سلامت دهان و دندان در بارداری، آنچه باید بدانید

متاسفانه در بین زنان این باور اشتباه وجود دارد که مراجعه به دندانپزشک در دوران بارداری ممنوع است. این درست نیست اما اطلاع دندانپزشک از بارداری شما الزامی است تا هنگام درمان از بی حسی‌های بی خطر و مناسب با شرایط شما استفاده کند.
برای مثال آمپول‌های بی‌حسی که دندانپزشکان استفاده می‌کنند معمولا لیدوکائین و حاوی آدرنالین است و ممکن است بعد از تزریق باعث افت فشار شود و چون معمولا مادران باردار فشار پایینی دارند با مشکل مواجه می‌شوند؛ به همین دلیل از آمپول‌هایی که آدرنالین نداشته باشد؛ مانند آمپول "سیتانست" استفاده می‌شود. دندانپزشکان معمولاً در این زمینه تا حد آرام کردن درد دندان شما پیش می روند و ادامه‌ی کار را به بعد از زایمان موکول می کنند. توجه داشته باشید که باید از رادیوگرافی دندان در زمان بارداری پرهیز نمایید زیرا برای جنین بسیار خطرناک است.
اگر احیاناً بعد از باردار شدن با مشکل دندان درد مواجه شدید بهترین زمان برای درمان آن سه ماهه دوم است. پس به هیچ وجه جای نگرانی نیست. در صورت وجود این مشکل با مشورت پزشک خود (متخصص زنان و زایمان) و دندانپزشک می توانید مورد معالجه قرار بگیرید.
عامل اصلی پوسیدگی و از دست دادن دندان‌ها در دوران حاملگی رعایت نکردن اصول بهداشت دهان و دندان است. پس در این دوران بهداشت دهان و دندان خود را بیشتر رعایت کنید زیرا طیِ این دوره احتمال پوسیدگی و بیماری لثه، به دلایلی افزایش می‌یابد. بعضی از این شرایط عبارتند از:

حساسیت و تورم لثه :
متخصصین زنان و زایمان در کشور سوئد می‌گویند بیماری‌های لثه می‌توانند عامل بازدارنده‌ای برای بارداری باشند. پژوهشگران استرالیایی نشان داده‌اند که بیماری‌های لثه به اندازه‌ی چاقی در به تاخیرانداختن بارداری تاثیرگذار هستند و زنانی که دچار بیماری لثه هستند از زمانی که اقدام به بارداری می‌کنند حداقل هفت ماه طول می‌کشد تا بتوانند باردار شوند در حالی که در زنانی که لثه‌های سالم دارند این مدت به ۵ ماه کاهش می‌یابد. پیش از این پژوهشگران دریافته بودند که بیماری‌های شدید لثه در حین بارداری، خطر زایمان زودرس را تا ۷ برابر افزایش می‌دهد و منجر به سوء تغذیه و کاهش وزن جنین می‌شود.
بنابراین زنان پیش از بارداری لازم است با مراجعه به مراکز دندانپزشکی و معاینه دهان و دندان خود از سلامت آن مطمئن شوند؛ تا در زمان بارداری با پوسیدگی شدید دندان مواجه نشوند. تورم لثه را که معمولا از ماه سوم بارداری ایجاد می‌شود، تومور حاملگی می‌نامند. بیماری لثه هم‌چنین باعث بوی بد دهان، خونریزی لثه و آبسه در زنان باردار می‌شود. احتمال ابتلا به دیابت حاملگی در مادران بارداری که به بیماری‌های لثه دچارند بیش از دیگران است.

