً انقباض ها به شکم سرایت می کند، که تا حدی شبیه دردهای شدید زمان قاعدگی است.
مادر هر وقت به نظرش رسید که انقباض ها منظم است، می تواند زمان بین آن ها را یادداشت کند. اگر فکر می کند زایمان شروع شده است، با بیمارستان یا ماما تماس بگیرد اگر فاصله انقباض ها زیاد است (بیش تر از ۵ دقیقه) یا درد خیلی شدید نیست، لازم نیست فوراً به بیمارستان برود. زایمان برای نخستین بار معمولاً حدود ۱۲ تا ۱۴ ساعت به طول می انجامد، و اغلب بهتر است چند ساعت از آن را در خانه باشد. آرام حرکت کند و هر وقت نیاز داشت استراحت کند. اگر کیسه آب پاره نشده است می تواند در وان آب گرم بخوابد، یا غذایی سبک بخورد. از بیمارستان احتمالاً به وی خواهند گفت که صبر کند تا انقباض ها خیلی شدید شود و تقریباً هر پنج دقیقه تکرار شود و بعد به بیمارستان برود.

شروع کاذب زایمان
در سراسر دوران بارداری، انقباض های رحمی رخ می دهد. در هفته های آخر این انقباض ها که انقباض های «براکستون هیکس» نامیده می شوند، شدیدتر می شوند به طوری که شاید مادر فکر کند زایمان شروع شده است. اما انقباض های واقعی زایمان به صورت خیلی منظم رخ می دهند و هر چه می گذرد شدیدتر و فاصله آن ها کوتاه تر می شود، بنابراین قاعدتاً می توان تشخیص داد که زایمان واقعاً شروع شده است یا خیر. گاهی انقباض ها شروع می شود، اما کم کم ضعیف می شود و از بین می رود. به این نوع انقباض ها نباید اهمیت داد چون به وقت خود دوباره آغاز خواهند شد.

اندازه گیری زمان بین انقباض ها
برای اندازه گیری زمان بین انقباض ها مادر در مدت یک ساعت به انقباض ها توجه کند و زمان شروع و پایان هر یک را یادداشت نماید. با نزدیک شدن زایمان، انقباض ها شدیدتر می شود و فاصله زمانی بین آن ها کمتر می شود و هر یک از آن ها حداقل ۴۰ ثانیه طول می کشد.
در این مرحله، عضلات رحم منقبض می شود تا گردن رحم باز شود و نوزاد بتواند از آن خارج شود. اگر نخستین زایمان مادر باشد، این مرحله به طور میانگین ده تا دوازده ساعت به طول خواهد انجامید.
اگر مادر در مرحله اول زایمان ناگهان احساس وحشت کرد طبیعی است. هر قدر هم که خود را آماده کرده باشد، این احساس که بدنش تحت تسخیر فرایندی قرار گرفته است که کنترلی روی آن ندارد ممکن است هراسناک باشد. تا جایی که می تواند آرامش خود را حفظ کرده و سعی کند با بدنش همراه شود. در این شرایط وجود همسر یا یک دوست خوب در کنار مادر بسیار ارزشمند است، خصوصاً اگر درباره زایمان اطلاعاتی داشته باشد و در کلاس های دوران بارداری شرکت کرده باشد.

پذیرش در بیمارستان
وقتی که مادر به بیمارستان رسید، مامایی را خواهد دید که چند کار مربوط به پذیرش را طبق برنامه ای از پیش مشخص شده انجام می دهد. در این مدت همسر می تواند در کنار خانم باردارش باشد.

پرسش های ماما
ماما یادداشت ها و پرونده خانم را بررسی خواهد کرد و خواهد پرسید که کیسه آب او پاره شده است یا خیر؟ و آیا ترشح خون آلود داشته است یا خیر؟
او هم چنین درباره انقباض های زایمانی سؤال خواهد کرد، این که چه زمانی شروع شده است، فواصل آن ها چقدر بوده است درد به چه شکلی بوده است، و هر یک به چه مدت طول کشیده است.

بررسی وضعیت مادر
پس از این که مادر لباس بیمارستان یا لباس هایی را که خود برای زایمان به همراه آورده به تن کرد، ماما فشار خون، دمای بدن، و نبض وی را اندازه خواهد گرفت و ممکن است معاینه داخلی نیز انجام دهد تا متوجه شود که گردن رحم تا چه حد باز شده است.
بررسی وضعیت کودک
ماما موقعیت کودک را با دست کشیدن به شکم مادر بررسی خواهد کرد و با گوشی به صدای قلب او گوش خواهد داد. او ممکن است با اتصال میکروفونی به بدن وی به مدت حدود ۲۰ دقیقه، ضربان قلب کودک را ضبط کند. این کار به او کمک می کند تا مطمئن شود که کودک در حین انقباض ها اکسیژن کافی دریافت می کند.

