پوست و موی نوزاد، آنچه باید بدانید

دوره یک‌ماهه اول عمر را دوره نوزادی نام‌گذاری کرده‌اند. در این دوران در تمامی ارگان‌های بدن رشد و نمو به‌طور سریع اتفاق افتاده و همین موضوع باعث ایجاد تغییراتی می‌شود که این تغییرات در پوست واضح‌تر و قابل رویت است.

مو
به‌طورکلی نوزادان شرقی در مقایسه با نوزادان نژادهای اروپایی که تقریباً در هنگام تولد مویی ندارند، از موهای بیشتری برخوردار هستند. برخی از نوزادان در هنگام تولد در بعضی از مناطق بدن به‌طور چشمگیری پرمو هستند. وضعیت این نوزادان که به‌طور طبیعی در نواحی روی گوش‌ها و پیشانی موهای زیادی دارند نباید باعث نگرانی گردد؛ زیرا این موهای زائد در عرض چند هفته تا چند ماه برطرف خواهد شد. بعضی از نوزادان نیز با موهای بسیارکم و سری صاف و براق به دنیا می‌آیند. این حالت نیز نباید موجب نگرانی شود زیرا این نوزادان نیز در آینده طاس نخواهند بود. در مورد رنگ و حالت مو نیز باید متذکر شویم که این موارد نیز در طول زمان دستخوش تغییرات زیادی می‌شود. موهای کاملاً صاف نوزاد ممکن است در یک یا دو سال اول عمر مجعد و فرفری و سپس دوباره صاف شود یا ممکن است نوزادی که قبلاً موهای مجعدی داشته بعدها موی صافی داشته باشد. رنگ مو نیز ممکن است دریکی دو سال اول عمر نسبت به قبل تیره‌تر و یا روشن‌تر شود.

پوسته‌های زرد روی سر
پس از تولد در برخی از نوزادان، پوسته‌های ضخیم و زرد رنگی در روی سر و حتی گاهی در روی ابروها و بین ابروها دیده می‌شود. وقتی مادران سعی می‌کنند این پوسته‌ها را با دست، ناخن و یا شانه از موهای نوزاد پاک کنند؛ متوجه می‌شوند که این کار به سهولت امکان‌پذیر نیست و گاهی منجر به کنده شدن موها و خون آمدن از جای پوسته کنده‌ شده نیز می‌شود. این پوسته نتیجه فعالیت غدد چربی پوست سر بوده که بعد از چند ماه معمولاً برطرف می‌شود. این حالت، بیماری محسوب نشده و محصولات مناسب جهت برطرف کردن این محصولات وجود دارد مانند شامپو کف نوزادان موستلا که با استفاده از این محصولات به راحتی می‌توان این موضوع را کنترل کرد.

لکه‌های قرمز کمرنگ صورت و پشت گردن
این لکه‌ها را بنام لکه‌های سالمون نیز می‌شناسند. این لکه‌های قرمز کمرنگ یا صورتی با حدود نامشخص، بیشتر در پیشانی (درست در خط وسط) بین ابروها، پشت پلک‌ها، بالای لب و یا پشت گردن و حدوداً در ۳۰٪ تا ۴۰٪ نوزادان دیده می‌شود. این ضایعات که نمایانگر گشادی عروقی موضعی هستند ممکن است در هنگام گریه کردن یا در هنگام تغییرات دمای محیطی پر رنگ شوند. اغلب ضایعات این‌چنینی که در صورت قرار دارند سرانجام در عرض چند سال کمرنگ شده و کاملاً ناپدید می‌شوند اما آنهایی که در ناحیه پشت گردن و ناحیه پشت‌سری قرار دارند معمولاً باقی می‌مانند. این لکه‌ها غالباً متقارن بوده یعنی درصورتی‌که در یک پلک وجود داشته باشد در پلک دیگر نیز موجود می‌باشد و درصورتی‌که در وسط پیشانی باشد؛ در دو طرف خط وسط موجود است.