تومورها و التهاب لثه:
در دوران بارداری وضعیت دهان و دندان در زنان با تغییرات قابل ملاحظه‌ای همراه است. این تغییرات معمولا به صورت التهاب لثه، تومورهای دهان و تورم خفیف تا شدید لثه‌ها بروز می‌کنند.
از نظر بالینی، علایم التهاب لثه در زنان باردار با سایر افراد تفاوتی ندارد. بیمار علایمی همچون قرمزی و التهاب لثه‌ها، خونریزی و درد دندان‌ها را تجربه می‌کند. 30 تا 100 درصد زنان باردار به درجاتی از التهاب لثه مبتلا می‌شوند. خونریزی و التهاب لثه‌ها در همه دوران بارداری مشاهده می‌شوند و معمولا در صورت رعایت بهداشت دهان و دندان و مراجعه به دندانپزشک، 3 تا 6 ماه پس از زایمان از بین می‌روند.
تومورهای دهان در ۱۰ درصد زنان باردار مشاهده می‌شوند. این تومورها سرطانی نبوده؛ به صورت رشد بخشی از بافت دهان ظاهر می‌گردند و پس از زایمان خود بخود محو می‌شوند. تومورهای دهان در دوران بارداری معمولا بدون درد، به رنگ بنفش یا قرمز بوده اما با خونریزی همراه هستند. در صورتی که این تومورها دردناک و همراه با خونریزی شدید باشند و یا در خوردن فرد اختلال ایجاد کنند، توسط جراحی خارج می‌شوند.
تورم و بزرگ شدن لثه در دوران بارداری چندان شایع نیست، اما در موارد شدید، لثه‌ها رشد کرده و ممکن است روی دندان‌ها را به طور کامل بپوشانند. متخصصان معتقدند که التهاب و تورم لثه‌ها در دوران بارداری در نتیجه واکنش به باکتری‌های دهان ایجاد می‌شوند، بنابراین مهم‌ترین اقدام در پیشگیری از این اختلالات، رعایت بهداشت دهان و دندان است. در صورتی که بهداشت دهان قبل از شروع بارداری و در طی آن رعایت نشود، تومورهای دهان، التهاب و تورم لثه‌ها در این دوران حساس، وخیم شده و سلامت مادر و جنین را به خطر می‌اندازند. توصیه می‌شود که زنان باردار به طور منظم و هر 6 ماه یک بار به دندانپزشک مراجعه کرده و در صورت مشاهده‌ی هرگونه تغییر در بافت لثه و دندان‌ها، حتما با متخصص مشورت کنند.

در سه ماهه اول بارداری ممکن است صبح‌ها حالت کسالت، تهوع و استفراغ داشته باشید که به آن بیماری صبحگاهی می‌گویند؛ این حالت در اثر استشمام بوی بعضی از مواد یا غذاها تشدید می‌شود. استفراغ مکرر باعث می‌شود سطح دندان به طور متناوب در معرض اسید معده قرار گیرد.

کاهش ظرفیت معده:
در دوران بارداری، به خصوص در ماه‌های آخر ظرفیت معده کاهش می‌یابد. خانم باردار مقادیر کمتر ولی با دفعات بیشتری غذا می‌خورد و کمتر هم مسواک می‌زند. بنابراین امکان تشکیل پلاک میکروبی که عامل پوسیدگی است افزایش می‌یابد.

مصرف مواد شیرین یا ترش به مقدار زیاد:
شما ممکن است نوعی عادت غیر طبیعی داشته باشید که عامه مردم به آن ویار می‌گویند. بدین ترتیب که از مواد ترش یا شیرین بطور مکرر و زیاد استفاده می کنید، این مواد باعث پوسیدگی دندان‌ها می‌شوند.

توصیه‌ها و نکات بهداشتی:
-در دوران بارداری بهداشت دهان و دندان (استفاده از مسواک، نخ دندان و دهانشویه ) را به طور منظم رعایت کنید و خونریزی و یا حالت تهوع نباید مانع از مسواک زدن و یا استفاده از نخ دندان در شما شود.
-در صورت وجود خونریزی از لثه، علاوه بر نخ دندان کشیدن و مسواک کردن از غرغره آب نمک (نصف قاشق چایخوری نمک در یک لیوان آب جوشیده سرد شده) استفاده نمایید.
-بعد از هر بار استفراغ، دهان خود را با دهانشویه یا جوش شیرین غرغره نمایید (نصف قاشق چایخوری جوش شیرین در یک لیوان آب جوشیده سرد شده).
-در این دوران به دلیل تغییرات هورمونی لثه حساس می‌شود. اگر هنگام مسواک زدن دچار خونریزی لثه شوید باید از مسواکی با سر کوچک و نرم استفاده کنید. برای رفع التهاب لثه‌ها روزی چند بار آب نمک غرغره کرده و در صورت خونریزی زیاد به دندانپزشک مراجعه کنید.
- باید توجه داشته باشید که عفونت لثه از علل زایمان زودرس نیز هست. بیماری لثه هم‌چنین باعث بوی بد دهان، خونریزی، لقی دندان‌ها و در نهایت، آبسه دهان در زنان باردار می‌شود.
-به دلیل اینکه اعمال دندانپزشکی به طور معمول، با استرس های فیزیکی همراه است؛ با توجه به حالات ناخوشایند و استرس‌های فیزیکی در سه ماهه سوم دوران بارداری، این حالت ممکن است منجر به غش کردن مادر و نرسیدن خون به مغز و وریدها شود، بنابراین توصیه می‌شود، در این دوران فقط درمان‌های ضروری را انجام دهید.
-بی حسی دندانپزشکی از بی‌خطرترین داروها در این دوران است، همچنین جیوه موجود در ماده آمالگام (ماده پرکردن دندان) هیچ‌گونه مشکلی برای سلامتی زنان باردار ندارد. با این حال از آنجا که ماده آمالگام تا 7 برابر تمام منابع آلاینده، جیوه وارد بدن می‌کند، لذا توصیه می شود از آن‌جایی که جیوه فلزی سنگین و سمی می‌باشد جنین در معرض جیوه قرار نگیرد. به خصوص در سه ماهه اول دوران بارداری که ساختار جنین در حال شکل‌گیری است؛ به منظور پیشگیری از عوارض ذهنی و عصبی بر جنین، دندان‌ها یتان را در این دوران پر نکنید.
-مراجعات به دندانپزشکی را به ماه‌های چهارم، پنجم و ششم موکول کنید، زیرا احتمال زایمان زودرس و اضطراب در ماه‌های اول وجود دارد.

