درباره بارداری دوقلویی، نگاهی به اوضاع و احوالشون

داشتن نوزاد دوقلو شاید در ظاهر ساده به نظر برسد؛ اما این تصور کسی است که هرگز با این واقعیت روبه رو نشده است. دو قلوها هم می‌توانند مایه‌ی لذت و شادی دو برابر باشند و هم یک کابوس زنده (کار دو برابر و خواب بسیار کمتر). دوقلوها به قدری مشکل و سختی دارند که اگر پای صحبت مادری که دوقلو دارد بنشینید، ساعت‌ها می‌تواند برای شما در این باره حرف بزند، البته اگر مشتاق باشید که گوش دهید. به راستی که می‌توانید از گفته‌ها و نصایح مادران دوقلو و چندقلو یک کتاب کامل تهیه کنید. البته اگر چنین کتابی نوشته می‌شد، بخش عمده‌ی آن فقط به تجربیات دوره‌ی بارداری این خانم‌ها اختصاص می‌یافت.

اگر فرزند سه قلو یا بیشتر دارید، همان نکات و پیشنهادات مفید برای صاحبان فرزند دوقلو، برای شما نیز مفید و کاربردی است.

بسیاری از بارداری‌های دوقلویی خیلی خوب و بی دردسر سپری می‌شود و دو نوزاد سالم و زیبا به دنیا می‌آیند؛ اما برخی خطرات نیز گاهی برای مادر و دوقلوها وجود دارد. بنابراین اگر دوقلو باردارید، بهتر است زیر نظر متخصص زنان و زایمان در مطب یا بیمارستان قرار بگیرید تا اینکه به ماما یا پزشک عمومی مراجعه کنید. همچنین ممکن است به معاینات و سونوگرافی‌های بیشتری نیاز داشته باشید. شمار بارداری‌های دوقلویی معمولاً بسیار بیشتر از دوقلوهایی است که متولد می‌شوند. بسیاری از بارداری‌ها در ابتدا با جنین‌های دوقلو آغاز می‌شود و در پایان فقط با تولد یک نوزاد خاتمه می‌یابد، زیرا گاهی یکی از جنینها هرگز رشد نمی‌کند. در بسیاری از موارد یکی از جنین‌ها حتی قبل از تشخیص بارداری ناپدید می‌شود (به اصطلاح دوقلوی ناپدید شده) و از بین می‌رود. معمولاً میزان تولد دوقلوها یک درصد از کل تولدها تخمین زده شده است، گرچه امروزه میزان تولد دوقلوها با توجه به افزایش استفاده از روش‌های باروری در حال افزایش است.

سابقه‌ی قومی و نژادی و سابقه‌ی خانوادگی می‌تواند احتمال داشتن فرزندان دوقلو را افزایش دهد، برخی خانم‌ها به طور طبیعی بدنشان در هر دوره‌ی تخمک گذاری بیش از یک تخمک تولید می‌کند. اگر در فامیل دوقلو دارید، حتما پزشکتان را از این موضوع مطلع کنید.

میزان شیوع تولد سه قلوها بسیار نادرتر از دوقلوهاست، یعنی حدود یکی در هر ۷۰۰۰ تولد. تولد خود به خودی و طبیعی چهارقلوها بسیار نادر است؛ اما امروزه با افزایش روش‌های مصنوعی و درمان‌های ناباروری میزان وقوع تولدهای سه قلویی در چند سال گذشته بسیار افزایش یافته است.

نگاهی به چندقلوها

دوقلوها می‌توانند همسان یا ناهمسان باشند. این واژه‌های قدیمی و از مد افتاده کاملا چگونگی تولد دوقلوها را توصیف نمی‌کند. دوقلوهای همسان ظاهری یکسان دارند و همیشه جنسیتشان یکی است، چرا که از یک نطفهی مشترک متولد می‌شوند؛ یعنی محصول مشترک ترکیب یک تخمک و اسپرم‌اند یا به تعریف و معنای دیگر هر دوی آنها از یک زیگوت (ترکیب یک تخمک و اسپرم) به وجود می‌آیند. دوقلوهای متولدشده از یک زیگوت، دقیقا ژن‌های یکسانی دارند که این، دلیل شباهت آنان را توضیح می‌دهد. در انگلیس عمدتا یک سوم دوقلوها همسان‌اند. به علاوه یک تخمک می‌تواند به سه قسمت تقسیم شود و در نتیجه سه قلوهای همسان هم به وجود آیند که البته این امر بسیار نامعمول و نادر است.