لکه‌های ماه‌گرفتگی
گاهی در بعضی نوزادان یک لکه نسبتاً بزرگ قرمز که ممکن است حتی نیمی از صورت را پوشانده باشد دیده می‌شود. این لکه که در اصطلاح مادران ماه‌گرفتگی نام دارد، هرگز به‌طور خود به خود از بین نخواهد رفت. البته می‌توان در مورد درمان این لکه‌ها از لیزرهای مخصوص از بین بردن عروق استفاده کرد. علت ایجاد شدن این لکه‌ها مشخص نیست و در حقیقت این حالت یک ناهنجاری عروقی مادرزادی محسوب می‌شود. این ضایعات صورت نباید با لکه‌های سالمون که در قسمت قبل به آنها اشاره شد اشتباه گرفته شود. لکه‌های سالمون معمولاً سیمتریک و کوچک بوده ولی ماه‌گرفتگی معمولاً بزرگ‌تر و یک‌طرفه و اغلب در خط وسط هستند. به دلیل ارتباطی که وجود لکه‌های ماه‌گرفتگی می‌تواند با بعضی از بیماری‌های عمومی داشته باشد بهتر است نوزاد دچار این لکه‌ها را به نزد پزشک برد تا در صورت لزوم از لحاظ وجود این بیماری‌ها نیز بررسی لازم انجام شود.

دانه‌های قرمز روی بدن
این ضایعات که کاملاً بی‌ضرر هستند و خودبه‌خود خوب می‌شوند در تقریباً ۵۰٪ نوزادان فول ترم (رسیده) اتفاق می‌افتد. در نوزادان نارس این حالت کمتر دیده می‌شود. این ضایعات به شکل دانه‌های قرمز و یا چرکی به رنگ سفید مایل به زرد هستند که قطرشان ۱ تا ۲ میلی‌متر است که با یک هاله‌ی قرمز احاطه می‌شوند. ضایعات ممکن است پراکنده و کم یا متعدد باشند و در قسمت‌های مختلف تجمع پیداکرده و یا در سطح زیادی از بدن پخش‌شده باشند. معمولاً کف دست‌وپاها درگیر نشده ولی در سایر قسمت‌های بدن مثل شکم، سینه و حتی سروصورت نوزاد دیده می‌شود. بیشترین احتمال شروع ضایعات در روز دوم عمر نوزاد است. البته ضایعات جدید می‌تواند به‌طور مداوم در چند روز اول ظهور کند. در نوزادان نارس امکان دارد شروع ضایعات برای چند روز تا چند هفته به تعویق بیافتد. دانه‌های چرکی شامل تجمعاتی از سلول‌هایی بنام ائوزینوفیل هستند. این ضایعات چرکی کاملاً استریل بوده و در کشت انجام‌شده از این ضایعات این مطلب قابل‌اثبات است. علت اریتم توکسیکوم ناشناخته است. این بثورات طبیعی بوده و نیاز به هیچ درمان یا مالیدن هیچ‌گونه پمادی نداشته و خودبه‌خود پس از چند روز تا حداکثر چند هفته بهبود می‌یابد.

کبودی لب‌ها یا دست‌وپا
لب‌های نوزاد که به‌طور معمول قرمز است امکان دارد که تا چند روز پس از تولد گاهی همراه با اطراف دهان (بخصوص هنگام گریه کردن) کبود به نظر برسد. همچنین گاهی ممکن است در خلال چند روز اول پس از تولد لب‌ها و انگشتان دست‌وپای نوزاد کمی کبود یا آبی‌رنگ شود که این کبودی می‌تواند به علت عدم تطابق کامل ساختمان و عملکرد قلب و عروق با زندگی خارج رحمی باشد. این حالت بخصوص در مواجهه با سرما تشدید یافته و لزوماً مسئله مهمی تلقی نمی‌شود. اما درصورتی‌که این کبودی دائمی و شدید شد بهتر است با پزشک مشورت شود.

سفیدی روی زبان
زبان نوزاد که در ابتدا قرمز است به‌سرعت و در عرض چند روز اول پس از تولد ممکن است سفید شود. این رنگ یا در حقیقت غشاء سفیدرنگی که روی زبان کشیده می‌شود؛ ناشی از نفوذ و رسوب ترکیبات سفید رنگ شیر در عمق پرزهای روی زبان است که پاک کردن آن چندان ساده نیست. خصوصیت این پوشش آن است که اصلاً مزاحم شیر خوردن نوزاد نبوده و فقط به سطح روی زبان محدود شده و آثاری از آن روی سقف دهان یا سطح داخلی گونه‌ها وجود ندارد. این لایه که پس از مدتی در نزد برخی نوزادان به‌طور چشمگیری ضخیم‌تر نیز می‌شود لایه‌ی شیر یا آستر شیر نامیده شده و ممکن است گاهی تا پایان دروه شیرخوارگی نیز دیده شود.

