روش های تشویق کودکان، انواع آن

تشویق کودک و تقویت یک رفتار مناسب با استفاده از یک سیستم پاداش دهی به عنوان یک روش تربیتی استفاده می شود. در واقع پاداش دهی یک نوع تقویت مثبت است. بسیاری از کودکان با وجود برآورده شدن نیازهایشان رفتار مناسبی ندارند. والدین این کودکان در مقابل رفتارهای بد آن ها احساس ناتوانی می کنند. رفتارهای نامناسب مانند پرخاشگری کودک، بددهنی، گریه و بهانه گیری در هر کودکی می تواند علت های مختلفی داشته باشد. اما یکی از اصلی ترین علل آن برآورده کردن خواسته های کودک تحت هر شرایطی است. اتخاذ یک سیستم پاداش دهی منسجم توسط والدین رفتارهای صحیح را به کودک آموزش خواهد داد. لوس شدن کودک نیز یکی دیگر از نگرانی های والدین است. در این مقاله درباره اجرای صحیح نظم پاداش دهی به کودکان صحبت خواهیم کرد.

پاداش و تشویق کودک

در واقع پاداش و تشویق، عامل یا محرکی برای تقویت یک رفتار در یک فرد هستند. یکی از راه های تربیت کودک، آموزش و اصلاح رفتار، که توسط متخصصان تایید می شود، سیستم پاداش دهی است. با روش های متفاوتی می توان کودکان را تشویق به تکرار رفتاری کرد. اغلب والدین دادن پاداش را مساوی با خریدن یک چیز می دانند. در حالی که تشویق کودک تنها با این روش ممکن است اثر معکوس داشته و آن را به یک باج دهی تبدیل کند. پاداش و تشویق کودک انواع مختلفی دارد که در ادامه به آن ها می پردازیم.

انواع پاداش و تشویق کودکان

به طور کلی از ۴ طریق می توان کودک را تشویق کرد. هر کدام از این روش ها، یکی از ابعاد وجودی کودک را در بر می گیرد و بخشی از نیاز های او را تامین می کند. برای تقویت رفتارهای کودک بهتر است از هر چهار نوع پاداش در موقعیت های مختلف استفاده شود.

پاداش و تشویق احساسی:

کودکان نیز مثل همه انسان ها نیاز به محبت دارند. توجه به کارهای خوب کودک و دیده شدن از نیازهای اوست. در آغوش گرفتن کودک، تماس چشمی، لبخند زدن، نوازش کردن و بوسیدن از بارزترین روش هایی است که والدین به کودک محبت تزریق می کنند. گاهی در جمع برای اینکه مستقیم کودک را مرکز توجه قرار ندهید، می توانید با چشمک زدن ها یا لبخندهای رمزی بین خودتان، تایید و توجه را به او بدهید. ایجاد اعتماد به نفس در کودک کاملا به عهده خانواده است و اگر لطمه ای به اعتماد به نفس او وارد شود به سختی قابل جبران است.

در زمان تشویق باید کاملا دقت شود که کودک بخاطر کارهای درست و پیشرفت ها مورد تشویق قرار می گیرد. اگر برای آرام کردن قیل و قال های کودک یا ممانعت از رفتار اشتباه به او پاداش توجه و نوازش بدهید، او در موقعیتی متعارض قرار گرفته و اعتبار و اقتدار والدین ممکن است خدشه دار شود.

پاداش و تشویق کلامی:

پاداش کلامی یکی از مهم ترین و موثرترین نوع تشویق و پاداش است. کودک یا به طور کلی انسان ها در هر سنی نیاز به شنیدن تعریف و تایید دیگران دارند. این مورد، مخصوصا در مقابل دیگران، به اعتماد به نفس و عزت نفس کودک بسیار کمک می کند و باعث ایجاد حس مفید بودن و ارزشمندی در او می شود.

در این نوع پاداش سعی کنید رفتاری که باعث پاداش کلامی می شود را برای کودک توضیح داده و کاملا رفتار را توصیف کنید. دقت کنید به کوچک ترین تلاش ها و پیشرفت های کودک توجه کنید و به آنها پاداش دهید تا رفتار برای کودک به عادت تبدیل شود. سپس به مرور زمان می توانید پاداش آن رفتار را کم، و قطع کنید. چرا که آن رفتار در کودک نهادینه شده و دیگر نیازی به تقویت ندارد. اما خوب است هر از گاهی همان رفتار تشویق شود.

پاداش و تشویق مادی:

این نوع پاداش شامل وسایلی است که کودک به آن علاقه دارد و همیشه از آن لذت می برد. اسباب بازی، لوازم تحریر، لباس، خوراکی و حتی پول. ترجیحا در این روش پاداش دهی لوازم و چیزهایی که کودک نیاز دارد به عنوان پاداش داده شود. کودک باید برای رسیدن به این پاداش تلاش کند و بهترین شیوه جدول ستاره ها یا پاداش های ژتونی است.

