نقاط نرم سر نوزاد، کی سفت می‌شوند؟

قسمتی از جمجمه کودک که تاکنون سفت نشده و با لمس نیز مشخصاً نرم است، نقطه نرم نامیده می شود. نقطه نرم یک ناحیه آسیب پذیر در سر نوزاد است و برای رشد کودک کارکرد خاصی داشته و ضروری است. اما سوالی که مطرح می شود این است که نقطه نرم دقیقاً چیست و تا چه سنی باقی می ماند؟
نقطه نرم نوزاد در واقع فضای بین استخوان های جمجمه است که ها هم متصل نبوده و در عوض توسط یک غشاء نرم پوشیده شده اند. اصطلاح پزشکی کاربردی برای این نقاط نرم فونتانل یا ملاج است. برای فهمیدن هدف از خلقت فونتانل، ضروری است که ساختار جمجمه کودک را درک کنید.

ساختار جمجمه کودک
جمجمه ممکن است در ابتدا به عنوان یک استخوان تک و یکپارچه به نظر برسد، اما شامل چندین استخوان متعدد است که درز بین آنها توسط یک رشته بافت موسوم به مفاصل لیفی به هم متصل می شوند. در بچه ها، جمجمه از ۶ استخوان تشکیل شده است: یک استخوان جلو سر (استخوان پیشانی)، یک استخوان عقب پایین جمجمه (استخوان پس سری)، دو استخوان ضخیم سقف سر (استخوانهای آهیانه) و دو استخوان کنار گوش (استخوان های گیجگاهی).
اتصال این استخوانها در نوزادان همانند بزرگسالان نیست. استخوان های جمجمه نوزاد دارای درزهای قابل توجه و بزرگتری است که به عنوان فونتانل شناخته می شوند که توسط یک غشاء نرم و لطیف پر شده اند و از آنجا که نرمتر از بقیه جمجمه هستند، فونتانل ها نیز جزء نقطه های نرم محسوب می شوند.

- وجود فونتانل اجازه می دهد جمجمه در هنگام زایمان فشرده تر شده و راحت تر از کانال تولد عبور کند.
- وجود فونتانل اجازه رشد سریع تری را به مغز کودک می دهد که اگر استخوانهای جمجمه یکپارچه بودند، این امر امکان پذیر نبود. نقاط نرم به انعطاف پذیری جمجمه کمک می کنند و به راحتی باعث می شوند هر بار که مغز نوزاد کمی رشد می کند، به راحتی گسترده شود.

یک نوزاد دو نقطه نرم دارد:
- فونتانل قدامی که در بالای سر نوزاد بوده و والدین بیشتر آن را لمس کرده و احساس می کنند. فونتانل قدامی نقطه تقاطع استخوان های پیشانی و آهیانه است.
- فونتانل خلفی که در پشت سر قرار دارد و کمتر از فونتانل قدامی در دید بوده و لمس می شود، ضمن اینکه از فونتانل قدامی کوچکتر است. این فونتانل نقطه تقاطع استخوانهای آهیانه و پس سری است.

سر نوزاد کی سفت می شوند؟
فونتانل قدامی می تواند هر زمانی بین ۹ تا ۱۸ ماهگی بسته شود، هرچند در برخی موارد ممکن است پس از ۱۸ ماهگی نیز هنوز باز باشد و در سن ۲۴ ماهگی بسته شود. فونتانل خلفی تا زمانی که کودک دو ماهه شود، بسته می شود. زود بسته شدن فونتانل خلفی اغلب باعث می شود بیشتر والدین اصلاً متوجه آن نشوند.