دانه‌های سفید روی لثه
در روی لثه برخی نوزادان یک تا چند برجستگی کوچک یا دانه‌های سفیدرنگ و محکمی دیده می‌شود که برخی مادران گمان می‌کنند که اینها دندان هستند. این دانه‌های سفید در واقع کیسه‌های توپر و سفتی هستند که هیچ آسیبی به لثه نرسانده و اگرچه ممکن است که با دندان‌هایی که ماه‌ها بعد قرار است از همان قسمت لثه روییده شوند بی‌ارتباط نباشند (زیرا پس از درآمدن دندان از آن قسمت از بین می‌روند) اما خود دندان نیستند. به این دانه‌ها نباید کاری داشت نباید آنها را دست‌کاری کرد. همچنین حاوی هیچ آلودگی نیز نبوده و نیاز به آنتی‌بیوتیک نیز ندارند.

ادرار سوختگی
پوست نوزاد بسیار لطیف و ظریف است به‌طوری‌که ممکن است به علت دیربه‌دیر تعویض کردن پوشک نوزاد و ایجاد آمونیاک درآن ناحیه پوست نوزاد دچار تحریک و سوختگی شود. به‌مرورزمان و گاهی هم در مدت کوتاهی این قرمزی و آسیب در پای نوزاد جدی و عمیق‌تر شده و ممکن است ایجاد زخم کند. محیط میان پای نوزاد و سرین او جای گرم و مرطوبی است که بخصوص در داخل کهنه و پوشک و لاستیکی این رطوبت امکان تغییر هم نداشته و ادرار هم اضافه‌شده و وضعیت را جهت تحریک بیشتر پوست مساعدتر می‌کند. میکروب‌ها و قارچ‌ها همیشه روی پوست بدن موجود بوده و چون در اثر تحریک شیمیایی پوست، مقاومت آن نسبت به این عوامل عفونی کاهش‌یافته؛ در نتیجه عفونت این ناحیه با قارچ‌ها یا میکروب‌ها نیز تسهیل می‌شود. در ادرار سوختگی ساده پوست ناحیه مبتلا قرمز یکدست است اما اگر قارچ نیز اضافه‌شده باشد معمولاً در اطراف این قرمزی یکدست، دانه‌های قرمز متعدد نیز وجود دارد. گاهی حتی در اثر عفونت میکروبی، تاول‌های چرکی متعدد و یا آبسه‌های ناحیه سرین نیز روی می‌دهد. بنابراین والدین نوزادان باید توجه کنند که در موقع مراجعه به پزشک جهت ادرار سوختگی نوزاد خود مراقبت کنند که حتماً محل مبتلا توسط پزشک کاملاً معاینه شود تا داروی مناسب تجویز گردد. برای پیشگیری از ادرار سوختگی باید به نکات زیر توجه نماییم:
۱- پوشک یا کهنه نوزاد را زودبه‌زود باید عوض نمود. بخصوص هنگامی‌که احساس می‌شود پای نوزاد در حال قرمز شدن است و به اصطلاح در ابتدای ادرار سوختگی قرار دارد باید فواصل عوض کردن را به هر یک ساعت یک بار کاهش داد. در بیماری‌های اسهالی باید توجه داشت که این تعویض‌ها زودبه‌زود انجام شود زیرا مخلوط شدن مدفوع با ادرار احتمال ادرار سوختگی را افزایش می‌دهد.
۲- هر بار که نوزاد مدفوع می‌کند و هر ۳-۲ بار که ادرار می‌کند باید پای او شسته شود.
۳- باید دقت شود که پس از شستن، حتماً پای نوزاد را با حوله‌ای نرم و تمیز کاملاً خشک نمود.
۴- هر بار پس‌ازاینکه پوشک یا کهنه نوزاد عوض می‌شود پوست میان پا و سرین او باید با لایه‌ای از یک کرم محافظت‌کننده پوشانده شود. کرم ۱۲۳ ویتامین بریر موستلا بعد از هر بار تعویض پوشک توصیه می‌شود.

عرق‌سوز زیر گردن
گاهی نوزادان در ناحیه زیر گردن خود دچار حالت قرمزی و التهاب مختصر و گاه پیشرفته‌ای می‌شوند که این حالت را عرق‌سوز می‌گویند. علت این حالت آن است که غبغب نوزاد روی پوست گردن افتاده و فضای گرم و مرطوب و بسته‌ای ایجاد می‌کند که این گرما درصورتی‌که پوشش نوزاد نیز زیاد باشد بیشتر می‌شود. در چنین حالتی وقتی زیر گردن نوزاد عرق می‌کند؛ دانه‌های عرق راهی به خارج نداشته و درنتیجه در زیر پوست منتشرشده و منظره‌ی قرمز رنگ و ملتهب عرق‌سوز را ایجاد می‌کند. درمان این حالت بسیار ساده است و فقط کافی است که این ناحیه را با محصولی مثل محلول فیزیو ب ب موستلا تمیز کنید.