مشکل اسهال در کودکان، آنچه باید بدانید

بیشتر موارد اسهال در کودکان خفیف است و تا زمانی که کودک دچار کم‌آبی نشود، تهدیدی جدی برای سلامت او نیست. اما کم‌آب شدن بدن می‌تواند بسیار خطرناک باشد، پس بسیار ضروری است که اطمینان حاصل کنید در صورت وجود اسهال، کودکتان مقدار زیادی مایعات دریافت می‌کند. همچنین هیچ داروی ضداسهالی به نوزادتان ندهید، مگر اینکه پزشک آن را تجویز کرده باشد، زیرا این داروها می‌تواند برای نوزادان و کودکان شیرخوار خطرناک باشد. در این مطلب می‌توانید با اسهال در نوزاد و کودکان بزرگ‌تر، دلایل اسهال در کودکان، علائم اسهال، پیشگیری از اسهال عفونی، راه‌های مراقبت از کودک مبتلا به اسهال و موارد نیازمند مراجعه به پزشک برای اسهال کودک آشنا شوید.

اسهال در نوزادان

قبل از همه چیز به یاد داشته باشید که در یک ماه اول زندگی کودک که دوران نوزادی نام دارد، هر گونه شک به اسهال کودک لازم است توسط پزشک کودکتان بررسی شود، پس بهتر است از اقدامات خودسرانه در طول ماه اول زندگی کودک خودداری کنید. اما میزان و تعداد دفعات دفع در نوزادان نیز متغیر است. مدفوع طبیعی نوزاد معمولاً تا یک ماهگی در حالت عادی، شل و آبکی و دفع آن متناوب است. به عنوان مثال یک نوزاد دوهفته‌ای ممکن است ۱۰ بار در روز مدفوع آبکی داشته باشد و بیمار هم نباشد. به همین دلیل، تشخیص اسهال در نوزادان برای والدین کمی سخت خواهد بود، پس بهتر است به جای هر گونه نگرانی در مواردی که حتی تردید کوچکی در مورد اسهال نوزاد وجود دارد، در اولین فرصت به پزشک کودکتان مراجعه کنید.

اسهال در کودک

برای تشخیص اسهال در کودک با یک مدفوع بدون مشکل ابتدا باید بدانید چه چیزی در کودک شما معمول و مثل همیشه و چه چیزی به تازگی تغییر کرده است. همان‌طور که گفته شد؛ نوزادان تازه متولدشده دفعات مدفوع زیادی دارند. مدفوع آنها به طور معمول کاملاً نرم است، به ویژه اگر نوزاد با شیر مادر تغذیه شود.

اما هنگامی که کودک شروع به خوردن غذاهای کمکی و جامد می‌کند، متوجه می‌شوید که مدفوع او کمی سفت‌تر شده است، هرچند ممکن است گاهی با توجه به رژیم غذایی او متفاوت باشد و برعکس شود، پس تمام اینها باعث می‌شود تشخیص اسهال کودک برای شما سخت باشد. یک راه تشخیص این است که شل‌تر بودن گاه‌به‌گاه مدفوع کودک جایی برای نگرانی نیست، اما اگر دفعات مدفوع کودک به طور ناگهانی تغییر کند، یعنی بیش از حد معمول و روتین شود، احتمالاً کودکتان دچار اسهال شده است.

علائم اسهال در کودک

مقدار و چگونگی دفع در هر کودکی با بقیه متفاوت است، اما افزایش ناگهانی تعداد دفع مدفوع ممکن است نشانۀ اسهال باشد. برخی از علائم اسهال ممکن است شامل موارد زیر باشد:

- تب

- بی‌اشتهایی

- کاهش میل به شیر خوردن

- افزایش ناگهانی آبکی شدن مدفوع

دلایل اسهال در کودک

اسهال کودک شما می‌تواند به علت یک عفونت ویروسی یا باکتریایی ایجاد شود. همچنین ممکن است نتیجهٔ وجود یک انگل، مصرف آنتی‌بیوتیک یا چیزی باشد که کودک خورده است. برخی دلایل اسهال در کودکان شامل موراد زیر است:

عفونت ویروسی:

هر تعدادی از ویروس‌ها مانند روتاویروس، آدنوویروس، کالیسی‌ویروس، آستروویروس، آنفلوانزا و دیگر ویروس‌ها می‌تواند باعث اسهال، استفراغ، درد شکمی، تب، لرز و ناراحتی شود.

