تفکر انتقادی در کودکان، راه تقویت

در زمانی که اغلب بچه‌ها سرگرم دنیای مجازی و سرگرمی‌های کامپیوتری شده‌اند و کمتر به تفکر و دقت در محیط اطراف و تجزیه و تحلیل مسائل می‌پردازند، بسیاری از والدین به دنبال این هستند که بتوانند مهارت‌های تفکر انتقادی و تجزیه و تحلیل مسائل گوناگون را در فرزندانشان پرورش دهند تا بتوانند در برابر مشکلاتی که در آینده در جامعه با آن‌ها مواجه می‌شوند، بهتر عمل کنند.
در این مقاله به دنبال این موضوع هستیم که چگونه می‌توانیم به کودکان کمک کنیم تا بتوانند موقعیت‌های مختلف را ارزیابی کرده و عقایدی را شکل دهند که نشان‌دهنده همدلی، محبت و حساسیت‌های فرهنگی باشد.
سبک یادگیری کودک (خلاق، منطقی یا خیال پرداز و … ) چقدر روی پرورش تفکر انتقادی یا تحلیلی تاثیر دارد؟ والدین چگونه می‌‌توانند سبک یادگیری کودک خود را تشخیص دهند؟
واضح است که سبک یادگیری کودک روی جمع آوری و پردازش اطلاعات در ذهن کودک که به او کمک می‌کند تا ایده‌ها و نظرات مختلف را ارائه کند و مسائل را حل کند موثر است.
والدین می‌توانند با دقت در رفتار و نظراتی که کودک ارائه می‌کند بفهمند کودکشان از چه سبک یادگیری (خلاق، منطقی یا خیال پرداز و …) برخوردار است، نکته مهم اینجا است که والدین باید سبک یادگیری کودک خود را بپذیرند نه اینکه بخواهند آن را به یک سبک بهتر تغییر دهند.
شیوه سقراطی چیست؟ و هنگامی که کودک با یک مفهوم دشوار یا پیچیده روبرو می‌شود چگونه می‌تواند با استفاده از این روش هم زمینه چالش و هم پشتیبانی را برای او فراهم کرد؟
روش سقراطی یک روش سوال پرسیدن از کودک است به صورتی که به جایی پاسخ دادن به سوالات کودک به او کمک کنیم تا خودش جواب را پیدا کند. به زبان ساده می‌توانیم گاهی خودمان را به اصطلاح به خنگی بزنیم و با پرسیدن سوالات ساده و عینی از کودک بخواهیم جواب سوالات را بدهد که این روش موجب پرورش حس استقلال و حل مسئله در کودک می‌شود.
سوال پرسیدن یک راه خوب برای پرورش تفکر انتقادی است، اما اگر واکنش طبیعی کودک شما به هر سوالی «من نمی‌دانم» باشد، چگونه والدین می‌توانند به کودکی که در اکثر موارد هیچ نظری ندارد کمک کنند؟
سعی کنید از سوالات پایان باز به جای سوالات مستقیم استفاده کنید. برای مثال اگر می‌خواهید با فرزند خود در مورد مصرف مواد مخدر صحبت کنید، به جای اینکه از او بپرسید « مصرف مواد مخدر باعث به وجود آمدن مشکلات دیگری می‌شود؟» از او بپرسید « نظر تو در مورد مصرف مواد مخدر چیست؟» سعی نکنید مکالمه را به سمتی که خودتان دوست دارید پیش ببرید بهتر است اجازه دهید تا فرزند شما نظر خود را به صورت آشکار بیان کند. تفکر انتقادی ، کمی پیچیده است که باید خیلی روی آن دقت داشته باشید.
با ایجاد یک فضای امن و بیان نظرات بی طرفانه مانند «نظرات مختلفی وجود دارد که هر کدام دارای مزایا و معایبی است» اجازه دهید کودک شما بلافاصله و بدون ترس از قضاوت نظر خود را بیان کند.
گاهی اوقات هنگام مکالمه در مورد دیگران (به عنوان مثال دوستان یا شخصیت‌های یک فیلم) بهتر است اجازه دهید کودک بحث را آغاز کند به این ترتیب کودک راحت‌تر می‌تواند نظرات خود را بیان کند و اینگونه بحث بی طرفانه‌تر و کمتر شخصی پیش خواهد رفت.

