رشد مناسب جنین، چگونه صورت می گیرد؟

یکی از دلایل اصلی مراقبت‌ها و معاینات دوره‌ی بارداری این است که رشد مناسب نوزاد بررسی شود. پزشک معمولاً با اندازه گیری ارتفاع رحم مادر چگونگی رشد نوزاد را بررسی می‌کند.

یک قانون کلی در بارداری تک جنینی می‌گوید: اندازه گیری رأس رحم تا بالای استخوان شرمگاهی به سانتی متر، تقریبا با تعداد هفته‌های بارداری برابر است، یعنی هر هفته یک سانت به ارتفاع رحم اضافه می‌شود. اگر پزشک این درجه‌ها را کمتر یا بیشتر از اندازه استاندارد ببیند، ممکن است انجام یک سونوگرافی را برای بررسی دقیق وضعیت جنین تجویز کند. در طول انجام سونوگرافی، متخصص سونوگرافی اجزای مختلف بدن جنین را اندازه گیری و وزن او را هم مشخص می‌کند. سپس اندازه‌ها با توجه به ماه بارداری با نمودار رشد متوسط جنین مقایسه می‌شود تا در صد مشکلات احتمالی تشخیص داده شود. صدک پنجاهم متوسط رشد را نشان می‌دهد؛ اما از آنجایی که جنین‌ها (مثل نوزادان، نوپایان، کودکان، نوجوانان و بزرگسالان در اندازه و قدو قواره‌های مختلف هستند، یک گستره‌ی طبیعی وزن وجود دارد؛ یعنی هرچه بین صدک دهم تا نودم باشد، طبیعی قلمداد می‌شود.

این محدوده‌های بالاتر و پایین‌تر تا حدودی قراردادی است و بیانگر آن است که ۱۰ درصد از جمعیت بزرگتر از حد معمولی و ۱۰ درصد کوچک ترند، اما این جمله خیلی هم دقیق و صحیح نیست، زیرا بیشتر جنین‌های بالای صدک نودم و پایین صدک دهم کاملا طبیعی‌اند. البته برخی از آنها ممکن است رشد طبیعی و کاملی نداشته باشند و به مراقبت بیشتری نیاز پیدا کنند.

نوزادان کوچک‌تر از متوسط

- جنینی که وزن تخمینی او کمتر از متوسط یا صدک دهم باشد، ممکن است محدودیت‌های رشد داخل رحمی داشته باشد که می‌تواند منجر به تولد نوزاد کم وزن شود. محدودیت‌های رشد داخل رحمی دلایل زیادی دارد، از جمله:

- جثه‌ی نوزاد کوچک اما طبیعی است. درست مثل بزرگسالان سالمی که در اندازه‌های مختلف هستند؛

- ناهنجاری‌های کروموزومی. این علت شایع مربوط به اوایل بارداری است و در سه ماهه‌ی دوم اتفاق می‌افتد؛

- سموم محیطی. دود سیگار حدود 125 تا 250 گرم از وزن جنین می‌کاهد. مصرف مشروبات الکلی و کوکائین هم موجب تولد نوزادان خیلی کوچک و کم وزن می‌شود؛

- عوامل ژنتیکی. برخی عوامل ژنتیکی باعث رشد کمتر از حد متوسط جنین می شوند؛

- ناهنجاری‌های قلبی عروقی جنین. مثل نواقص قلبی جنین در رحم مادر و ناهنجاری‌های مربوط به بند ناف؛

- تغذیه‌ی نامناسب و کم مادر. تغذیه‌ی صحیح به خصوص در سه ماهه‌ی سوم مهم است؛

- عفونت‌هایی چون سرخجه و توکسوپلاسموز.