عفونت باکتریایی:

باکتری‌ها مانند سالمونلا، استافیلوکوک، کمپیلوباکتر یا باکتری ایکولای و بسیاری موارد دیگر نیز می‌توانند علت اسهال باشند. اگر کودک یک عفونت باکتریایی داشته باشد، ممکن است دچار اسهال شدید همراه با دل‌درد، وجود خون در مدفوع و تب شود. برخی عفونت‌های باکتریایی خودبه‌خود برطرف می‌شود، اما برخی از آنها مانند عفونت ناشی از باکتری ایکولای که در گوشت نیم‌پز و دیگر منابع غذایی یافت می‌شود، می‌تواند بسیار خطرناک باشد. بنابراین اگر کودک شما این علائم را دارد، او را نزد یک پزشک اطفال ببرید. پزشک او را معاینه می‌کند و احتمالاً آزمایش کشت مدفوع را برای ارزیابی نشانه‌های عفونت باکتریایی تجویز خواهد کرد.

عفونت گوش:

در برخی موارد، عفونت گوش که ممکن است ویروسی یا باکتریایی باشد، می‌تواند علت بروز اسهال باشد. اگر این‌طور باشد، ممکن است متوجه شوید که کودکتان بهانه‌گیر و بی‌قرار است و گوش‌های خود را می‌کشد. او همچنین ممکن است استفراغ کند و اشتهای کمی داشته و یا حتی شاید به تازگی سرما خورده باشد.

انگل‌ها:

عفونت‌های انگلی نیز می‌توانند باعث اسهال شوند. برای مثال عفونت ژیاردیازیس، به وسیلۀ یک انگل میکروسکوپی که در روده زندگی می‌کند ایجاد می‌شود. علائم این نوع عفونت ممکن است شامل گاز معده، نفخ شکم، اسهال و مدفوع چرب باشد. این نوع عفونت‌ها به راحتی در فضاهای مراقبتی گروهی مثل مهدکودک‌ها گسترش می‌یابد و درمان آنها با داروهای خاصی انجام می‌شود، بنابراین لازم است به پزشک مراجعه کنید.

آنتی‌بیوتیک‌ها:

اگر کودک شما در طول یک دوره مصرف آنتی‌بیوتیک یا پس از آن اسهال بگیرد، ممکن است ناشی از همان داروهایی باشد که باکتری‌های خوب موجود در روده را همراه با باکتری‌های مشکل‌زا می‌کشد. با پزشک خود در مورد داروهای جایگزین و درمان صحبت کنید، اما تا زمانی که پزشک تأیید نکرده است، هیچ داروی تجویزشده‌ای را قطع نکنید.

نوشیدن آب‌میوهٔ زیاد:

آب‌میوهٔ زیاد، به خصوص آب‌میوه‌های حاوی سوربیتول و سطوح بالای فروکتوز یا نوشیدن بیش از حد نوشیدنی‌های شیرین می‌تواند معدۀ کودک را اذیت کند و باعث آبکی شدن مدفوع شود. کاهش یا قطع مصرف این نوشیدنی‌ها باید این مشکل را در طول یک هفته برطرف کند. پزشکان توصیه می‌کنند که قبل از شش ماهگی به کودکان آب‌میوه ندهید. پس از آن نیز نباید روزانه بیش از یک استکان؛ معادل ۶۰ میلی‌لیتر آب‌میوه بنوشند. شیر خشکی که درست مخلوط نشده است نیز می‌تواند باعث اسهال شود، بنابراین مطمئن شوید که هنگام آماده کردن شیر خشک، مقدار درست آب را به شیر خشک اضافه می‌کنید.

حساسیت غذایی:

اگر کودک شما در تنفس مشکل دارد یا صورت یا لب‌های او ورم کرده است، لازم است خیلی فوری با اورژانس تماس بگیرید. حساسیت غذایی یعنی حالتی که سیستم ایمنی بدن به پروتئین‌های بی‌ضرر موجود در مواد غذایی واکنش نشان می‌دهد، می‌تواند بلافاصله یا ظرف چند ساعت واکنش‌های خفیف یا شدیدی در بدن ایجاد کند. علائم این واکنش‌ها می‌تواند شامل اسهال، گاز معده، دردهای شکمی و وجود خون در مدفوع باشد. در موارد شدیدتر، حساسیت غذایی می‌تواند باعث کهیر، حساسیت‌های پوستی، ورم و مشکلات تنفسی شود.

