رشد زبان در کودکان، مسیرش چگونه است؟

سیر رشد زبان در کودک بسیار آهسته است و در حقیقت دو مرحله ضبط و هضم پیش خواهد آمد.

سیر رشد زبان در کودک بسیار آهسته است و در حقیقت دو مرحله ضبط و هضم پیش خواهد آمد. حدود ۱۸ ماهگی کودک کلمات را به درستی ادا می کند و بین ۵۰ تا ۱۰۰ لغت را استفاده می کند و در دو سالگی این کلمات به ۲۰۰ لغت می رسد و در دو سال و نیم حدود ۵۰۰ لغت و در سه سالگی با بهره هوشی عادی ۱۰۰۰ لغت را استفاده می کند و در طی تمام این مراحل سه برابر لغاتی را که به کار می برد می فهمد و می تواند از طریق کلی و عمومی به آن پاسخ دهد.

- کودک در ۱۸ ماهگی از طریق صدا، گریه و جیغ زدن در صدد ارتباط با دیگران است اما دارای زبانی ناقص می باشد، و بیشتر اوقات مادران توانایی فهم آن را دارند و مانند مترجم عمل می کنند و بیشترین لغتی که از یک کودک یک تا سه ساله می شنویم نه است، هرچند که در فرهنگ های مختلف شکل های مختلف دارد اما کودکان با اضافه کردن به کلمۀ بعد و یا قبل از آن مخالفت خود را اعلام می کنند.

- کودکان برای مطلبی که نمی فهمند پرسشی نمی کنند و غالباً به حدس و گمان بسنده می کنند. همچنین زمانی حرف ما را بهتر و درست تر می فهمند که با حرکات بدن همراه باشد و علاقه کودک به موضوع جلب شده باشد.

توجه داشته باشیم:

کودکان تا دو سالگی خوشحال می شوند که پدر و مادر با زبان آنها صحبت کنند و به نوعی کودکانه حرف بزنند اما بیشتر آنها بعد از 2 تا 2.5 سالگی از این کار ناراحت می شوند و باید با شفافیت و روشنی، کلام را در ارتباط با فرزندمان به کار بگیریم.

- خوشبختانه بیشتر بچه ها موقع رفتن به مدرسه مشکلی به لحاظ زبان ندارند و آن 5 درصدی که در این زمینه مشکل دارند غالباً مسائل شخصی و محیطی و خانوادگی دارند.

- یک کودک یک ساله سر و صدای زیادی دارد، خنده های فراوانی دارد و صدای حیوانات و حتی اشیاء دور و بر خودش را تقلید می کند و در یک سالگی نام خودش را می فهمد. نه را با حرکت دادن بدن می فهمد. فرمان های سادۀ برو ، بیا، بردار، دست نزن را می فهمد و به تقلید کلمات دست می زند و با حرکات دست می تواند خداحافظی کند اما نمی تواند سلام کند.

راز اصلی ماجرا در این است که وقتی کودک با فردی یا محیط جدیدی آشنا می شود و وارد می شود، آنچنان اطلاعاتی به مغز او می ریزد که کاملاً خودش و یا کاری را که باید بکند فراموش می کند و کودکان تا سن سه یا چهار سالگی این حالت را دارند.

پس این انتظار، انتظاری فراتر از حد کودک است، پس سلام نکردن نشانۀ بی اعتنایی نیست، فقط و فقط هجوم افکار است.

- در دو سالگی کلمات کودک معنی دارتر است و از حرف او بیشتر می توان به مقصود او پی برد، اما کلمات شفاف تر است و دختران حرف هایشان بیشتر قابل فهم است در حالی که پسران 20 تا 30 درصد کلماتشان مبهم است. به یک پرسش ساده جواب می دهند. دستور را به راحتی می گیرند، با نام خودشان ارتباط برقرار می کنند، اجزای بدنشان را می شناسند و می توانند تشخیص دهند.

- از حدود یک سال و نیم به بعد توان تشخیص موضوعات با افراد را پیدا می کند. یعنی بابابزرگ خندید یا اینجا نشسته است. کودکان با خودشان حرف می زنند، با اسباب بازی هایشان حرف می زنند که یک حالت لذت بخش است و غالب اوقات سؤالشان این است که چه هست؟ یا کجا؟ کو؟ و به دنبال اشیاء می گردند. جمع می بندند که غالب اوقات اشتباه است؛ مانند ماماها، که از نظر خودشان با اضافه کردن آنها، جمع می بندند.