یک خانم زمانی دوقلوهای ناهمسان باردار می‌شود که بیش از یک تخمک آزاد کند و در نتیجه دو تخمک با دو اسپرم مختلف ترکیب و بارور شده و هم زمان هر دو در داخل رحم مادر جاگیر و کاشته می‌شوند. این دوقلوهای به وجود آمده از دو زیگوت مختلف، ژن‌های یکسانی ندارند. در عوض آرایش ژنتیکی این دوقلوها کاملا شبیه کودکانی است که از یک پدر و مادر متولد شده اند، با این تفاوت که فقط همزمان به دنیا آمده‌اند. این دوقلوها می‌توانند هم جنس یا جنسیت متفاوت داشته باشند. عمدتا دوسوم دوقلوها ناهمسان‌اند. اگر سه تخمک از بدن مادری آزاد و بارور شود، سه قلوهای ناهمسان خواهیم داشت. سه قلوها ممکن است از دو تخم به وجود آیند؛ یعنی دو تا از آنها از یک زیگوت و دیگری از تخم بارورشدهی دومی به وجود آید و در نتیجه دو تا از دوقلوها همسان و دیگری ناهمسان خواهد بود.

با رسیدن مادر به 35 سالگی، احتمال تولد دوقلوهای همسان افزایش می‌یابد و شانس تولد دوقلوهای ناهمسان (به دلیل اینکه در هر ماه بیش از یک تخم تخمک گذاری می‌کند) از 35 سالگی به بعد کاهش می‌یابد. در بعضی از خانواده‌ها دوقلوهای ناهمسان بسیاری وجود دارد. احتمال تولد دوقلوهای ناهمسان در زنانی که داروهای باروری و تخمک گذاری مصرف می‌کنند بسیار زیاد است، چرا که در آنها احتمال تولید بیش از یک تخمک وجود دارد. البته خانمی که داروهای باروری مصرف می‌کند، ممکن است ابتدا یک تخمک تولید کند و بعد، پس از بارورشدن تقسیم به دو تخمک و دوقلوهای همسان شود.

تعیین همسان یا ناهمسان بودن دوقلوها

بسیاری از خانم‌هایی که دوقلو باردارند، از پزشک خود یا در طول انجام سونوگرافی می‌پرسند که آیا دوقلوهایشان همسان‌اند یا ناهمسان. در برخی موارد متخصص سونوگرافی یا پزشک می‌تواند بگوید که نوزادان جنسیت مشابه یا متفاوتی دارند و بدین ترتیب مشخص می‌شود که آیا آنها همسان یا ناهمسان‌اند.

از آنجایی که انواع مختلف دوقلوها در معرض مشکلات و خطرات متفاوتی هستند، تعیین نوع دوقلوها مهم است

. اگر علائم سونوگرافی مبهم باشد و نتوان جنسیت نوزادان را تعیین کرد و به علاوه تعیین نوع دوقلوها مهم باشد، در این صورت انجام نمونه گیری از مایع آمنیوتیک توصیه می‌شود تا نوع دوقلوها مشخص شود. به این آزمایش‌ها مطالعات مانندگی یا زیگوستی گفته می‌شود که به انجام تست‌های تشخیصی تکمیلی نیاز دارد؛ آزمایش‌هایی چون بیرون کشیدن مایع آمنیوتیک، نمونه گیری از پرزهای کوریونی یا گرفتن نمونه‌ی خون جنین

تعیین سندرم داون در بارداری‌های دو یا چند قلویی

سال‌هاست که رایج‌ترین روش غربالگری سندرم داون در زنان باردار اندازه گیری برخی شاخص‌های خون مادر در 16 هفتگی است.

دقت این آزمایش در مورد دوقلوها هم کاملا مناسب است؛ اما در مورد بارداری‌های سه قلویی یا بیشتر کمکی نمی‌کند. روش‌های جدیدتر غربالگری سندرم داون در سه ماهه‌ی اول دوران بارداری، برای تشخیص سندرم داون در جنین‌های چندقلو بسیار مفید است، زیرا پزشک با این روش می‌تواند اندازه‌های دقیق پشت گردن هر جنین را در سونوگرافی مخصوص، معروف به شفافیت پشت گردن، تعیین و خطر احتمالی وجود سندرم داون را مشخص کند. انجام آزمایش خون مادر و تعیین برخی شاخص‌ها در سرم خون می‌تواند به تشخیص سندرم داون در دوقلوها کمک کند؛ اما در مورد سه قلوها یا بیشتر مفید نیست و احتمالاً تنها راه تشخیص سندرم دان اندازه گیری شفافیت پشت گردن جنین است.