پروتئین شیر، شایع‌ترین مادهٔ غذایی حساسیت‌زای شناخته‌شده است. کودک شما نباید تا یک سالگی شیر گاو بخورد، اما شیر خشک تهیه‌شده با شیر گاو یا غذاهای تهیه‌شده با محصولات لبنی، وقتی کودک شروع به خوردن غذاهای کمکی کند نیز می‌تواند در صورت حساسیت کودک، باعث ایجاد واکنش شود. در برخی موارد، اگر مادر محصولات لبنی خورده باشد، شیر مادر نیز می‌تواند همین واکنش را در کودک ایجاد کند. دیگر مواد غذایی حساسیت‌زای رایج عبارت است از تخم‌مرغ، بادام‌زمینی، سویا، گندم، انواع آجیل، ماهی و دیگر غذاهای دریایی. اگر فکر می‌کنید کودکتان ممکن است یک حساسیت غذایی داشته باشد، بهتر است با پزشک خود دربارهٔ آن صحبت کنید.

ناتوانی در نگه داشتن غذا در معده:

برخلاف حساسیت غذایی، عدم تحمل غذا که گاهی حساسیت به غذا نامیده می‌شود، یک واکنش غیرطبیعی است که ارتباطی با سیستم ایمنی بدن ندارد. یک نمونه از عدم تحمل غذا، عدم تحمل لاکتوز است. عدم تحمل لاکتوز در نوزادان به ندرت اتفاق می‌افتد، اما اگر کودک شما دچار عدم تحمل لاکتوز است، به معنای آن است که بدن او لاکتاز کافی تولید نمی‌کند. لاکتاز، آنزیمی است که برای هضم لاکتوز یا قند موجود در شیر گاو و سایر محصولات لبنی لازم است. وقتی لاکتوز هضم‌نشده در روده باقی می‌ماند، می‌تواند علائمی مانند اسهال، دل‌درد، نفخ و گاز معده را ایجاد کند. علائم معمولاً نیم ساعت تا دو ساعت پس از مصرف محصولات لبنی شروع می‌شود. به هر حال، اگر کودک شما اسهال شدیدی دارد، ممکن است بدن او به طور موقت در تولید لاکتاز دچار مشکل شده باشد و در نتیجه شاید برای یک یا دو هفته، علائم عدم تحمل لاکتوز را نشان دهد.

مسمومیت:

اگر کودکتان اسهال و استفراغ دارد و شما فکر می‌کنید ممکن است چیزی غیرخوراکی مثل دارو، مواد شیمیایی یا یک گیاه را بلعیده باشد یا اگر او بیهوش شد یا حتی با مشکل در تنفس مواجه است، سریعاً با مرکز اورژانس تماس بگیرید. از دیگر علائم مسمومیت نیز می‌تواند خستگی و تشنج باشد.

پیشگیری از اسهال در کودک

شستن مکرر دست‌ها بهترین راه حفاظت شما از کودک است، زیرا میکروارگانیسم‌هایی که باعث ایجاد اسهال می‌شوند، به راحتی از دست به دهان منتقل می‌شوند. به عنوان مثال دست زدن به پوشک کثیف می‌تواند آنها را به دست‌های شما منتقل کند و شاید وقتی دور دهان کودک را پاک می‌کنید، به او انتقال یابد.

کودک همچنین می‌تواند پس از دست زدن به اسباب‌بازی یا هر چیز آلوده به مدفوع یک کودک مبتلا به عفونت، با بردن انگشتان دست به دهان، دچار اسهال عفونی شود. بنابراین پس از هر بار تعویض پوشک، دستشویی رفتن و قبل از آماده کردن غذا، دست‌های خود را با دقت به مدت حداقل ۱۵ تا ۳۰ ثانیه با آب گرم و صابون بشویید. دست کودک را نیز مرتب بشویید. همچنین به روش‌های ایمن و سالم برای پخت‌و‌پز مواد غذایی توجه کنید.

درمان اسهال کودک

برای درمان اسهال کودکان و مراقبت کلی از آنها راهکارهایی وجود دارد که شما می‌توانید انجام دهید. برخی از این راهکارها شامل موراد زیر است:

از کم‌آب شدن بدن کودک جلوگیری کنید:

با اینکه اسهال اگر به درستی درمان شود به ندرت خطرناک است، اما کم‌آبی بدن کودک می‌تواند باعث بستری شدن او در بیمارستان شود، بنابراین مهم‌ترین دغدغهٔ شما باید رساندن مایعات کافی به بدن او باشد. اگر کودک استفراغ نمی‌کند، به تغذیه با شیر مادر یا شیر خشک ادامه دهید. اگر کودک نمی‌تواند شیر مادر یا شیر خشک را در شکم خود نگه دارد، به پزشک مراجعه کنید. پزشک ممکن است پیشنهاد کند به کودکتان محلول‌های مناسب برای درمان کم‌آبی بدهید. این محلول‌ها در داروخانه‌ها در دسترس است و طعم‌هایی دارد که اکثر کودکان به آسانی آن را می‌نوشند. همچنین این محلول‌ها نسبت به شیر مادر یا شیر خشک، آسان‌تر در معده نگه داشته می‌شود.