عوارض مرتبط با فونانل می تواند تاثیر منفی و پایدار بر رشد کودک داشته باشد. موارد زیر مشکلات شایع مرتبط با نقطه نرم کودک هستند:
- افتادن ملاج نوزاد : یک فونتانل زمانی افتاده است که هر یک از آنها از جای خود پایین تر آمده و باعث ایجاد یک انحنای قابل مشاهده شود. این پدیده به علت کمبود آب و سوء تغذیه ایجاد می شود. بدن یک کودک می تواند به علت اسهال مزمن و استفراغ کم آب شود، در حالی که سوء تغذیه زمانی رخ می دهد که کودک غذای کافی نمی خورد.
- تورم ملاج : باعث می شود که فونتانل به سمت بیرون متورم شود. شما زمانی که دست خود را به آرامی بر روی جمجمه کودک قرار دهید، می توانید آن را احساس کنید. یک فونتانل متورم می تواند نتیجه یک عفونت در سیستم عصبی یا هر عارضه دیگری باشد که به مغز یا نخاع ربط داشته باشد.
مننژیت (عفونت غشای پوشش مغز)، آنسفالیت (التهاب مغز) و هیدروسفالی (انباشت مایع درون مغز) از مواردی است که می تواند باعث تورم ملاج شود. آسیب نقطه نرم در نوزادانی که از ناحیه سر آسیب جدی دیده اند، بسیار شایع است.
ملاج ممکن است حتی متاثر از گریه یا استفراغ ورم کند. اما اگر فونتانل به موقعیت عادی برگشته و کودک سالم باشد، هیچ دلیلی برای نگرانی وجود ندارد.
- بزرگی ملاج : زمانی است که نقاط نرم، حجمی بیش از اندازه نرمال خود را اشغال کرده اند. این امر می تواند به علت عوارض متعدد و مشکلات مادرزادی مانند سندرم داون، هیدروسفالی، نقص رشد درون رحمی (IUGR)، زایمان زودرس و بیماری های شکستگی استخوانی رخ دهد.
- کرانیوسینوستوز (Craniosynostosis) : شرایطی است که در آن نوزاد با استخوانهای پیوسته جمجمه و بدون فونتانل متولد شود. در این حالت فقدان نقطه نرم و اتصال استخوانهای جمجمه، فضای کمی برای رشد مغز باقی می گذارد که منجر به عوارض متعددی می شود. ژنهای معیوب معمولاً باعث اصلی این بیماری هستند.
- کیست درموئید : این یک بیماری نادر مادرزادی است که در آن نوزاد با وجود یک کیست بزرگ برجسته درست در بالای نقطه نرم سرش متولد می شود. چنین بیماری ای فقط با احتمال ۰٫۲ درصد بروز می کند و هر چند این کیست دردناک نیست اما باید برداشته شود. دکتر نوزاد می تواند بهترین سن و زمان برای برداشتن کیست را پیشنهاد کند و به ندرت عود پس از حذف کیست دیده می شود.
هر گونه مشکلی در رابطه با فونتانل نیازمند مراجعه به یک اورژانس پزشکی است و شما باید نوزاد را نزد دکتر ببرید.
ممکن است گاهی اوقات روی نقطه نرم کودک یک ضربان حس کنید که به دلیل فشار خونی است که از طریق رگ های خونی اطراف فونتانل به وجود آمده است. این ضربان در واقع ضربان قلب کودک را نشان می دهد و هیچ نگرانی در مورد آن لازم نیست.

چگونگی مراقبت از نقطه نرم سر نوزاد
مراقبت ویژه ای برای حفاظت از فونتانل لازم نیست، اما شما باید چند اقدام احتیاطی را انجام دهید.
- نگه داشتن سر نوزاد : نوزادان عضلات قوی لازم برای نگه داشتن گردن خود را ندارند و نگه نداشتن سر آنها ممکن است باعث ایجاد چرخش و آسیب شود. به یاد داشته باشید که هر زمان که آنها را در آغوش می گیرید، باید سر او را با دستان خود نگه دارید. یک حرکت یا چرخش ناگهانی برای ایجاد آسیب به سر که می تواند به مشکلات فونتانل نیز منجر شود، کافی است.
- رصد کردن انواع بیماریهای مرتبط : اگر شما به هر مشکل مرتبط با ملاج از جمله تغییر شکل مشکوک شدید، بلافاصله کودک را نزد پزشک ببرید. این کمک می کند تا هر گونه مشکل در ابتدا و به موقع حل و فصل شود.
نقاط نرم تا ابد باقی نمی مانند، زیرا استخوان ها روی آنها رشد می کنند تا جمجمه متکامل را شکل دهند. علیرغم کوتاه بودن عمر آن، فونتانل نقش مهمی در زایمان طبیعی داشته و باعث می شود مغز کودک بدون هیچ گونه عوارضی به سرعت رشد کند. پس تا زمانی که به طور طبیعی ناپدید شود، مراقب آن باشید.