کودکان کار زباله گرد، جاشون بین آشغال هاست؟

دنبال چه چیزی می‌توان در زباله ها گشت؟ چه چیز باارزشی در تلی از زباله نهان است که کودکان زباله گرد در پی آنند؟ کودکانی با میانگین سنی ۱۲ سال که روزانه به طور متوسط تا ۱۰ و نیم ساعت در روز کار می کنند. براساس تحقیقات صورت گرفته توسط برخی سازمان‌های مردم نهاد برخی از این کودکان درشبانه روز تا ۲۰ ساعت هم کار می کنند.

این تصویری مرسوم است که این روزها به وضوح به چشم می‌خورد. چه بر سر کمر کوچک شان می‌آید کمری که هر روز زیر بار گونی‌های بزرگ زباله خم و راست می شود. چه بر سر تن نحیف و کوچک‌شان می‌آید وقتی که خانه باکتری‌ها و ویروس‌های زباله‌های کثیف شهری شده است؟ واقعیت زباله گردی کودکان کار واقعیتی رمانتیک نیست که برای لحظاتی عواطف ما شهروندان را شرمسار کند، واقعیت کودکان زباله گرد بی‌رحم و هولناک است. واقعیت بیماری و رنج است. واقعیت روان‌های آسیب دیده است. واقعیت ایدز، هپاتیت، اسهال خونی و... است.

طبق قانون، کار برای کودکان کمتر از ۱۵ سال ممنوع است و کودکان ۱۵ تا ۱۸ ساله نیز باید در مشاغل شایسته مشغول به کار شوند. با این حال واقعیت چیز دیگری می گوید. کودکان بسیاری توسط کارفرمایان و پیمانکاران شرکت های خصوصی به سخت ترین کارها گماشته شده‌اند. از‌سویی آمار دقیقی از تعداد کودکان کار وجود ندارد؛ برای مثال در حالی که در سال ۹۶ معاون اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران تعداد کودکان کار را ۱۵ هزار نفر اعلام کرد، سازمان بهزیستی تعداد این کودکان را ۷ هزار نفر عنوان کرد.

بر اساس نتایج تحقیقاتی که جمعیت امام علی انجام داده، این کودکان دچار بیماری پوستی شدید، ایدز، هپاتیت، اسهال خونی، به دلیل آن‌که ماسک ندارند سل، کزاز، سالک پوستی، انگل روده‌ای، فلج اطفال و خمیدگی ستون فقرات هستند زیرا برخی از آنها بیش از ۷۰ تا ۸۰ کیلو زباله را روزانه بر دوش خود می‌کشند و نمی‌توانند از گاری استفاده کنند، زیرا مامور شهرداری گاری‌های آنها را می گیرد. برای این کودکان کارت‌های غیرقانونی طراحی شده که شهرداری می‌گوید از جانب ما نیست اما مامورانی بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان می گیرند که اجازه بدهند این کودکان تفکیک زباله کنند و اگر این باج را ندهند به این کودکان اجازه کار داده نمی‌شود.

بر اساس این پژوهش۴۰ درصد این بچه‌ها بی‌سواد مطلق هستند. ۳۷ درصد ترک تحصیل کرده‌اند، ۲۱ درصد یک تا دو کلاس درس خوانده و تنها آنهایی در حال تحصیل بودند که یا ایرانی بودند یا افغان‌هایی که به همراه خانواده‌هایشان زندگی می‌کنند و بیشتر کودکان زباله گرد رویای تحصیل داشتند. ۵۲ درصد در مراکز زباله می خوابیدند، ۴۸ درصد در خانه‌هایشان که خانه‌های آنها نیز کوهی از زباله است؛ ۵۹ درصد این کودکان هنگام جمع آوری زباله همراه دارند، ۴۰ درصد تنها عضو خانواده هایشان هستند که زباله گردی می‌کنند، برخی از این کودکان تا ۲۰ ساعت کار می کنند، اما میانگین کار این کودکان ۱۰.۵ ساعت است، ۶۲ درصد آنها بدون دستکش کار تفکیک زباله را انجام می دهند و به دلیل اینکه دستکش ها خیلی زود پاره می‌شود، ترجیح می دهند پول دستکش را صرف گرسنگی خواهر و برادرشان بکنند.

این تنها بخشی از آمارهای تکان دهنده جمع‌آوری شده بر اساس داده‌های میدانی است.موضوع کودکان کار به خصوص کودکان زباله‌گرد با پیچیدگی اجتماعی همراه است و بخش زیادی از پیچیدگی این موضوع به گردش مالی عظیمی که پشت صحنه این ماجرا جریان دارد مربوط است.

به باور بسیاری از کارشناسان، پیمانکاران شهرداری متهم اصلی وضعیت کنونی کودکان زباله‌گرد هستند. آنان معتقدند: کودکان کار قربانی مافیای زباله شده‌اند و برخی از پیمانکاران شهرداری با سوءاستفاده از کودکان کار و پرداخت مبالغ ناچیزی به آنان، این کودکان را در راستای اهداف خود به خدمت می‌گیرند. در حالی که طبق قانون کار، به کار گرفتن کودکان در مشاغل سخت همچون زباله گردی غیر قانونی است.