وقتی می‌خواهید نکته‌ای را به فرزند خود تذکر دهید بهتر است بر روی رفتار او تمرکز کنید نه شخصیت او. برای مثال بین دو عبارت «بهتر است اتاقت رو مرتب کنی» و «تو بچه شلخته‌ای و نامرتبی هستی» تفاوت وجود دارد.
در مکالمات خود سعی کنید از ضمیر من استفاده کنید به جای تو. برای مثال «من ناراحت می‌شم وقتی جوابمو نمی‌دی» به جای «تو خیلی بی ادبی که جوابمو نمی‌دی».
سعی کنید هربار که از فرزند خود انتقاد می‌کنید به چند نکته مثبت در مورد او هم اشاره کنید، اگر این کار را نکنید موجب می‌شود این ترس در آن‌ها به وجود بیاید که هر بار با او صحبت می‌کنید به او بازخورد منفی می‌دهید.
والدین چگونه می‌توانند کاری کنند فرزندان به فرهنگ‌ها و قومیت‌های مختلف احترام بگذارند و ارزش دادن به تنوع چگونه به افزایش تفکر انتقادی کمک می‌کند؟
این موضوع بسیار مهم است زیرا ارزش نهادن به تنوع به معنی ارزش دادن به راه‌های مختلف فکر کردن در مورد چیزها است. با در نظر گرفتن دیدگاه‌های مختلف بچه‌ها دارای انعطاف پذیری بیشتر و تفکر خلاق‌تری می‌شوند، همچنین از درک بیشتر و ظرفیت بهتر برای حل مسئله خلاقانه و مشارکتی بهره‌مند می‌شوند.
همدلی، مهربانی و دلسوزی با دیگران را با مدل سازی این رفتارها برای فرزندان به آن‌ها بیاموزید، آن‌ها را در این راه هدایت کنید و این رفتارهای آن‌ها را مورد تشویق و ستایش قرار دهید.
شما می‌توانید کودکان خود را از طریق آموزش، بردن به موزه‌ها، هنر، فیلم، رویدادهای فرهنگی، سفر، با انواع تنوع (در نژاد، باورهای مذهبی، گرایشات جنسی و تفاوت‌های اجتماعی و اقتصادی) آشنا کنید. از طریق بحث و فعالیت‌های متناسب مانند فعالیت‌های اجتماعی و کار خیریه آگاهی آن‌ها از مسائل اجتماعی افزایش دهید.
به نظر می‌رسد بچه‌ها این روزها با منابع استرس زیادی روبرو هستند، والدین چگونه با انتظارات غیر واقعی بچه‌ها را مورد فشار بیشتری قرار می‌دهند؟
والدین می‌بایست انتظارات خود از کودکان را در حد انتظار و واقعی نگه دارند و زمان کافی را برای استراحت و بازیابی توان بچه‌ها فراهم کنند. اوقات فراغت بخش مهمی از رشد روانی اجتماعی افراد است.
به کودک خود در مورد برنامه ریزی آموزش دهید تا آگاهانه خود را بیش از حد درگیر برنامه‌های آموزشی نکنند. به آن‌ها کمک کنید برنامه‌ها و فعالیت‌های مناسب را انتخاب کنند.
با فرزند خود در مورد تعادل بین زندگی و کار و مراقبت شخصی صحبت کنید. به آن‌ها اطمینان دهید که به تلاش آن‌ها افتخار می‌کنید و از او انتظار فوق‌العاده‌ای ندارید و فقط کافی است در حد توانش تلاش کند نه بیشتر و سعی کند ضمن تلاش برای موفقیت به سلامتی و استراحتش هم اهمیت بدهد.
والدین چگونه می‌توانند به فرزند خود بیاموزند که به غرایز درونی خود اعتماد کنند؟
تشویق به انجام ورزش‌های روحی و ذهنی مانند مدیتیشن، یوگا و تنفس عمیق که به آگاهی از احساسات کمک می‌کند. اپلیکیشن‌هایی مانند Calm وHeadspace هم می‌تواند در این زمینه به نوجوانان کمک کند.
