سلامت دهان و دندان کودکان، نقش تغذیه

پوسیدگی دندان یکی از مشکلات بزرگ بهداشتی جوامع بشری و شایع‌ترین بیماری مزمن عفونی است.
درد ناشی از پوسیدگی دندان، هزینه بالای درمان پوسیدگی و از دست رفتن احتمالی دندان ناشی از پوسیدگی، نهایتاً بر روی کیفیت زندگی افراد تأثیر می‌گذارد.
شواهد موجود نشان می‌دهد که پوسیدگی دندان یک بیماری چند عاملی است و بطور پیچیده تحت تأثیر عوامل ژنتیکی، رفتاری، اجتماعی و محیطی قرار می‌گیرد.
دندان‌های شیری نقش تعیین کننده‌ای در تأمین سلامت کودکان و همچنین حفظ فضای لازم جهت رویش دندان‌های دائمی دارد.
در کودکان، پوسیدگی دندان ممکن است باعث درد شده و از این طریق تغذیه کودکان را تحت تأثیر قرار داده و بر رشد و تکامل آنان تأثیرگذار باشد.
طبق توصیه سازمان بهداشت جهانی (WHO) تعداد کودکان زیر 6 سال بدون پوسیدگی دندان شیری می‌بایست افزایش یابد.
اما متأسفانه این میزان در بررسی‌های انجام شده در کشور ما با معیارهای سازمان بهداشت جهانی فاصله دارد.

اخیراً دانشمندان، فرضیه اپیدمیولوژی طول زندگی (life-course-epidemiology) را در ارتباط با بیماری‌های مزمن مطرح نموده‌اند.
هدف آنها مطالعه طولانی مدت عوامل خطرساز بیماری‌های مزمن ازجمله بیماری‌های دهان و دندان، قلبی عروقی و دیابت در اثر مواجهه‌های بیولوژیکی، فیزیکی و اجتماعی در طول دوران حاملگی، جنینی، کودکی، بلوغ، میانسالی و سالمندی است.
بر طبق این فرضیه در دوران جنینی در بدن انسان، برنامه ریزی بیولوژیکی برای تنطیم فشار خون، متابولسیم کلسترول و انعقاد خون صورت می‌پذیرد و ممکن است عوامل جنینی و یا سؤتغذیه در آن دوران باعث ایجاد بیماری قلبی عروقی در بزرگسالی گردد.
مواجهه‌های دوران کودکی ممکن است باعث کاهش و یا افزایش بیماری‌های مزمن در بزرگسالی شوند.
بالغینی که دارای اضافه وزن هستند و در زمان تولد دارای وزنی کمتر از استاندارد (LBW= Low birth weight) بوده‌اند، دارای بالاترین ریسک ابتلا به دیابت، بیماری‌های قلبی-عروقی هستند.
کودکانی که دچار سؤتغذیه هستند، میزان ترشح بزاق کمتری دارند و خاصیت بافری بزاق پایین است، در نتیجه میزان ترشح کلسیم و پروتئین در محیط دهان کاهش می‌یابد.
این دو عامل باعث کاهش دفاع سیستم ایمنی شده و هر دوی این عوامل باعث افزایش پوسیدگی می‌شوند.

تغذیه و پوسیدگی دندان
ارتباط شدیدی بین پوسیدگی دندان با عوامل تغذیه‌ای بویژه بین غلظت قند مصرفی، زمان پاکسازی قند از محیط دندان وجود دارد.
تغذیه از ابعاد گوناگونی بر سلامت دهان ودندان تأثیر گذاشته و به‌خصوص موجب پوسیدگی دندان، نقص در رشد مینای دندان، ساییدگی آن و بیماری‌های لثه می‌گردد.
وقتی که غلظت قند تا ۱۵% می‌رسد شیب بروز پوسیدگی به سرعت افزایش یافته و پس از آن بروز پوسیدگی افزایش زیادی پیدا نمی‌کند.
در یک مطالعه نشان داده شده است که کودکان با وزن کم زمان تولد و یا قد کوتاه و وضع اقتصادی اجتماعی نامناسب در سن 13 سالگی افزایش DMFT داشته‌اند.
و یا بعلت کاهش قدرت ایمنی بدن در آنها کلونیزاسیون باکتری‌ها در دهان بیشتر شده و پوسیدگی دندان بالاتر رفته است.
عوامل اقتصادی اجتماعی از قوی‌ترین عوامل پیش گویی کننده میزان تولید پلاک دندانی و خونریزی لثه هستند.
علاوه بر شرایط اجتماعی، فاکتورهای مرتبط با مادر در دوران جنینی نیز در سلامت دهان و دندان مؤثرند.
تغییر شرایط اقتصادی و اجتماعی ممکن است باعث کاهش دفعات مسواک زدن در طول روز (کمتر از 2 بار) شده و به افزایش پوسیدگی کمک کند.