- کودکان آماده هستند تا روش مطالعه و توجه به کتاب را بیاموزند. اندازۀ توجه در دو سالگی 6 تا 7 دقیقه است و در هیچ کاری مخصوصاً ارتباطات کلامی انتظاری بیش از این نیست. حدود دو ساله و نیم که 100 تا 500 کلمه حرف می زند، گذشته و حال را می فهمند اما آینده برای آنها مبهم است. علاوه بر اسم که تا به حال کودک دو ساله عنوان می کرد، کودک 2.5 ساله نیز افعالی را به کار می گیرد، مانند: من رفت، تو آمدی.

- کودک نامش را خیلی به کار نمی برد بلکه به نوعی به خودش اشاره می کند. انگشت خود را برای نشان دادن دو یا سه سالگی خودش نشان می دهد. انتظار توجه بسیار دارد. از تکرار داستان ها از طرف شما به خصوص اگر کوتاه باشد بسیار لذت می برد.

سؤال دربارۀ کجا بودن را می تواند پاسخ دهد. کم و زیاد، کوچک و بزرگ را متوجه می شود. با همۀ افراد می تواند صحبت کند، کوچک و بزرگ برایش تفاوتی ندارد.

برخی اوقات در صورت باهوش بودن می تواند جملات 3 یا 4 حرفی را بگوید و در سه سالگی با نام فامیل خودش آشنا شود. اسم مهد کودک خود را می فهمد و غالب اوقات به مقدار زیادی حرف می زند. از حرف خودش خنده اش می گیرد. تفاوت شب و روز را می فهمد و آینده را متوجه خواهد بود.

- کودک، دیروز را کاملاً از روزهای قبل تفکیک می کند. وقت نهار و شام را متوجه می شود. دستورهای پیچیده را میفهمد مانند: لیوان را ببر و عروسکت را بیاور. دختر بچه ها در این زمینه بسیار جلوتر از پسر بچه ها هستند؛ داستان هایی می سازند و مطالبی را می گویند که اصلاً حقیقت ندارد. تکرار حروف را دوست دارند، احتمالاً از آواز خواندن لذت می برند.

- پرسش های آنها چه چیز و سؤال اصلی آنها چرا است. وقتی خسته و گرسنه می شوند آن را بیان می کنند. همچنان صدای اضافی دارند اما کاملاً تکراری است. در نتیجه اطرافیان می دانند که این لغت و کلام چه معنایی دارد و باید در این باره در فرصت های دیگر حرف و کلام درست را تکرار کنیم مانند: بفروشیم به جای برفوشیم.

که باید فرصت و بهانه ای پیدا کنیم و آن را به شکل درست بازگو کنیم. حال اگر همان موقع اصلاح شود یا تنبیه گردد به خاموشی و سکوت روی می برد و تفکر که نوعی تکلم آهسته است را از خود دور می کند.

راهکار و مهارت عملی

مهمترین عامل ارتباطی میان پدر و مادر سخن گفتن است که این درستی کلام با مطالعه و کتاب خواندن به دست می آید. حتی در عصر تکنولوژی همچنان بیشترین آگاهی و ارتباط انسان از طریق سخن گفتن و مطالعه بدست می آید.

به همین دلیل توصیه می شود از هشت هفتگی کودک، باید سخن گفتن برای فرزند آغاز شود تا تصویر کتاب و ارتباط کلامی و ارتباط کتاب با پدر و مادر در ذهن کودک حک شود و جا بیفتد تا لذت ببرد و آگاهی و ارتباط با ارزش تلقی شود.

کودک را باید از حدود یک سالگی به بعد با کتاب آشنا و علاقه مند کرد. کتاب باید دارای عکس های رنگی و درشت باشد و حاوی داستان هایی پر از مهربانی و دوستی و کمک به دیگران باشد.

مراسم و آداب و رسومی برای خواندن کتاب فراهم شود، در جای معین و در زمان معین. بهترین وقت معمولاً بعد از شام یا قبل از خواب است. حُسن خواندن کتاب این است که پدر و مادر با هم و با رعایت نوبتی کتاب می خوانند.

- بچه ها در دو سالگی در هنگام کتاب خواندن شاید که راه بروند و باید منتظر برگشت آنها باشیم. حتی با اسباب بازی های خود بازی کنند اما همچنان حواس آنها به داستان است و آن زمان که در حوزه دید شما هستند، باید به خواندن داستان ادامه داد.

بچه ها از سه سالگی تا آخر کتاب کنار شما می نشینند. نظم و ترتیب را نیز می توان به او یاد داد. نوع ویژه ای از روابط را می توان با آنها به وجود آورده که بسیار با ارزش است.

رعایت سکوت و سکون اهمیت ویژه ای دارد در صورتی که فقط در رابطه با کتاب خواندن باشد نه به این معنی که اگر پرسشی کرد پاسخ ندهیم، یا چیزی خواست انجام ندهیم. هر زمان که ارتباط کلامی برقرار می کند می توان خواندن را متوقف کرد اما به کارهای دیگر او اعتنایی نکنید.