والدین خودشان بهترین مربی هستند و می‌توانند تجربه‌های خود در مورد استفاده از احساسات و غرایز درونی در موقعیت‌های مختلف را با فرزندان خود به اشتراک بگذارند.
والدین به جای اینکه تنها به فرزند خود بگویند این کار اشتباه است چگونه می‌توانند عقیده فرزند خود را در صورت اشتباه بودن اصلاح کنند؟ به عبارت دیگر والدین چگونه می‌توانند فضایی را ایجاد کنند که فرزندشان به راحتی اظهار نظر کند حتی در صورت اشتباه بودن؟
گاهی اوقات بچه‌ها نیاز دارند دارای استقلال در فکر و عقیده باشند و صرفا برای اینکه این موضوع را نشان دهند، نظراتی متفاوت با والدین خود ارائه کنند. در این مواقع والیدن باید بدون جبهه گیری و مخالفت به حرف فرزند خود گوش دهند و نشان دهند که حرف فرزند خود را به دقت گوش می‌کنند حتی اگر مخالف نظر آن‌ها باشد، وقتی بچه‌ها احساس کنند حرفشان شنیده نمی‌شود سعی می‌توانند بر مخالفت خود ایستادگی کنند.
در خانواده فضایی را ایجاد کنید که بحث در آن آزاد است و بچه‌ها را تشویق کنید تا افکار و تجربه‌هایشان را به اشتراک بگذارند. از آن‌ها سوالاتی بپرسید که به آن‌ها کمک می‌کند جنبه‌های دیگری از موضوع را هم ببینند. این یعنی تفکر انتقادی.
دیدگاه خود را در مورد موضوع مورد بحث به صورت پند و اندرز ارائه نکنید و برای درک بهتر بچه‌ها از نظر شما آن را با ذکر مثال‌های مرتبط بیان کنید.
وقتی کودک با فرد معلول یا با رنگ پوست یا گرایش جنسی متفاوت روبرو می‌شود که هنوز درک درستی از آن ندارد والدین به جای عبارت «هیس..! در مورد آن صحبت نکن» چه کاری می‌توانند انجام دهند؟
بهترین روش آموزش تفکر انتقادی این است که والدین به عنوان الگو عمل کنند، یعنی با نشان دادن مهربانی، دلسوزی، انعطاف پذیری در رفتار و گفتار نحوه صحیح روبرو شدن و احترام گذاشتن به افراد و فرهنگ‌های مختلف را به بچه‌ها یاد دهند.
در گام بعدی والدین می‌توانند با فرزند خود صحبت کنند. برای مثال می‌توانید از فرزند خود سوال کنید:«متوجه شدی رنگ پوست این فرد متفاوت است؟» یا «دیدی چقدر زیبا بود؟» یا «روسری که روی سر اون فرد بود بود رو دیدی؟»، «در مورد حجاب چقدر می‌دونی؟»
همدلی را آموزش دهید؛ به این معنی که والدین به فرزند خود بیاموزند که خودشان را به جای دیگران قرار دهند و تصور کنند قرار گرفتن در این موقعیت چه احساسی دارد؟ این کار می‌تواند به بینش بهتر، آگاهی و مهربانی در بچه‌ها کمک کند.
سه راهی که والدین می‌توانند احتمال پرورش فرزندان با تفکر انتقادی و تحلیلی را افزایش دهند عبارت است از:
-به فرزندان خود بیاموزید هر چیزی که در فضای آنلاین و شبکه‌های مجازی می‌خوانند درست نیست. بچه‌ها را به فکر کردن در مورد همه چیز، سوال پرسیدن، مطالعه، تحقیق و بررسی بیشتر تشویق کنید. امکان مکالمه و بحث آزاد را به بخشی از فرهنگ خانواده خود تبدیل کنید.
-اجازه دهید بچه‌ها با کشف احتمالات و آزمایش گزینه‌های مختلف و بدون ترس از خطا و اشتباه مسائل مختلف را یاد بگیرند، تلاش را بر نتیجه ترجیح دهید.
-امکان تجربه‌های متفاوت با گروه‌هایی از افراد مختلف را فراهم کنید، تعادل بین استقلال و همکاری تیمی را در فرآیند یادگیری فرزندان برقرار کنید که باعث می‌شود هم حس اعتماد به نفس و هم احترام به دیگران در آن‌ها تقویت شود.