ترومای سر در نوزادان، همه چیز در مورد آن

هر ساله در جاهای مختلف دنیا تعدادی نوزاد قربانی ترومای سر هستند. بسیاری از این نوزادان جان خود را از دست می‌دهند و تعداد کمی از آنها ممکن است با معلولیت‌های شدید و مختلف زنده بماند. بر اساس آمار موجود، پسران بیشتر از دختران با خشونت تکان داده می‌شوند و معمولاً شخصی که کودک را تکان می‌دهد، پدر یا مادر کودک است. در این مطلب می‌توانید با همه چیز در مورد سندرم کودک تکان‌خورده آشنا شوید.

ترومای سر ناشی از سوءرفتار چه تفاوتی با سندرم کودک تکان‌خورده دارد؟
ترومای سرِ ناشی از سوء رفتار که در اینجا به اختصار ترومای سر نامیده می‌شود و سندرم کودک تکان‌ خورده معمولاً به یک موضوع اشاره می‌کنند. سندرم کودک تکان‌خورده که ضربهٔ خشونت‌ آمیز به سر و سندرم اثر تکان‌ خوردن نیز نامیده می‌شود، یک آسیب مغزی جدی ناشی از تکان دادن شدید نوزاد یا یک کودک بزرگ‌تر است. این اتفاق زمانی می‌افتد که یکی از والدین یا مراقبان، کودکی را تکان می‌دهد و به او آسیب می‌رساند.
هنگامی که سر یک کودک به جلو و عقب تکان داده می‌شود، مغز او به جمجمه برخورد می‌کند که باعث کبودی، ورم، فشار، خونریزی در داخل مغز و اطراف آن می‌شود. این حادثه اغلب باعث خونریزی در شبکیهٔ چشم یعنی بخش حساس به نورِ چشم که تصاویر را به مغز انتقال می‌دهد نیز می‌شود. همچنین کودکی که دچار ترومای سر شده، ممکن است آسیب‌دیدگی نخاع یا گردن و همچنین شکستگی استخوان داشته باشد.
سندرم کودک تکان‌خورده، سلول‌های مغزی کودک را از بین می‌برد و مانع از رسیدن اکسیژن کافی به مغز می‌شود. میزان آسیب، با مدت و شدت تکان خوردن کودک یا شدت ضربه به سر او ارتباط دارد. اما در عرض چند ثانیه، یک کودک می‌تواند دچار آسیب شدید، دائمی یا حتی مرگ شود.
تکان دادن یک کودک رایج‌ترین شکل ضربه به سر است. این اتفاق اغلب برای کودکان کوچک‌تر از یک سال رخ می‌دهد و به طور معمول وقتی اتفاق می‌افتد یک فرد بالغ از گریهٔ یک کودک کلافه می‌شود و تلاش می‌کند تا او را ساکت کند. این اتفاق می‌تواند زمانی که یک فرد بزرگسال از یک کودک نوپا یا پیش‌دبستانی عصبانی می‌شود هم رخ دهد.
همچنین، ترومای سر عبارتی است که پزشکان از آن برای توصیف آسیب جدی به مغز که ناشی از یک نیروی کور باشد، استفاده می‌کنند. خوردن یک ضربه به سر و پرتاب شدن یا افتادن باعث صدماتی مشابه با صدمات ناشی از تکان دادن خشونت‌آمیز یک کودک می‌شود، بنابراین پزشکان به تمام صدمات این چنینی به عنوان ترومای سر اشاره می‌کنند.

آیا سندرم کودک تکان‌خورده می‌تواند در حین بازی کردن با کودک اتفاق بیفتد؟
بازی‌ ها و تعاملات معمولی که بیشتر والدین با فرزندان خود دارند باعث ترومای سر نمی‌شود. همچنین بالا انداختن یک کودک روی زانو، هل دادن او در تاب کودک، جنباندن او در آغوشتان یا به آرامی بالا انداختنِ او در هوا منجر به ترومای سر نمی‌شود. افتادن اتفاقی کودکان نیز بعید است که این عارضه را ایجاد کند.
ترومای سر با تکان دادن کودک به عقب و جلو، به شکل عمدی و خشونت‌آمیز ایجاد می‌شود که متأسفانه، یک فرد بالغ عصبانی می‌تواند به سرعت، آن درجه از خشونت را نسبت به کودک یا نوزاد بروز دهد.