عفونت استرپتوکوکی (گروه B)
حدود ۱۰ درصد زنان ناقل میکروب استرپتوکوک گروه B هستند. این میکروب می تواند موجب عفونت شدید در نوزادان شود، خصوصاً آن هایی که وزن زمان تولدشان پایین است. اگر کیسه آب قبل از شروع انقباض ها پاره شود، خطر عفونت بیش تر است. اگر مادر می داند که ناقل این میکروب است، یا اگر زایمان او قبل از موعد صورت گیرد، یا کیسه آب وی قبل از شروع زایمان پاره شود، ممکن است در حین زایمان به مادر آنتی بیوتیک داده شود تا او و نوزادش در قبال عفونت محافظت شوند.

معاینات داخلی
ماما ممکن است مادر را تحت معاینات داخلی منظم قرار دهد تا موقعیت کودک در رحم و میزان باز شدن گردن رحم را بررسی کند. اگر به مادر در این مورد چیزی نگفتند بهتر است بپرسد. این که بداند گردن رحم در حال باز شدن است وی را تشویق می کند. البته ممکن است این امر با آهنگ یک نواخت رخ ندهد.
معاینه معمولاً بین انقباض ها انجام می شود، بنابراین اگر مادر احساس می کند که انقباض در حال شروع است به ماما بگوید. سعی کند تا می تواند آرام باشد، تا هرگونه ناراحتی به حداقل برسد. می تواند از کپسول اکسیژن همراه اکسید نیتروژن نیز استفاده نماید.

گردن رحم در زایمان
گردن رحم در حالت عادی توسط حلقه ای از عضلات، بسته می ماند. عضلات دیگری نیز وجود دارد که از گردن رحم به سمت بالا و روی رحم امتداد دارند. این عضلات در حین زایمان منقبض می شوند و گردن رحم را به درون رحم می کشند و سپس آن را باز می کنند تا سر کودک از آن عبور کند.
۱- گردن سفت رحم به تدریج بر اثر تغییرات هورمونی نرم می شود.
۲- سپس انقباض های ملایم ضخامت گردن رحم را کم می کنند. (افاسمان)
۳- وقتی گردن رحم کاملاً شل شد، انقباض های شدیدتر آن را باز می کنند. (اتساع)
وضعیت های بدنی مربوط به مرحله اول
مادر در نخستین مرحله زایمان بهتر است انواع وضعیت ها را امتحان کند، زیرا هر وضعیتی ممکن است در زمان خاصی برای او راحت باشد. این وضعیت ها را از قبل تمرین کند تا کاملاً برایش جا بیفتد و در موقع لزوم به راحتی از آن ها استفاده کند.

وضعیت مستقیم
مادر می تواند در ابتدای انقباض ها، به سطحی در نزدیکی خود مانند دیوار، صندلی، یا تخت بیمارستان تکیه کند. در صورت لزوم زانو بزند. هدف آن است که تا حد امکان بدن قائم (در وضعیت عمودی) باشد.

نشستن با تکیه به جلو
رو به پشتی یک صندلی بنشیند و با استفاده از بالش روی پشتی صندلی تکیه کند. سر را روی دست هایش بگذارد.

وظایف شوهر قبل از زایمان
- شوهر می تواند به عنوان رابط بین همسر و کادر بیمارستان عمل کند. در کنار خانم باشد و خواسته هایش را برآورده کند.
- خانمش را در حین انقباض ها تمجید کند و به او احساس حمایت و آرامش بدهد. اگر خانمی باردار عصبانی شد شوهرش نباید نگران شود چون خانم ها برای شوهرانشان اهمیت قائل هستند حتی در هنگام زایمان.
- شوهر می تواند تکنیک های تنفس و آرامش بخشی را که آموخته است به خانم یادآوری کند.
- ابروهایش را مرتب کند، به او آب بدهد، دستش را بگیرد، پشتش را بمالد، به او پیشنهاد کند وضعیت نشستن یا خوابیدنش را عوض کند، یا هر کار دیگری که به او کمک می کند انجام دهد. از قبل بیاموزد که همسرش با چه نوع لمس کردن یا ماساژی بیشتر آرام می شود.
زن باردار، در اوایل زایمان وقتی به این سو و آن سو می رود، شاید دوست داشته باشد در حین انقباض ها به همسرش تکیه کند. پس شوهرش در این هنگام می تواند پشت یا شانه هایش را ماساژ دهد.
اگر خانمی، همسرش کنارش نیست، از مادر، خواهر، یا دوستش بخواهد که در کنار او باشد.

