آمار کودک آزاری در ایران، بچه هایی در جست‌جوی روشنایی

۱۶مهر برابر با هشتم اکتبر در تقویم‌ها به نام «روز جهانی کودک» ثبت شده است. روز جهانی کودک، بهانه خوبی است برای اندک تاملی در باب حقوق کودکان. کودکان آسیب‌پذیرترین قشر جامعه هستند که برای رشد و بالندگی به داشتن حقوق و همچنین حمایت‌های ویژه نیاز دارند.

در گذشته‌ها کسی به این که حمایت ویژه‌ای را به کودکان اختصاص دهد و یا حقوقی برای آنان قائل شود، نمی‌اندیشید و معمولا کودکان همچون بزرگسالان کوچکی به حساب می‌آمدند که حتی از حقوق بزرگسالی نیز سهمی نداشتند.بررسی تاریخی حکایت از آن دارد که واژه‌های «حقوق کودکان» یا «حمایت از کودکان» حتی در جهان خیلی از عمر کاربرد آن نمی‌گذرد، اما این واژه‌ها در کشور ما نسبت به بسیاری از کشورها عمر کوتاه‌تری دارد. چه بسیار کودکانی که به دلیل نبود قانون حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان قربانی خشونت شدند و به آرامی خاموش شدند و چه بسیار تبهکارانی که در سایه این خلاء قانونی برای انجام اعمال مجرمانه علیه کودکان گستاخ‌تر شده‌اند.

زمانی که اخبار کودک آزاری‌ها و تجاوز به کودکان تبدیل به یک خبر همیشگی در رسانه‌ها شد، رنج‌های این کودکان مورد خشونت قرار گرفته وجدان‌های خفته را به تکاپو واداشت تا برای حمایت از کودکان که آزارهایی که با روحیات جسمی و روانی آنان همخوانی نداشت و عدد سن‌شان برای واژه آزار بسیار کم بود، به مقابله برخاسته و قواعد و مقرراتی در جهت حمایت از کودکان مقرر کنند.

بنابراین سال ۸۱ قانونی تحت عنوان حمایت از کودکان و نوجوانان، مشهور به قانون «کودک‌آزاری» با ۹ ماده تصویب شد. با توجه به خلاهای قانونی موجود در زمینه حقوق کودکان و نوجوانان و وقوع کودک‌آزاری‌های بسیار، قوه قضاییه لایحه‌ای با عنوان «حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان» را در سال ۸۷ در قالب ۵۹ ماده تقدیم دولت کرد. پس از ارسال لایحه مذکور به دولت، مواد این لایحه به ۴۹ ماده کاهش یافت و در تاریخ ۱۰ مرداد ۱۳۹۰ در کمیسیون لوایح دولت دهم به تصویب رسید و به مجلس ارسال شد.

این لایحه سرانجام دوم مرداد ۹۷ به صحن علنی مجلس رفت و با ۱۵۸ رای موافق، ۱۸رای مخالف و ۱۰رای ممتنع از مجموع ۲۲۲ نماینده حاضر کلیات این لایحه را که به ۵۱ ماده افزایش یافته است را تصویب کردند و بلافاصله وارد جزییات آن شدند که بعد از یک هفته بررسی به جز یک ماده (ماده ۱۲) که به کمیسیون قضایی و حقوقی ارجاع شد، ۵۰ ماده دیگر به تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی رسید. ماده ۱۲ نیز که درباره برخورد قضایی با قاچاقچیان کودکان و نوجوانان است، ششم شهریورماه پس از بررسی دوباره در کمیسیون ذیربط به صحن علنی آمد و به تصویب نمایندگان رسید.