از قندها دوری کنید:

از دادن مایعات شیرین‌شده مانند نوشابه‌های گازدار، نوشابه‌های انرژی‌زا، آب‌قند، آب‌میوۀ رقیق‌نشده و ژله‌ به کودک خودداری کنید. همۀ این مواد حاوی قندهایی است که آب را به داخل روده می‌کشد و باعث بدتر شدن اسهال می‌شود.

به کودکان بزرگ‌تر وعده‌های غذایی مناسب بدهید:

امروزه پزشکان توصیه می‌کنند که برای کودکان مبتلا به اسهال که قبلاً وارد مرحلۀ خوردن مواد غذایی جامد شده‌اند، رژیم غذایی همیشگی‌شان را ادامه دهید و حتی یک وعده به غذای آنها اضافه کنید. متخصصان می‌گویند یک رژیم غذایی معمولی که شامل مواد اصلی مثل کربوهیدرات‌های پیچیده مثل نان، حبوبات و برنج، گوشت بدون چربی، ماست، میوه‌ها و سبزیجات است مناسب خواهد بود. یک رژیم غذایی استاندارد و سالم ممکن است دورۀ اسهال کودک را کوتاه کند، زیرا مواد مغذی ضروری مورد نیاز برای مبارزه با عفونت را بازیابی می‌کند. اگر کودک شما موقتاً از غذا خوردن امتناع می‌کند، نگران نباشید. تا زمانی که بدن او آب کافی داشته باشد، اشتهایش طی یک یا دو روز بازمی‌گردد.

به کودک ماست بدهید:

پژوهش‌ها نشان داده‌اند که باکتری‌های زنده که در ماست یافت می‌شوند، یک راه ایمن و مؤثر برای کاهش شدت و طول اسهال است. اگر کودک شما در سنی است که غذای کمکی می‌خورد، خوردن ماست ساده و شیرین‌نشده یک راه آسان برای درمان اسهال است، به ویژه اگر کودک شما طعم و مزۀ آن را دوست دارد. فقط مطمئن شوید که ماستی که می‌خرید پروبیوتیک باشد و تاریخ تولید آن تازه باشد.

پوشک کودک را به طور منظم تعویض کنید:

کودک را خشک نگه دارید. تعویض پوشک را با ملایمت و مهربانی انجام دهید و از کرم محافظ پای نوزاد استفاده کنید، زیرا پاهای او می‌تواند به راحتی به علت شل بودن مدفوع، قرمز و ملتهب شود.

کودک را در آغوشتان بگیرید:

اگر کودکتان به علت اسهال پریشان و ناراحت است، سعی کنید او را تا جایی که می‌توانید آرام کنید و بیشتر در آغوشتان بگیرید.

موارد نیازمند مراجعه به پزشک

در صورت وجود اسهال در کودک، به او هیچ داروی ضداسهالی ندهید، تا پزشک اقدام به تجویز آن کند. این داروها می‌تواند برای نوزادان و کودکان خطرناک باشد. اگر کودک شما سه ماهه یا کوچک‌تر است و دچار اسهال شده، بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید. اگر او بزرگ‌تر است ولی پس از ۲۴ ساعت بهبود نیافته است نیز با پزشکش تماس بگیرید. همچنین اگر کودک شما دچار اسهال شده است و هر کدام از علائم زیر را دارد، با پزشک تماس بگیرید:

- چند بار استفراغ

- نشانه‌های کم‌آبی بدن مثل خشکی دهان، ادرار نکردن به مدت شش ساعت یا بیشتر و گریهٔ بدون اشک

- وجود خون در مدفوع یا مدفوع سیاه‌رنگ

- وجود تب

- بی‌قراری یا بی‌حالی بیشتر از معمول و همیشه

همچنین اگر کودکتان سه تا شش ماهه است و تب ۳۸/۳ درجه یا بالاتر دارد یا اگر شش ماهه یا بزگ‌تر است و تب ۳۹/۴ درجه یا بالاتر دارد، اگر سن کودک کمتر از سه ماه است و درجه حرارت بدن او ۳۸ درجه سانتی‌گراد یا بالاتر است هم فوراً با پزشک تماس بگیرید.