احتمال بروز ترومای سر از چه سنی در کودکان بیشتر است؟
اغلب موارد جراحت ناشی از سوء‌ رفتار برای کودکان کمتر از یک سال و بیشتر، برای کودکان کمتر از چهار ماه اتفاق می‌افتد. اما گاهی اوقات کودکان پنج ساله هم دچار این عارضه می‌شوند.
نوزادان و کودکان خردسال در مورد این نوع جراحت سر آسیب‌پذیر هستند، زیرا سر آنها نسبت به بقیهٔ بدنشان بزرگ‌تر است و عضلات گردن هم نسبتاً ضعیف هستند و همین امر، نگه داشتن و کنترل سر بزرگشان را برای آنها سخت‌تر می‌کند.
جمجمهٔ یک کودک نابالغ نازک‌تر است و رگ‌های خونی او بیشتر از کودکان بزرگ‌تر و دیگر بزرگسالان مستعد پاره شدن است. کودکان کوچک‌تر از یک سال همچنین جمجمهٔ صاف‌تری دارند که در صورت تکان داده شدن، اجازه می‌دهد نیروی مستقیم بیشتری به سرشان وارد شود.

علائم سندرم کودک تکان‌خورده چیست؟
این سندرم می‌تواند علائم و نشانه‌هایی داشته باشد که برخی از این علائم و نشانه‌های سندرم کودک تکان‌خورده شامل موارد زیر است:
- تحریک‌پذیری شدید
- مشکل در بیدار ماندن
- مشکلات تنفسی
- بی‌اشتهایی
- حالت رعشه
- استفراغ و بالا آوردن
- رنگ‌پریدگی یا کبودی پوست
- تشنج
- فلج شدن
- رفتن در کما یا اغما
دیگر آسیب‌هایی که ممکن است در ابتدا محسوس باشند شامل خونریزی در مغز و چشم، آسیب به نخاع و گردن، شکستگی دنده‌ها، جمجمه و استخوان‌هاست. آثار سوء‌رفتار قبلی با کودک قبل نیز معمولاً دیده می‌شود. در موارد خفیف این سندرم، کودک ممکن است پس از تکان‌ خوردن عادی به نظر برسد، اما به مرور زمان دچار مشکلات سلامت، یادگیری یا رفتاری شود.

چه عواملی باعث ایجاد سندرم کودک تکان‌خورده می‌شود؟
عضلات گردن کودکان شیرخوار ضعیف است و آنها اغلب برای نگه داشتن سر سنگین خود در تکاپو هستند. اگر کودکی به شدت تکان داده شود، مغز ظریف و آسیب‌پذیر او در داخل جمجمه به جلو و عقب حرکت می‌کند. این اتفاق باعث کبودی، ورم و خونریزی می‌شود. سندرم کودک تکان‌خورده معمولا هنگامی رخ می‌دهد که یکی از والدین یا پرستار بچه به دلیل کلافگی و عصبانیت، یک نوزاد یا کودک بزرگ‌تر را به شدت تکان می‌دهد و اغلب علت عصبانیت این است که گریهٔ کودک قطع نمی‌شود.
یک پژوهش نیز در سال‌های گذشته، متوجه افزایش نگران‌ کننده‌ای در تعداد صدمات مغزیِ ناشی از ترومای سر در طول رکودهای اقتصادی زندگی خانواده‌ها شد. بر اساس این گزارش، فقر و استرس، عوامل خطر سوء‌رفتار با کودکان است که می‌تواند علت افزایش موارد ترومای سر در طول دوران فشار اقتصادی را توضیح دهد. اما به‌طورکلی، برای والدین و دیگر مراقبان کودک، عواملی که ممکن است خطر تکان دادن شدید کودک را افزایش دهد شامل موارد زیر است:
- انتظارات غیرواقعی از بچه‌های کوچک
- جوان بودن والدین یا تک‌والد بودن
- استرس و اضطراب
- خشونت خانگی
- مصرف الکل یا مواد مخدر
- بی‌ثباتی و تزلزل خانواده
- افسردگی یکی از والدین
- سابقهٔ دیدن بدرفتاری در کودکی پدر یا مادر این کودکان
همچنین و بر اساس آمار، مردان نسبت به زنان احتمال بیشتری برای تکان دادن خطرآفرین یک کودک دارند.