زانو زدن در سمت جلو
مادر می تواند در حالی که پاها را از هم باز کرده است زانو بزند، و روی توده ای از بالش ها خود را رو به جلو تکیه دهد و رها کند. سعی کند تا حد امکان بدنش عمودی باشد. بین انقباض ها به یک طرف تکیه کند و بنشیند.

چهار دست و پا
کف دست ها و زانوها را روی زمین قرار دهد (شاید با استفاده از تشک این کار راحت تر باشد)، و لگن خاصره را به جلو و عقب تاب دهد. پشت را خم نکند. بین انقباض ها، بدن را رو به جلو تکیه دهد و شل کند و سر را روی دست ها بگذارد.

زایمان همراه با کمر درد
اگر کودک در رحم به جای این که رو به پشت باشد رو به شکم قرار گرفته باشد، احتمالاً سرش به ستون فقرات مادر فشار می آورد و موجب کمردرد می شود.

برای تسکین درد
- در حین انقباض ها، مادر در حالتی مثلاً مانند چهار دست و پا، رو به جلو تکیه کند تا وزن کودک روی کمر مادر نیفتد و لگن خاصره را به جلو و عقب تاب دهد. بین انقباض ها راه برود.
- خانم از همسرش بخواهد کمرش را بمالد، یا بین انقباض ها یک کیسه آب داغ را روی قسمت پایین ستون فقرات او قرار دهد.

پیشنهادهایی برای مادر
- بین انقباض ها راه برود. این کار به او کمک می کند تا درد را به لحاظ جسمانی بهتر تحمل کند. در حین انقباض ها، بدنش را در وضعی راحت قرار دهد.
- سعی کند تا می تواند بدنش عمودی باشد. تا سر کودک محکم روی گردن رحم قرار گیرد. به این ترتیب انقباض ها قوی تر و مؤثرتر خواهند بود.
- روی تنفس خود تمرکز کند، تا آرامش بیابد و توجهش از انقباض منحرف شود.
- بین انقباض ها بدن را در حالت استراحت قرار دهد تا انرژی خود را برای زمانی که به آن نیاز دارد ذخیره کند.
- شعر بخواند، یا حتی ناله کند تا درد تخفیف یابد.
- به یک نقطه یا شیء ثابت نگاه کند تا توجهش از انقباض منحرف شود.
- هر بار به همان انقباضی که در حال وقوع است بپردازد و به انقباض های بعدی فکر نکند. می تواند هر انقباض را مانند یک موج تصور کند که باید سوار آن شود تا به کودک برسد.
- مکرر ادرار کند، تا مثانه مانعی بر سر راه کودک نباشد.

نحوه تنفس برای نخستین مرحله
مادر، باید در آغاز و پایان هر انقباض، به صورت عمیق و یک نواخت نفس بکشد، دم را با بینی و بازدم را با دهان انجام دهد. وقتی انقباض به اوج خود رسید، تنفسی سطحی تر را امتحان کند که در آن هم دم و هم بازدم از طریق دهان است. این کار را به مدت طولانی انجام ندهد، زیرا موجب احساس سرگیجه می شود.

مرحله انتقال
اغلب دشوارترین زمان در زایمان ، پایان مرحله اول است. در این مرحله، انقباض های زایمانی شدیدترین حالت خود را دارند، هر یک از آن ها حدود یک دقیقه طول می کشد و ممکن است فاصله زمانی آن ها فقط یک دقیقه باشد، بنابراین تقریباً هیچ زمانی برای استراحت بین آن ها وجود ندارد. این مرحله، که اغلب حدود نیم ساعت به طول می انجامد، مرحله انتقال نام دارد. در این مرحله ممکن است مادر، خسته، هراسناک، بغض کرده، تحریک پذیر، و بدخلق شود.
احتمالاً احساس درک زمان را از دست می دهد و بین انقباض ها بی اختیار به خواب می رود. تهوع، استفراغ، و لرزش بدن نیز از حالات شایع در این مرحله است.
سرانجام احتمالاً دچار میل شدید و بی اختیار به زور زدن و بیرون راندن می شود. اگر این کار را زودتر از زمان لازم انجام دهد، ممکن است گردن رحم متورم شود بهتر است به ماما بگوید که آماده زور زدن است او احتمالاً مادر را معاینه می کند تا ببیند گردن رحم کاملاً متسع شده است یا خیر.

