ازدواج کودکان در ایران، خارج از دسترس می شود!

درگیر شدن با آسیب های اجتماعی، مهم ترین حاصل ازدواج های دختران در سنین پایین است؛ موضوعی که سال‌هاست کارشناسان و آسیب شناسان اجتماعی بر آن تاکید دارند و از ضرورت جلوگیری عقد دختران در سن‌های ابتدایی بلوغ شرعی و جسمی سخن می گویند.

اما به دلایل مختلف، این ازدواج ها که عمدتا نیز در استان ها و شهرهای کمتر توسعه یافته کشورمان رخ می دهد، همچنان ادامه دارد. ازدواج دختران در سنین پایین، زمینه ساز آسیب‌هایی می‌شود که گریبان خانواده، فرد و اجتماع را می‌گیرد.دخترانی که در سنین پایین ازدواج می کنند در خانواده با مشکلات اقتصادی مواجه هستند و به میل خود تن به ازدواج نمی دهند و این موردی است که به عقیده جامعه شناسان باعث می شود دختران بعد از رسیدن به بلوغ فکری به طلاق فکر کنند.علاوه بر این، ازدواج زودهنگام دختران، به دلیل عدم توان جسمی و بچه دار شدن آن‌ها در سنین کم با ضررهایی همراه است که در شکل کلان به ضرر جامعه تمام می‌شود؛ این مطلبی است که آیت ا... مکارم شیرازی نیز بر آن صحه گذاشته است. افرادی که در سن پایین ازدواج می‌کنند ، با فروکش کردن هیجانات نوجوانی یا افزایش سن فرد و شکل گیری هویت و تمایلات جدید و ثابت، شاهد مرگ خاموش و تدریجی احساسات زناشویی یا به اصطلاح طلاق عاطفی هستند.

هیچ زوجی تمایل ندارد ازدواج کند و جدا شود زیرا جدایی، متارکه و اختلافات زناشویی یا حتی طلاق عاطفی بیش از مرگ والدین به انسان‌ها استرس وارد می‌کند اما در عین حال ادامه زندگی در شرایط عدم آرامش روحی آسیب‌زاتر خواهد بود . تحقیقات نشان می دهد هرگز این اختلافات با گذشت زندگی یا بچه دارشدن و حل مشکلات اقتصادی مرتفع نشده و زندگی بهتر نمی‌شود و افرادی که در سنین پایین ازدواج می کنند به شاخه هایی تقسیم می شوند از جمله کسانی که تحمل و صبر می کنند که بیشتر جامعه آماری ازدواج در سن پایین در این گروه قرار می‌گیرند و بیشترین فراوانی را دارد که عدم رضایتمندی زناشویی در این روابط به فرزند هم کشیده می شود و اختلافات زناشویی به رشد شخصیت کودک آسیب خواهد رساند.

تصویب دیر هنگام فوریت یک طرح

اما پیگیری‌ها برای توجه به آسیب های اجتماعی متعدد ازدواج در سن کم در نهایت موجب شد که دیروز نمایندگان مجلس با تصویب یک فوریت طرح اصلاح ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی خواستار پرداختن هر چه سریع‌تر مجلس به مساله ازدواج دختران کمتر از ۱۳ سال و پسران کمتر از ۱۶ سال شوند. نمایندگان این طرح در حالی رای به موافقت برای تصویب این طرح دادند که سال‌هاست درباره صدمه‌های وارد آمده به دختران کوچک و جامعه از طریق ازدواج زودهنگام آنان گفته شده اما همچنان مجلس و مسئولان فوریتی را ندیدند که این طرح را که در حمایت از کودکان و جلوگیری از آسیب های اجتماعی است،تایید کنند. همین حالا هم تعدادی از نمایندگان با نظرات خود موافق تایید این طرح نبودند. امیرآبادی، نماینده اصولگرای مجلس درباره تایید این طرح گفته است:«غیر از آنچه که تشخیص شرع مقدس اسلام است،شورای نگهبان آن را رد می‌کند؛ علاوه بر آن مجلس نمی‌تواند به مصوبات مجمع تشخیص مصلحت نظام ورود کند. باید به این مسائل توجه کنیم تا در مجلس کار عبثی انجام نشود».