- بارداری‌های چند قلویی. بین 15 تا 25 درصد بارداری‌های دوقلویی و درصد بالایی از بارداری‌های سه قلویی، دچار محدودیت رشد داخل رحمی و کمبود وزن می‌شوند. دو قلوها تا هفته‌ی 28 تا 32 مثل تک جنین‌ها رشد می‌کنند، اما پس از آن منحنی رشدشان کاهش می‌یابد؛

- عوامل مربوط به جفت و مشکلات جفت و رحم. از آنجایی که جفت، اکسیژن و غذای مورد نیاز جنین را تأمین می‌کند، بنابراین عملکرد ضعیف آن و عبور نکردن جریان کافی خون از طریق جفت به جنین و رحم، موجب رشد ناقص جنین می‌شود. خانم‌هایی که به سندرم آنتی بادی فسفولیپید (مشکل مربوط به لخته شدن خون)، خون ریزی متناوب، بیماری‌های عروقی یا فشار خون مزمن مبتلا هستند، در معرض خطر محدودیت رشد داخل رحمی قرار دارند، زیرا چنین بیماری‌هایی موجب ضعف عملکرد جفت می‌شود.

مادران باردار می‌پرسند...

پرسش: «اگر غذای بیشتری بخورم، جنین به حد طبیعی رشد می‌رسد؟»

پاسخ: «متاسفانه پاسخ منفی است. مصرف غذای بیشتر مشکل را حل نمی‌کند، مگر اینکه دچار سوء تغذیه و مبتلا به بدغذایی باشید.»

می‌تواند عملکرد جفت را ضعیف کند و منجر به محدودیت رشد داخل رحمی شود.

روش درمانی و واکنش پزشک نسبت به مشکل محدودیت رشد داخل رحمی به شرایط هر فرد بستگی دارد. جنین‌های مبتلا به محدودیت خفیف رشد داخل رحمی که کروموزوم‌های طبیعی داشته و هیچ علامتی دال بر عفونت ندارند، وضعیت خوبی خواهند داشت . اما گاهی زایمان پیش از موعد در مورد برخی توصیه می‌شود، چرا که نوزاد ممکن است در دستگاه و بیرون از رحم بهتر از فضای داخلی رحم رشد کند. واکنش پزشک به علائم محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR) به دو چیز بستگی دارد که یکی علت بروز مشکل و دیگری سن بارداری شما در زمان تشخیص این مشکل است. در بسیاری از موارد که اندازه‌ی نوزاد نسبت به ماه او کوچک‌تر است، وقتی به دنیا می‌آید کاملا سالم و طبیعی است. اما متأسفانه در موارد محدودیت شدید رشد داخل رحمی نوزادانی که متولد می‌شوند بعدها با مشکل ناتوانی در یادگیری مواجه خواهند شد و حتی گاهی محدودیت شدید موجب مرگ جنین می‌شود. به همین دلیل مادر و نوزادی که با این مشکل مواجه شده‌اند، تحت مراقبت‌های دقیق و شدید قرار می‌گیرند.

نوزادان بزرگ‌تر از حد متوسط

نوزادی که وزن تقریبی او بالاتر از صدک نودم است، ممکن است مشکل ماکروسومیا (بدن بزرگ) داشته باشد. عوامل مختلفی موجب می‌شود که یک خانم نوزاد بزرگ غیر عادی داشته باشد از جمله:

- سابقه‌ی زایمان یک نوزاد درشت دیگر؛

- افزایش وزن بسیار زیاد مادر در طول بارداری؛

- چاقی مفرط مادر؛

- درشتی یکی از والدین یا هر دو به هنگام تولد

- دوران بارداری بیش از 40 هفته؛

- دیابت کنترل نشده در مادر.

اصلی‌ترین خطر برای مادر چنین نوزادی، زایمان سخت او خواهد بود. اگر بخواهد زایمان طبیعی انجام دهد، ممکن است از آسیب و جراحت شدید کانال تولد رنج ببرد و احتمال نیاز وی به سزارین بسیار افزایش خواهد یافت. اصلی‌ترین خطری که چنین نوزادانی را تهدید می‌کند، آسیب دیدگی در حین زایمان خواهد بود، به خصوص در زایمان طبیعی؛ اما این آسیب دیدگی ممکن است در طول زایمان سزارین نیز اتفاق بیفتد. به علاوه در طول زایمان در اثر کشیدگی زیاد، بیشتر جراحات به اعصاب بالای بازوها و گردن یا شانه‌های رحم وارد می‌شود.