در‌همین رابطه علیرضا فیروزی (مدیر کل برنامه ریزی و توسعه شهری امور شهرسازی مناطق معاونت شهرسازی و معماری) درباره وضعیت کودکان کار زباله‌گرد و نحوه همکاریشان با پیمانکاران شهرداری به ایلنا گفت: به طور کلی نظارت و جمع‌آوری کودکان زباله‌گرد اساسا به شهرداری تهران و به سازمان مدیریت پسماند ارتباط مستقیم ندارد، زیرا این معضل نیز مانند دیگر معضلات اجتماعی در سطح جامعه وجود دارد، اما اگر این موضوع صحت داشته باشد و کودکان کار زباله‌گرد جزو نیروی پیمانکاران طرف قرارداد شهرداری باشند، شهرداری موظف است به وضعیت آنها رسیدگی کند.

فیروزی درباره چگونگی همکاری پیمانکاران با شهرداری و کمیت و کیفیت کارافزود: در ۲۲ منطقه تهران ۲۲ پیمانکار داریم که جمع آوری و ساماندهی پسماندهای خشک و ارزشمند شهروندان را به عهده دارند. این پیمانکاران به هیچ وجه اجازه استفاده از کودکان کار را ندارند و این حق را ندارند که آنها را برای جمع‌آوری زباله‌ها به سمت مخازن زباله هدایت کنند.

وی درباره نحوه نظارت بر عملکرد پیمانکاران شهرداری گفت: طی دستورالعمل‌هایی که به مناطق ۲۲ گانه ابلاغ کرده‌ایم، مسئولان مربوطه موظفند بر نحوه عملکرد پیمانکاران نظارت کافی و وافی داشته باشند. در صورت مشاهده تخلف به پیمانکاران اخطار داده خواهد شد و جرایم سنگینی برای آنها در نظر گرفته می‌شود و در صورت تکرار تخلف به طور قطع فسخ قرارداد می‌شوند.

فیروزی درباره وضعیت حال حاضر کودکان زباله‌گرد گفت: اغلب زباله‌گردهایی که در شهر قابل مشاهده‌اند، اشخاصی هستند که یا اعتیاد دارند یا کارتن‌خوابند و یا اینکه از اتباع بیگانه‌اند و به کشورهای همسایه تعلق دارند و برای کسب درآمد به زباله گردی مشغولند. این اشخاص به شهرداری تهران و پیمانکاران شهرداری ارتباط موضوعی ندارند.

علیرضا فیروزی در ادامه گفت: به هرحال در زمینه بهبود وضعیت کودکان کار زباله گرد،دستورالعمل‌هایی داده شده و در این زمینه نظارت‌ها بیشتر شده است.

علیرضا شریفی فرد (معاون هماهنگی و ارزیابی امور مناطق سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران) در گفت‌و‌گو با خبرنگار ایلنا درباره وضعیت فعلی کودکان کار زباله‌گرد و نحوه نظارت بر فعالیت پیمانکاران شهرداری گفت: در آیین نامه‌ها و ضوابط ما به کارگیری کودکان کار بخصوص اتباع بیگانه ممنوع است و بخشنامه‌های آن نیز ابلاغ شده است. در این میان پیمانکارانی که از کودکان استفاده کنند جریمه می‌شوند و با آنها برخورد قانونی خواهد شد.

وی گفت: در حال حاضر به طور مرتب و مستمر با پیمانکاران متخلف برخورد داریم و بعضا علاوه بر برخورد و جریمه‌هایی که برای آنها در نظر گرفته می‌شود، در صورت تکرار تخلف قرارداد آنها را فسخ می‌کنیم.

شریفی‌فرد درباره تمهیدات فعلی شهرداری و سازمان مدیریت پسماند برای حل معضل به کارگیری کودکان کار توسط پیمانکاران متخلف گفت: علاوه بر برخوردهای قانونی با متخلفان، اقداماتی متعددی در دست انجام است تا پیمانکاران شرایط استفاده از کودکان کار را نداشته باشند، مثلا اینکه امکان اسکان را از پیمانکاران سلب کرده‌ایم، قبلا اسکان کارگری در اختیار پیمانکاران بود و کودکان و کارگران در آن مکان‌ها سکونت داشتند که حال اینگونه نیست و این امکان وجود ندارد که پیمانکاران کودکان را در این مکان‌ها نگه‌داری کنند.

معاون هماهنگی و ارزیابی امور مناطق سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران گفت: در حال حاضر نیز مشغول مکاتبه و تعامل با ناجا هستیم تا در حل معضل کودکان کار زباله گرد به ما کمک کنند.با توجه به وضعیت بغرنج کودکان کار، ناگفته پیداست که کودکان کار متولی مشخصی ندارند و شهرداری، وزارت بهداشت، وزارت کار و بهزیستی بچه‌های زباله‌گرد را بین خود پاس می‌دهند و این گونه از زیر بار مسئولیت شانه خالی می‌کنند.