او در ادامه صحبت‌هایش از نمایندگان مجلس خواسته که به این طرح رای ندهند تا طرح های مهم تر در مجلس رای بیاورد. او گفته است:« به فوریت طرح اصلاح ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی رای ندهید تا طرح‌های اولویت‌دار در دستور کار مجلس قرار گیرد». طرح ممنوعیت ازدواج کودکان بعد از سال ها به وسیله فراکسیون زنان مجلس به اینجا رسید اما باز عده ای از نمایندگان درصدد این هستند که این قانون به نتیجه نرسد. نمایندگان مجلس در قالب طرح اصلاح ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی ضمن تشریح آسیب‌های اجتماعی، روانی، جسمی، جانی، محرومیت از تحصیل، مشکلات به وجود آمده در تربیت فرزندان و افزایش نرخ طلاق خواستار ورود سریع‌تر مجلس به ازدواج دختران کمتر از ۱۳ سال و پسران کمتر از ۱۶ سال شدند. سرانجام در جلسه دیروز مجلس شورای اسلامی نمایندگان با طرح یک فوریت منع ازدواج دختران زیر سن ۱۳ سال و پسران زیر ۱۶ سال موافقت کردند. از مجموع ۲۰۹ نماینده حاضر در صحن ۱۵۱ نفر رای موافق، ۳۴ نفر رای مخالف و هفت رای ممتنع دادند. گفتنی است این طرح با امضای ۶۷ نماینده تقدیم هیات رییسه شده بود و نمایندگان درخصوص توجیه این طرح معتقدند پیامدهای منفی ازدواج قبل از سن رشد می‌تواند آسیب‌های زیادی از جمله آسیب اجتماعی، تلفات جانی، اختلالات روحی و روانی، محرومیت از تحصیل و مشکلاتی در خصوص تربیت فرزندان به وجود آورد. در جریان بررسی این طرح احمد امیرآبادی فراهانی با آن مخالفت کرد که با واکنش منفی بسیاری از بهارستان‌نشینان روبه‌رو شد. به طوری که یکی از نمایندگان به وی تذکر داد که بسیاری از مشکلات اجتماعی و آسیب‌ها به دلیل همین ازدواج‌های زودهنگام است.

آسیب‌های اجتماعی جدی متوجه عروس‌های کم سن و سال

آسیب‌های روحی و روانی در دخترانی که ازدواج زودهنگام دارند، چنان بالاست که مدت هاست جامعه شناس‌ها و فعالان حقوق بشر به آن تاکید می‌کنند. «زهرا کهرام» مددکار جمعیت امام‌علی(ع) و فعال حقوق کودک در گفت‌وگو با «قانون» می گوید:« متاسفانه نمایندگانی که با طرح منع ازدواج کودکان مخالفت می‌کنند به جامعه ایران و آسیب هایش یک جانبه نگاه می کنند. همین ازدواج کودکان می‌تواند منشأ بسیاری از آسیب های اجتماعی باشد که بحران‌های اقتصادی در پی آن خواهد آمد. وقتی نماینده مجلس هستی نمی‌توانی بگویی من تنها قسمتی از جامعه را می‌بینم و با قسمت دیگر آن کاری ندارم».کهرام درباره اینکه آیا هنوز مخالفت مراجع برای ازدواج کودکان وجود دارد یا خیر، می گوید:« در حال حاضر مخالفت مراجع قم برای ازدواج کودکان نسبت به گذشته کمتر شده است. البته آیت ا... مکارم شیرازی هم با ازدواج کودکان مخالفت کرده اند و در پاسخ به استفتا ازدواج کودکان در سن زیر ۱۳ سال را جایز ندانسته‌اند».

در قانونی که در حال حاضر وجود دارد، گفته می‌شود که دختران زیر ۱۳ سال با اجازه دادگاه و اذن پدر می توانند ازدواج کنند و همین حالا دختران زیادی قربانی قانون می شوند.