اگر پزشک با استناد به نتایج سونوگرافی یا معاینه‌های پزشکی متوجه شود که نوزاد شما خیلی بزرگ است، با توجه به اندازهی لگن تان راه‌های ممکن را برای زایمان به شما معرفی می‌کند.

آگاهی به ناسازگاری‌های خونی

اگر والدین نوزاد در گروه خونی متفاوت داشته باشند، بنابراین گروه خونی نوزاد می‌تواند متفاوت از مادر باشد. معمولاً این شرایط هیچ مشکلی برای نوزاد یا مادر ایجاد نمی‌کند. در برخی موارد، این ناهمخوانی گروه‌های خونی ملاحظات خاصی را می‌طلبد و با این حال مثبت یا منفی بودن به ندرت مشکلات خاصی به وجود می‌آورد.

تمامی خانم‌ها طبق روال عادی در اوایل بارداری برای تعیین ارهاش خون‌شان آزمایش می‌دهند. آنتی ژن ارهاش بخشی در سیستم ایمنی بدن شماست. اگر ارهاش خون منفی باشد، این آنتی ژن ارهاش را ندارید. اگر ارهاش خون نوزاد مثبت باشد، می‌تواند آنتی ژن ارهاش را از پدرش (اگر شما آن را نداشته باشید) به ارث ببرد، او این آنتی ژن ارهاش را دارد. در طول بارداری، خطر کمی وجود دارد که خون ارهاش منفی بتواند با خون ارهاش مثبت نوزادتان تماس پیدا کند؛ اما این ناسازگاری ارهاش سیستم ایمنی بدن را آماده می‌کند تا در آینده در صورت تماس با آنتی ژن ارهاش با آن مبارزه کند. این آمادگی سیستم ایمنی، به نوزاد موجود در شکم ضرری نمی‌رساند؛ اما در بارداری بعدی در صورتی که دوباره نوزاد ارهاش مثبت باشد، این بار سیستم ایمنی بدن، جنین را به چشم یک متجاوز خواهد دید و سعی می‌کند با آن مبارزه کند.

این درگیری می‌تواند موجب مرگ و سقط جنین یا بیماری کم خونی هموگلوبینی خون (HDN) در نوزاد شود. این بیماری می‌تواند موجب کم خونی یا زردی در نوزاد شود و در اندکی موارد منجر به مرگ شود. خوشبختانه می‌توان با تزریق مادهای خاص معروف به آنتی - دی در زمان مشخصی از بارداری از این خطر به شکل مؤثری جلوگیری کرد. پزشک در صورت منفی بودن ارهاش ممکن است، تزریق آنتی - دی را در زمان‌های زیر توصیه کند:

- ساعت پس از انجام اولین زایمان، ماما این تزریق را به منظور جلوگیری از بروز مشکل در بارداری بعدی انجام می‌دهد؛

- طبق روال معمول در هفته‌های ۲۸ و ۳۴ بارداری تزریق می‌شود (برای پیشگیری از اینکه در صورت عبور خون مادر از جفت به جنین، از بروز مشکل جلوگیری شود)؛

- پس از انجام نمونه گیری از مایع آمنیوتیک و پرزهای کوریونی جنین یا هر آزمایش تشخیصی پیشرفته‌ی دیگری

- پس از سقط یا بارداری خارج از رحم؛

- پس از وارد آمدن آسیب مهم شکمی در طول بارداری، اگر پزشک تشخیص دهد که مقداری از خون نوزاد به داخل جریان خون شما نفوذ کرده است؛

- پس از خونریزی شدید در دوره‌ی بارداری.