آمار درست و دقیقی از کودک آزاری وجود ندارد. قوانین موجود ناکارآمد است و تنها مصوبه قانونی در راستای حمایت از حقوق کودکان بیش از ۱۲سال خاک خوردن در راهروهای مجلس، اکنون منتظر تایید شورای نگهبان است. این سهل‌انگاری در تصویب قانون حمایت از حقوق کودکان در شرایطی صورت می‌گیرد که هر روز بیشتر از دیروز شاهد قربانی کودکانی هستیم که بعد از مورد خشونت قرار گرفتن اسم و عکس‌هایشان سرتیتر رسانه‌ها می‌شود و چند روز جامعه را در بهت فرو می‌برد. این در حالی است که در کشورهای دیگر که بسیاری از ما در مورد عواطف آنان تردید داریم، حقوق کودکان بسیار اهمیت دارد و با مجرمان به شدت برخورد‌ می‌شود.

جمعیت امام علی(ع) در سال ۱۳۹۶ با پژوهشی میدانی و گسترده به دنبال دلایل و پیامدهای کودک آزاری برآمد. اعتیاد، بیکاری، عدم سلامت روان از مهمترین عوامل آزار کودکان توسط والدین بود. از میان ۱۱۷۵ مورد از انواع کودک آزاری‌های ثبت شده در این پژوهش کشوری، ۱۳۴ مورد کودک آزاری جسمی، ۳۸ مورد کودک آزاری جنسی و ۱۴۳مورد غفلت مرتبط با کودکان ۵ سال و زیر ۵ سال بوده است. ناگفته نماند، فقدان آموزش‌های مناسب در فرزندپروری و عدم دسترسی عمومی به مشاوره کم هزینه و کارآمد و همچنین نبود ساز و کار نظارتی روی والدینی که صلاحیت روانی و اجتماعی ندارند نیز از عمده دلایل کودک آزاری توسط والدین‌ است.

شرایط زیست کودکان در ایران و حقوق آنها شاید از برخی جهات حتی با قوانینی که تصویب می‌شود، همخوانی نداشته باشد. کودکان در ایران بیش از آنکه فردی حقیقی باشند، براساس فرهنگ دیرینه‌ای که در کشور وجود داشته است، گاه به نوعی سرمایه محسوب شده و حتی والدین این حق را به خود می‌دهند که به هر شکلی که می‌خواهند با کودک برخورد کنند. وقتی که از کودک‌آزاری سخن گفته می‌شود، منظور این نیست که کودکان ما تنها از سوی دیگران مورد آزار و اذیت قرار می‎گیرند، بلکه گاه کانون خانواده اولین مکانی است که بسیاری از کودکان ایرانی در آنجا احساس امنیت نمی‌کنند.

یک فعال حقوق کودک در این زمینه با بیان اینکه خشونت علیه کودکان در ایران قرن‌هاست، امری معمول و متداول بوده و پدیده نوظهوری نیست، به همدلی گفت: حقوق کودکان در ایران با مسائلی درگیر است مانند کار کودکان، مجازات و اعدام کودکان (پایین بودن سن مسئولیت کیفری در قوانین کشور)، ازدواج قانونی کودکان، و خشونت‌های فیزیکی و عاطفی که حتی اگر از سوی افراد خانواده صورت بگیرد به دلیل خلا‌های قانونی است.

«طاهره امیری» افزود: از نکات مثبت حقوق کودکان در ایران این است که بر اساس قانون اساسی ایران، آموزش و پرورش برای همه کودکان و نوجوانان ایرانی تا دوره متوسطه رایگان است و دولت وظیفه دارد امکان تحصیل را برای همگان از طریق وزارت آموزش و پرورش فراهم سازد. اما متاسفانه در عمل شاهد هستیم در بسیاری از موارد این نکته مثبت نیز رعایت نمی‌شود و بسیاری از کودکان به دلیل فقر مالی از آموزش و تحصیل بازمی‌مانند. بنابراین بسیاری از کودکان از این حق نیز محروم هستند. لازم است به ارث نرسیدن تابعیت از مادر که سبب عدم ثبت هویت و بی‌شناسنامه بودن کودکانی شده ‌است که پدر خارجی مثلاً افغان و مادر ایرانی دارند، اشاره کنم. این کودکان بدون شناسنامه نمی‌توانند در هیچ مدرسه‌ای ثبت نام و تحصیل کنند.