کهرام درباره تلاش‌های مددکاران جمعیت امام علی(ع) در مجلس و میان جامعه برای جلوگیری از ازدواج کودکان کم سن می‌گوید:« ما دنبال این هستیم که ازدواج کودکان زیر ۱۳ سال به طور کلی ممنوع شود و کودکان بین ۱۳ تا ۱۸ سال هم با اذن پدر و اجازه قانون ازدواج کنند. این در حالی است که ما به عنوان مددکاران جمعیت امام علی(ع) بر این عقیده هستیم که باید ازدواج کودکان زیر۱۸ سال به طور کلی ممنوع شود». این فعال حقوق کودک درباره نحوه رضایت دادن پدر و مادرها یا روند قانونی دادگاه‌هایی که در آن کودکان را مجاز به ازدواج زودهنگام می‌کنند، می‌گوید:« گاهی وقت‌ها قاضی در دادگاه از دختری که می خواهد ازدواج کند می‌پرسد که تو قیمت مرغ و تخم مرغ را می دانی و او می‌گوید: بله. این طور می‌شود که قاضی رای به ازدواج او می دهد. اما باید قاضی به این موضوع دقت کند که آیا این کودک واقعا آمادگی ازدواج را دارد یا نه و بعد رای به ازدواج او بدهد؛ مانند ماجرایی که در مشهد اتفاق افتاد و قاضی به موقع حاضر شد و جلوی ازدواج را گرفت. اما در مشهد دختربچه یتیم بود و پدری وجود نداشت که جلوی این ازدواج را بگیرد».

او در ادامه با اشاره به اینکه ما باید سیستم حمایتی درستی برای کودکانی که مجبور به ازدواج می شوند، داشته باشیم، می‌گوید:« به طور مثال در حال حاضر تمام زوج هایی که می‌خواهند از یکدیگر جدا شوند، باید مشاوره بروند، چه خوب می‌شود که ما برای ازدواج هم چنین قانونی را بگذاریم و به صورت جدی آن را پیگیری کنیم. یک مددکار یا یک مشاور خانواده بگذارند که جلوی چنین ازدواج‌هایی را با مشاوره بگیرد».

یک راه دیگر برای جلوگیری از ازدواج کودکان جرم انگاری در این حوزه است. کهرام می‌گوید:«وقتی ما قانون سفت و سختی بگذاریم دیگر حتی آن پدری که می‌خواهد به زور دخترش را وادار به ازدواج کند، نمی‌تواند این کار را انجام دهد چون به زندان می‌رود یا جریمه‌های مالی سنگین در انتظار اوست. باید ازدواج زیر ۱۳ سال جرم انگاری شود. همین که بگوییم ممنوع شده اما هیچ مجازاتی برای آن در نظر نگیریم، قانون به درستی اجرا نمی‌شود و همچنان شاهد قربانی شدن دختران کوچک و ازدواج آن‌ها هستیم».

خطرات بهداشتی و سلامتی ازدواج در سن کم

طبق آمار سازمان بهداشت جهانی خطر مرگ در دختران زیر ۱۵ سال هنگام زایمان پنج برابر بعد از ۱۵ تا ۱۹ سال و دو برابر زنانی است که بعد از ۲۰ سالگی زایمان می‌کنند؛ از طرف دیگر مرگ و میر نوزاد و عوارض دوران بارداری هم در این سنین بیشتر است، به عنوان مثال خطر تولد نوزادان مبتلا به محدودیت رشد، احتمال زایمان زودرس و مرگ و میر نوزادان هم در این گروه سنی بیشتر است. نوزادان متولد شده با محدودیت رشد یعنی کم وزن و نوزادانی که به صورت زودرس متولد می شوند، هم در معرض خطر مرگ و میر بالاتری قرار دارند و هم خطر عوارض جسمی و جنسی در آن ها بیشتر است و باید بدانید که بسیاری از این عوارض ماندگار هستند و هزینه‌های مادی، جسمی و روحی زیادی را به فرد و جامعه تحمیل می‌کنند. حتی در آمارهای سازمان بهداشت جهانی هم افزایش در مرگ و میر کودکان زیر پنج سال مادران جوان دیده شده است. در یک تحقیق علمی که در ۲۰کشور مختلف جهان به عمل آمده، این میزان ۲۸درصد افزایش دارد و احتمال مرگ کودکان زیر یک سال که مادران شان زیر ۱۸ سال سن دارند، ۶۰درصد بیشتر از مادران بالای ۱۹ سال است. متاسفانه آمار سقط جنین نیز در این افراد افزایش پیدا کرده است و انجام چنین سقط‌هایی غالبا در شرایط غیربهداشتی انجام می‌شود که می تواند هم باعث مرگ و هم موجب ایجاد عوارض ماندگار در رحم شود؛ این آزردگی ها می تواند همیشه مادر را از لحاظ فیزیکی و روحی رنج دهد.