برای خودداری از زور زدن
اگر ماما به مادر بگوید که هنوز گردن رحم کاملاً متسع نشده است، مادر باردار، در وضعیتی به صورت سجده در حالی که زیر سرش بالشی می گذارد قرار بگیرد و صدای «هوف، هوف، هوووو» درآورد. ممکن است کپسول اکسیژن و اکسید نیتروژن نیز مفید واقع شود.
زانو بزند و به جلو متمایل شود. سرش را روی دست هایش بگذارد و باسن خود را به سمت بالا بگیرد. با این کار تمایل به زور زدن تخفیف می یابد و هم چنین زور زدن دشوارتر می شود.

نحوه تنفس برای مرحله انتقال
اگر زودتر از زمان لازم احساس نیاز به زور زدن کرد، به خودش بگوید «هوف، هوف، هوووو». یعنی دو دم و بازدم کوتاه و سپس یک بازدم طولانی تر انجام دهد. وقتی نیاز به زور زدن از بین رفت، بازدمی آهسته و یکنواخت انجام دهد.

همسر چه کمکی می تواند بکند
- سعی کند خانم ش را آرام کند، تشویق کند، و عرق او را پاک کند. اگر خانم ش دوست نداشت به او دست بزند، کنار بایستد.
- در حین انقباض ها همراه با او تکنیک های تنفسی را انجام دهد.
- اگر پاهایش شروع به لرزش کرد، جوراب های ضخیم به پایش کند و پاهایش را نگه دارد.
- اگر احساس نیاز به زور زدن کرد، فوراً ماما را خبر کند.

گردن رحم در این مرحله از زایمان
وقتی اتساع گردن رحم به ۷ سانتی متر برسد، ماما می تواند با لمس کردن رحم متوجه شود که گردن رحم منبسط شده و دور سر کودک را به خوبی گرفته است.
هنگامی که ماما نتواند گردن رحم را لمس کند (اتساع گردن رحم در حدود ۱۰ سانتی متر) گردن رحم کاملاً باز (متسع) شده است.

مرحله دوم زایمان
زمانی که گردن رحم باز می شود و مادر اجازه دارد زور بزند، مرحله دوم زایما آغاز شده است. اکنون می تواند تلاش خود را با انقباض های قوی رحم همراه کند و به بیرون رانده شدن کودک از رحم کمک کند. اگر کودک در وضعیت اندکی متفاوت قرار داشته باشد، شاید نیاز به زور زدن را حس نکند، اما ماما، مادر را راهنمایی خواهد کرد تا در صورت لزوم این کار را انجام دهید. او هم چنین به مادر کمک خواهد کرد تا راحت ترین وضعیت بدنی را برای زور زدن به خود بگیرد. در این مرحله هرچند انقباض ها قوی تر است، اما به اندازه قبل دردناک نیست. زور زدن در زایمان کاری سخت اما رضایت بخش است؛ زیرا هر تلاشی تولد کودک را نزدیک تر می کند. این مرحله برای نخستین زایمان معمولاً حدود یک ساعت طول می کشد.

نحوه تنفس برای مرحله دوم زایمان
وقتی تمایل به زور زدن در مادر ایجاد شد (این امر ممکن است چند بار در حین یک انقباض رخ دهد)، تنفس عمیقی بکشد و اگر به زور زدن کمک می کند، همراه با زور زدن رو به پایین، نفس را به مدت کوتاهی نگه دارد. مهم است که آن چه را بدنش می گوید انجام دهد بین زور زدن ها، چند نفس عمیق بکشد تا آرامش بیابد. به تدریج همراه با فروکش کردن انقباض، خود را شل کند.

وضعیت های مناسب برای زایمان
مادر، هنگام زور زدن در مرحله دوم زایمان، سعی کند تا می تواند در وضعیت عمودی باشد تا نیروی جاذبه به نفع او عمل کند و نه به ضرر او.

قائم نشستن
یک وضعیت متداول در زایمان این است که مادر، در حالی که بالش پشتش گذاشته اند روی تخت خواب بنشیند. چانه اش را پایین بگیرد، زیر ران هایش را با دست بگیرد، و زور بزند. بین انقباض ها سعی کند به بالش ها تکیه دهد و بدنش را رها کند.