آزمایش ژنتیک در بارداری‌های دوقلویی و بیشتر

نمونه برداری از پرزهای کوریونی جنین و تست بیرون کشیدن مایع آمنیوتیک در دوقلو یا چندقلوها کمی پیچیده و سخت‌تر است. دو مشکل اصلی وجود دارد، یکی اطمینان از نمونه برداری جداگانه از هر جنس و دیگری آلوده نشدن بافت برداشته شده از جنین‌ها با یکدیگر. البته در مورد دوقلوهای همسان این مورد چندان حیاتی نیست، زیرا هر دو جنین آرایش ژنتیکی مشابهی دارند. بنابراین اگر یک ناهنجاری ژنتیکی را در یکی از جنین‌ها پیدا کنید، مطمئنا دیگری هم همین مشکل را خواهد داشت. اما در مورد دو قلوهای ناهمسان و سه قلوها یا بیشتر، هر جنین باید جداگانه آزمایش و نمونه برداری شود.

بیرون کشیدن مایع آمنیوتیک

آزمایش نمونه گیری از مایع آمنیوتیک از رایج‌ترین آزمایش‌های ژنتیک در بارداری‌های چندقلویی است. در این روش دو سرنگ مجزا در رحم مادر فرو برده می‌شود تا هر کدام از یک جنین نمونه بگیرد. نمونه گیری از مایع آمنیوتیک با راهنمایی نمایشگر سونوگرافی، به وسیله‌ی پزشکی ماهر انجام می‌شود و دو نمونه‌ی جدا از هر دو کیسه آب دوقلوها گرفته می‌شود. گاهی پزشک پس از بیرون کشیدن مایع آمنیوتیک از کیسه آب یکی از جنین ها، اجازه می‌دهد سوزن در محل باقی بماند تا رنگ آبی ارگانیک بی خطری وارد کیسه آب جنین شود. (نگران نباشید. شما یک اسمورف به دنیا نخواهید آورد، چرا که رنگ آبی به مرور زمان جذب شده و از بین می‌رود.) سپس سوزن دیگری در رحم مادر و کیسه آب جنین دیگر فرو برده می‌شود، اگر نمونه‌ی گرفته شده شفاف و بی رنگ باشد و نه آبی رنگ، معلوم می‌شود نمونه‌ی آمنیوتیک از کیسه‌ی آب جنین دوم گرفته شده است.

نمونه گیری از پرزهای کوریونی

نمونه گیری از پرزهای کوریونی یا کولونی (cvs) می‌تواند برای جنین‌های چندقلو تاحدی سخت و پیچیده‌تر باشد، اما پزشکان با تجربه می‌توانند با مهارت این کار را انجام دهند. در برخی موارد، جفت در محلی قرار گرفته که انجام این آزمایش تا حدی ناممکن می‌شود. در این مواقع مادر می‌تواند این آزمایش را کمی دیرتر از هفته 12 یعنی بین 15 تا 18 هفتگی انجام دهد.

نگه داشتن حساب نوزادان

پزشک از همان ابتدا نوزادتان را قبل از تولد با تعیین قل اول و قل دوم معرفی می‌کند. (در سه قلوها قل ۱، ۲ و ۳) این انتخاب، پزشک را قادر می‌سازد راحت‌تر بتواند با شما و دیگر پرستاران و پرسنل پزشکی در مورد نوزادان و پیگیری پیشرفت جداگانه‌ی آنان در طول بارداری صحبت کند. بدین ترتیب جنینی که به دهانه رحم نزدیک‌تر است را قل اول می‌نامند و معمولاً اول متولد می‌شود. در بارداری‌های سه قلویی، بالاترین جنین در رحم مادر قل سوم و پایین و نزدیک‌ترین به دهانه‌ی رحم قل اول خواهد بود.

زندگی روز به روز در طول بارداری چند قلویی

اگر چندقلو باردارید مطالب دیگری را که در این کتاب آورده ایم، نادیده نگیرید. در بسیاری از موارد، بارداری چندقلویی هم مثل بقیه سپری می‌شود با این تفاوت که تجربه‌های شما در برخی موارد بسیار بیشتر از فردی خواهد بود که نوزادی در شکم دارد، مثلاً شکم تان بزرگتر خواهد بود، حالت تهوع شدیدتری خواهید داشت و در بعضی مواقع به انجام نمونه گیری از مایع آمنیوتیک نیاز دارید؛ این نمونه گیری سخت و پیچیده‌تر است و زمان زایمان را هم طولانی‌تر خواهد کرد. در بارداری‌های سه قلویی یا بیشتر، این تغییرات جسمی و علائم، بیشتر و شدیدتر خواهد بود. برخی سختی‌ها و دردسرها در بارداری‌های چندقلویی شدیدتر و متداول‌تر از یک قلوهاست.