پاداش و تشویق تفریحی یا فعالیتی:

تفریحات مورد علاقه کودک نیز می تواند به عنوان پاداش استفاده شود. در این مورد باید تفریحاتی که برای کودک لذت محسوب می شود مد نظر قرار بگیرد نه چیزهایی که والدین فکر می کنند لذت بخش است. برای مثال؛ پارک بردن، بازی مورد علاقه و یا خوردن یک بستنی می توانند به عنوان تشویق کودک استفاده شوند.

تشویق کودک با نظام تنبیه و پاداش ژتونی یا جدول ستاره

در این سیستم هدف آموزش قانون مداری، هدفمندی، صبر و تعهد به کودک است. سه نکته مهم در این نظام وجود دارد.

نکته اول:

برای رسیدن به یک نتیجه مطلوب در مورد تربیت کودکان بهتر است والدین به یک وجه اشتراک در مورد روش فرزندپروری رسیده باشند. عدم تفاهم والدین در مورد موضوعی و بیان آن در مقابل کودک به نظام تربیتی کودک صدمه می زند. در واقع این عدم تفاهم به کودک پیامی متضاد درباره رفتار خوب یا بد می رساند. در نتیجه با یک سردرگمی رو به رو می شود. والدین باید با یکدیگر همسو بوده و کلام و رفتارشان مکمل یکدیگر باشد تا کودک با تعارض روبه رو نشود.

نکته دوم:

برای آن که رفتار مثبتی در کودک نهادینه شود والدین باید همیشه به سیستم پاداش دهی متعهد باشند. به این معنا که والدین هیچوقت اجازه ندارند سیستمی و رفتاری را که به کودک آموزش داده اند را نقض کنند. هیچ گذشتی یا استثنایی نباید قائل شد.

نکته سوم:

بیان چرایی و نحوه سیستم پاداش دهی به کودک، مهم ترین عامل برای موفقیت در یک یسیتم پاداش دهی است. کاملا باید به کودک توضیح دهید که این جدول چیست و طبق چه دستور العملی اجرا می شود. بدون اجازه یا هماهنگی کودک کاری نکنید، اما طبیعتا قاطعیت و تصمیم نهایی با والدین است.

نحوه کار جدول ستاره:

روی یک تخته، جدولی تشکیل داده و با ستاره (می توانید از برچسب استفاده کنید یا روی تخته یک ستاره یکشید) به کارهای خوب، کودک را تشویق کنید. کارهای خوب معمولا رفتار صحیح و تکالیفی است که لازم است انجام دهد. هر رفتار درست می تواند با یک ستاره پاداش داده شود. سپس برای استفاده از این ستاره ها یا ژتون ها چهارچوبی مشخص شود. به عنوان مثال با او قرارداد ببندید که هر 3 ستاره یک پارک جایزه دارد. هر 5 ستاره بازی با رایانه و هر 10 ستاره یک اسباب بازی. طبیعی است که کودک با رفتار اشتباه، ستاره از دست می دهد.

بنابراین طی این فرایند کودک تعهد به وظایف، قانونمندی، مدیریت منابع و رفتار سالم را آموزش می بیند. باز هم ذکر این نکته لازم است که در تمام این مسیر، هیچگونه استثنا یا بخششی برای کودک قائل نشوید و کاملا قاطعانه رفتار کنید. از این ابزار به عنوان تهدید استفاده نکنید. برای هر بار کسب یا از دست دادن ستاره، دلایل آن را به کودک توضیح دهید. او نباید حس کند که به او ظلم شده و حق او پایمال شده است.

در تمام مراحل، پاداش های احساسی و کلامی نیز فراموش نشود تا کودک حس نکند والدین او صرفا قانون گذار و او یک برده یا ربات است.

سخن آخر

دوران کودکی بهترین زمان برای آموزش اصول اخلاقی و مهارت های زندگی به کودک است، هر چه در این دوره از تربیت کودک غفلت شود، در آینده ضربه های محکم تری به او، خانواده و جامعه وارد خواهد شد. از طرفی برای اجرا و موثر بودن روش های پاداش دهی رعایت چند نکته ضروری است، که شامل موارد زیر می باشد:

- فاصله زمانی بین پاداش با رفتار مناسب بلافاصله و در کمترین زمان باشد.

- تنها رفتار های مثبت تشویق شود، اگر کودک خطایی انجام دهد و باز هم پاداش دریافت کند نتیجه معکوس خواهد شد. گاهی والدین ناخواسته رفتار نامطلوبی را تقویت می کنند. بهتر است واکنش های خود را بیشتر مورد توجه قرار دهید.

- پایبندی والدین بر سیستم پاداش دهی تاثیر این روش ها را بیشتر خواهد کرد. معمولا والدین با رعایت نکردن نکات کلیدی در روش پاداش دهی شکست می خورند.

- فراموش نکنید نیازهای کودک مانند محبت، تغذیه و حس امنیت همیشه باید برآورده شوند. مشروط کردن تمام نیازهای کودک او را با یک نا امنی مواجه خواهد کرد. بهتر است برای اجرای این روش ها از یک مشاوره روانشناسی بهره ببرید.