وی به کودک‌آزاری‌های سریالی یکی دو سال پیش اخیر اشاره کرد و افزود: هر زمانی که فاجعه کودک آزاری اتفاق می‌افتتد تا چند روز و هفته سر تیتر اخبار قرار‌ می‌گیرد و متاسفانه دوباره جامعه فراموش‌ می‌کند. بدون شک جامعه‌ای که درد و رنج کودکانش را به دست فراموشی بسپارد و برای احقاق حقوق‌شان قدم از قدم برندارد نمی‌توان آن جامعه را دوستدار کودک فرض کرد.

امیری افزود: در کشور ما برخی از کودکان به خصوص از سوی خانواده‌ها مورد آزار قرار می‌گیرند، اما هیچ قانون جامعی از کودک به صورت آشکار ‌ حمایت نمی‌کند. مثلا بارها شاهد بوده‌ایم که کودک از سوی یکی از والدین یا هر دوی آنان مورد شدیدترین شکنجه‌ها قرار گرفته است اما فردای آن روز کودک را مجدداً به خانه‌ای که کمتر از شکنجه‌گاه و والدینی که کمتر از شکنجه‌گر نیستند، تحویل می‌دهند. این چرخه نامش کودک آزاری است. مثلا چندی پیش سه کودک بوشهری که قربانی خشونت نامادری خود شدند و بعد از مدت کوتاهی مجددا به همان خانه و افراد تحویل داده شدند، مثال روشنی از این چرخه است.

عضو فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی درباره لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان گفت: از شورای نگهبان انتظار می‌رود که هر چه سریعتر لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان را تایید کند تا این لایحه جنبه قانونی پیدا کند.

هاجر چنارانی لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان را یکی از گام‌های مثبت برای رفع خلاهای قانونی موجود در حوزه کودکان عنوان کرد و به پانا گفت: این لایحه پس از سال‌ها در مجلس دهم نهایی و تصویب و برای اینکه جنبه قانونی پیدا کند به شورای نگهبان ارسال شد و اکنون منتظریم که این شورا نظر نهایی خود را اعلام کند.

عضو فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی در پاسخ به این سوال که روز کودکان (۱۶ مهرماه) پیش رو است، آیا فکر می‌کنید تایید این لایحه به روز کودکان برسد؟ گفت: زمانی را نمی‌توان برای تایید لایحه حمایت از کودکان در نظر گرفت، چرا که این موضوع باید از سوی شورای نگهبان به تایید برسد.

وی با بیان اینکه لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان لایحه‌ای مترقی است، گفت: در لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان، افرادی که به هر نوعی با کودکان و نوجوانان ارتباط پیدا می‌کنند از جمله والدین، سرپرست‌ها و نهادهایی همچون بهزیستی، آموزش و پرورش، وزارت علوم، صدا و سیما و قوه قضاییه به صورت جدا و مشخص وظایف و تکالیفی برای آنها تعیین شده است.

این نماینده مجلس، ابراز امیدواری کرد که هر چه سریع‌تر این لایحه به تایید شورای نگهبان برسد چراکه می‌تواند در کاهش انواع خشونت، آسیب و جنایت علیه کودکان موثر باشد.در حال حاضر، سازمان بهزیستی به عنوان نهاد متولی وضعیت کودکان آسیب دیده و در معرض آسیب‌ می‌باشد. خلاهای ساختاری و زیرساختی در این سازمان باعث شده که این سازمان به اهدافی که در شرح تاسیس به آن اشاره شده است دست نیابد و در عمل راندمان عملکردی پایین خصوصا در حوزه آسیب‌های اجتماعی از خود نشان دهد.