آیا مادری که دندان پوسیده دارد می‌تواند این پوسیدگی را به کودک خود منتقل کند؟
مادری که دندان پوسیده زیاد در دهان دارد، این پوسیدگی را به راحتی به کودک خود منتقل خواهد کرد. سلامت دهان در مادران پایه‌گذار سلامت کودک است و مشاوره دندانپزشکی و وجود دهانی سالم در دوران بارداری از اهمیت خاصی برخوردار است. مصرف برخی از داروها توسط مادر در دوران بارداری موجب اختلال ساختمانی در دندان‌های کودک می‌شود. توصیه می‌شود رعایت بهداشت دهان نوزاد با مسواک باید از زمان اولین رویش دندان شیری آغاز شود و اولین ملاقات کودک با دندانپزشک ۶ ماه پس از رویش اولین دندان شیری باشد.

در دوران بارداری چگونه از دندان‌های خود مراقبت کنیم؟
در بارداری زن تمایل بیشتری به خوردن مواد غذایی شیرین یا ترش دارد و به دلیل کم حوصلگی و خستگی وقت کمتری برای مراقبت از دندان صرف می‌کند، بنابراین احتمال پوسیدگی دندان و بیماری لثه بیشتر می‌شود. انجام درمان‌های دهان و دندان در بارداری منعی ندارد ولی بهترین زمان سه ماه دوم بارداری است.

نکات طلایی :
-از خمیردندان حاوی فلوراید استفاده کنید.
-برای تمیز کردن دندان‌ها علاوه بر مسواک، از نخ دندان استفاده کنید.
-بهتر است به جای مواد قندی، میوه و سبزی‌های تازه مصرف نمایید.
-پس از خوردن غذا و مایعات گرم، از خوردن و نوشیدن غذا و مایعات سرد و پس از خوردن غذا و مایعات سرد، از خوردن و نوشیدن غذا و مایعات گرم خودداری کنید.
-اگر خونریزی از لثه وجود دارد، بهتر است پس از مسواک زدن دهان با آب نمک شسته و در صورت تداوم خونریزی به دندانپزشک مراجعه کنید.

آیا درمان ارتودنسی در دوران بارداری امکان‌پذیر است؟
انجام درمان ارتودنسی در دوران بارداری هم امکان‌پذیر است. الاینرهای شفاف و نامرئی (الاینـرها پلاک های شفـاف ارتـودنسی هستند) که به صورت سفارشی برای هر فرد ساخته می‌شود و بر روی دندان‌ها قرار می‌گیرد، کاملاً بدون سیم و قطعات فلزی هستند و می‌توان آن را در هنگام غذا خوردن، مسواک زدن یا کشیدن نخ دندان، از دهان خارج کرد.
هر یک از روش‌های ارتودنسی، خود انواع و اقسام مختلفی دارد و مشکلات بسیار پیچیده دهان و دندان را می‌توان یا با استفاده از الاینرهای پلاستیکی و یا با براکت‌های فلزی درمان نمود. در اوایل دوره درمان ارتودنسی، دندان‌ها کمی حساس و آسیب‌پذیر خواهد شد، زیرا براکت‌های فلزی و الاینرهای پلاستیکی شفاف، هر دو برای حرکت دادن تدریجی دندان‌ها یک نیروی فشار مداوم بر روی آنها اعمال می‌کنند.