اندازه گیری پوسیدگی دندان باشاخص (dmft) انجام می‌شود که می‌تواند بیانگر وضعیت بهداشت دهان و دندان درافرادجامعه باشد.
(dmft) شامل 4 کلمه Decayed (پوسیده)، Missed (ازدست داده شده به علت پوسیدگی)، Filled (پرشده)،Teeth(دندان‌ها) می‌باشد.
شاخص DMF برای دندان‌های دائم استفاده می‌شود و بااحتساب پره مولار سوم یا عدم شمارش آن دامنه‌ای از صفر الی ۲۸ یا ۳۲ دارد.

نتیجه‌گیری
وزن زمان تولد کودکان مستقیماً از تغذیه مادر در دوران بارداری تأثیر می‌گیرد.
در مطالعات دیگر از اضافه وزن و چاقی کودکان به عنوان یک عامل افزاینده پوسیدگی دندان کودکان در سنین بالاتر نام برده شده است.
در مطالعات انجام شده مشخص شد، مصرف شبانه شیر مادر باعث افزایش پوسیدگی شده، ولی کل مدت مصرف شیر مادر توسط نوزاد، تأثیری بر پوسیدگی نداشت.
مصرف شیر مادر تأثیر مثبت بر کاهش پوسیدگی دندان کودکان را نشان داد.
برخی محققان نیز گزارش نموده‌اند که مصرف شیر مادر باعث افزایش میزان پوسیدگی دندان کودکان می‌شود.
بنابراین تناقضات زیادی در مورد تأثیر مصرف شیر مادر بر پوسیدگی دندان وجود دارد.
ضمن آنکه توصیه به مسواک زدن بلافاصله پس از رویش دندان‌های شیری و معاینه دندان‌ها در 12-6 ماهگی به منظور محافظت از دندان‌های شیری توصیه شده است.
رابطه معنی داری بین شاخص dmft کودکان و مصرف نوشیدنی‌های صنعتی شیرین از جمله نوشابه، ماء الشعیر و آبمیوه صنعتی مشاهده گردیده است.
آموزش تکنیک صحیح مسواک زدن، استفاده از نخ دندان و آموزش‌های تغذیه‌ای درجهت کاهش پوسیدگی، به مادران توصیه می‌شود.
همچنین آموزش‌های تغذیه‌ای درجهت پیشگیری از پوسیدگی دندان در مادران و کودکان نیز توصیه می‌شود.

برای پیشگیری از پوسیدگی می‌توان به کاهش مصرف مواد قندی بین وعده‌های اصلی و مصرف میوه بین وعده‌های غذایی و استفاده از ترکیبات و خمیردندان دارای فلوراید و مسواک زدن، فلوریداسیون آب آشامیدنی که در حدود 1 میلی گرم در لیتر آن در آب مقاومت را در برابر پوسیدگی دردندان‌ها ایجاد می‌کند، مصرف دهانشویه فلوراید، وارنیش فلوراید، دوبار در سال (به‌ویژه درکودکان زیر 6 سال توسط دندانپزشک ماده وارنیش با برس مخصوص روی دندان‌های کودک مالیده می‌شود) اشاره نمود.
از جمله عوامل مرتبط با پوسیدگی دندان‌های شیری می‌توان به عادات غذایی، مدت تغذیه با شیر مادر و مدت استفاده از بطری شیشه شیر و مصرف قندها در طول شب نام برد.
میزان بروز پوسیدگی دندان برحسب شاخص‌های سازمان بهداشتی جهانی مورد بررسی واقع شد.
۵۶ درصد کودکان فقط از شیر مادر مصرف می‌کردند و بطور میانگین طول دوره شیردهی ۶/۱۶ ماه بود و ۴۲ درصد آنان هم از شیر مادر و هم از تغذیه با بطری (Bottle feed) استفاده می‌کردند.
نتایج نشان داد که استفاده از بطری شیر در طول شب یکی از عوامل پوسیدگی دندان می‌باشد که این عامل به منظور پیشگیری از پوسیدگی باید کنار گذاشته شود و بنظر می‌رسد استفاده از شیر مادر به مدت طولانی تأثیر منفی بر روی پوسیدگی دندان‌های شیری ندارد.
تنوع مراکز درمانی مورد بررسی و همچنین جامعه آماری بالا و مقایسه بین مصرف شیر مادر به مدت طولانی و تغذیه نوزاد با بطری و همچنین تأثیر مصرف طولانی مدت تغذیه فقط با شیر مادر به مدت ۲۲/۸ ماه در کودکان ۳۶-۲۴ ماهه و بررسی تأثیر آن بر روی پوسیدگی دندان از نقاط قوت این مطالعه می‌باشد.