وضعیت چُمباتمه
چمباتمه زدن یک وضعیت عالی برای زایمان است، زیرا باعث می شود لگن کاملاً باز شود و نیروی جاذبه نیز به بیرون رانده شدن کودک کمک کند. اما اگر مادر، قبلاً تمرین نکرده باشد ممکن است پس از مدتی خسته شود. اگر همسر روی لبه یک صندلی بنشیند و پاهایش را از هم باز کند، زن باردار می توان بین زانوهای همسرش چمباتمه بزند و دست هایش را روی ران های او قرار دهد.

زانو زدن
این وضعیت شاید کمتر از چمباتمه زدن خسته کننده باشد و وضعیت خوبی برای زور زدن نیز هست. اگر در هر طرفِ مادر، یک نفر کمک بایستد، مادر، احساس پایداری بیش تری می کند. شاید این وضعیت که چهار دست و پایش را روی زمین بگذارد و پشتش را راست نگه دارد نیز وضعیت راحتی باشد.

همسر چه کمکی می تواند بکند؟
- همسر سعی کند بین انقباض ها به خانم ش آرامش بدهد، و به تشویق و حمایت روحی او ادامه دهد.
- وقتی سر کودک پدیدار شد به او بگوید که چه می بیند، اما اگر در حین تولد کودک، خانم متوجه همسرش نبود جای تعجب نیست.

پیشنهادهایی برای مادر
- در حین انقباض، به طور یکنواخت و ممتد زور بزند.
- سعی کند عضلات کف لگن را شل کند، به صورتی که گویی می خواهد کاملاً خود را رها کند.
- صورتش را شل و آزاد نگه دارد.
- نگران کنترل مدفوع یا نشت ادرار از مثانه نباشد.
- بین انقباض ها تا می تواند استراحت کند تا انرژی خود را برای زور زدن ذخیره کند.

تسکین درد
هر چند زایمان معمولاً بدون درد نیست. از این درد مقصودی برآورده می شود. هر انقباض مادر را یک قدم به تولد نوزاد نزدیک تر می کند. پزشک ممکن است برای مادر در حین زایمان مسکن تجویز کند یا شاید هم این کار را نکند. این که نیاز به مسکن هست یا خیر تا حد زیادی بستگی به زایمان مادر و توانایی او در تحمل درد دارد. همیشه اگر مادر سعی کند با درد مبارزه کند بدتر می شود. اما اگر ناراحتی بیش از حد تحمل است، می توان درخواست مسکن کرد.

تولد
اکنون نقطه اوج زایمان فرا رسیده است؛ و کودک نزدیک است که به دنیا بیاید. پس از این همه سختی، اکنون مادر، می تواند اگر بخواهد سر کودک را که در حال خروج است برای نخستین بار لمس کند.
در طی ساعات طولانی زایمان، همراهی همسر ممکن است به خانم آرامش و اطمینان ببخشد. اگر هر دوی آن ها در کلاس های زایمان شرکت کرده باشند، با هم برای این لحظه آموزش دیده اند. همسر می تواند خانمش را تشویق و حمایت کند و تکنیک های تنفسی را به او یادآوری نماید. فشار شدید انقباض های عضلانی ممکن است موجب شود که احساس کند بدنش از اختیار و کنترلش خارج شده است. احساس های جسمانی که تجربه می کند کاملاً برایش جدید است. همسر می تواند پشت خانمش را ماساژ دهد، عرق صورتش را پاک کند، و در حین انقباض ها همراه با او بشمرد تا خانم زور بزند، دخالت همسر، شاید موجب شود تا خانم احساس کند که در فرایند تولد نقش مهم تری دارد. اگر همسر نمی تواند حضور داشته باشد، حضور یکی از دوستان یا بستگان نزدیک ارزشمند خواهد بود.
مادر، خیلی زود نوزاد را در آغوش خواهد گرفت و احتمالاً احساس آرامش جسمانی فوق العاده ای خواهد کرد. البته ممکن است احساس حیرت، اشک های شادی، یا احساس محبتی خارق العاده نسبت به کودک نیز به او دست دهد. تولد کودک که تجربه ای طاقت فرسا، دردناک، و از نظر احساسی فوق طاقت مادر است، مطمئناً یکی از به یادماندنی ترین و خارق العاده ترین خاطرات زندگی مادر خواهد بود.