عوارض سندرم کودک تکان‌خورده چیست؟
تنها چند ثانیه تکان دادن یک نوزاد می‌تواند آسیب غیرقابل برگشتی به مغز او وارد کند. متأسفانه، بسیاری از کودکان مبتلا به سندرم کودک تکان‌خورده جان خود را از دست می‌دهند. قربانیان این سندرم که زنده می‌مانند نیز ممکن است نیاز به مراقبت‌های پزشکی مادام‌العمر داشته باشند. عوارض این سندرم می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- نابینایی جزئی یا کامل
- نقص شنوایی
- تأخیر در رشد، مشکلات یادگیری یا مشکلات رفتاری
- عقب‌ماندگی ذهنی
- اختلالات تشنجی
- فلج مغزی

سندرم کودک تکان‌خورده چگونه تشخیص داده می‌شود؟
کودکی که به شدت تکان داده شده، ممکن است نیازمند معاینه توسط تعدادی از متخصصان پزشکی و همچنین یک فرد مسئول در رابطه سوء‌رفتار با کودکان باشد. برای تشخیص صدمات واردشده نیز ممکن است آزمایشات مختلفی به شکل زیر لازم باشد:
سی‌تی‌اسکن؛ CT-SCAN
سی‌تی‌اسکن از اشعهٔ ایکس برای ارائه تصاویر مقطعی از مغز یک کودک استفاده می‌کند. این تست می‌تواند به تشخیص آسیب‌هایی که به مداخلهٔ فوری پزشکی نیاز دارند کمک کند.
ام‌آرآی؛ MRI
ام‌آرآی از یک میدان مغناطیسی قدرتمند و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دقیق از مغز کودک استفاده می‌کند. از آنجا که انجام ام‌آرآی روی یک کودک ناآرام و بی‌قرار دشوار است، شاید پزشک زمان مشخصی را برای انجام آن در نظر بگیرد.
معاینه و بررسی اسکلتی بدن
ممکن است برای ارزیابی اینکه آیا شکستگی‌ها تصادفی یا عمدی هستند و پیدا کردن شکستگی‌های احتمالی قبلی، یک مجموعه‌ اسکن‌ از اسکلت بدن و احتمالاً شامل بازوها، دست‌ها، پاها، ستون فقرات، دنده‌ها و جمجمه گرفته شود.
تست بینایی‌سنجی
معاینهٔ چشم می‌تواند خونریزی و دیگر آسیب‌های چشمی کودک را نشان دهد.
آزمایش خون
برخی اختلالات سوخت و سازی یا ژنتیکی و همچنین اختلالات ناشی از خونریزی و لخته شدن خون می‌تواند به علائمی منجر شود که شبیه سندرم کودک تکان‌خورده باشد و آزمایش خون می‌تواند کمک کند که از نبود این عارضه‌ها اطمینان حاصل شود.
بسته به میزان آسیب، ممکن است لازم باشد برای نظارت بیشتر، کودک در بخش مراقبت‌های ویژهٔ اطفال بستری شود.

سندرم کودک تکان‌خورده چطور درمان می‌شود؟
اگر فکر می‌کنید که فرزندتان با تکان شدید آسیب دیده است، فوراً به پزشک مراجعه کنید یا کودکتان را به نزدیک‌ترین اورژانس برسانید. دریافت مراقبت‌های پزشکی فوری ممکن است زندگی فرزندتان را نجات دهد یا از عوارض جدی در سلامتی‌اش جلوگیری کند. درمان اضطراری برای کودکی که تکان شدیدی خورده است می‌تواند شامل اقدامات نجات‌بخشی از قبیل پشتیبانی تنفسی و جراحی برای قطع خونریزی در مغز او باشد. اما نظر قطعی در این مورد به عهدهٔ پزشک کودک شماست.
با اینکه می‌دانیم شخصی که بتواند با کودکان بدرفتاری کند، اغلب مطالبی شبیه به این موارد را نخواهد خواند، اما ما تمام این نکات را گفتیم، چون گاهی ممکن است گریه‌های کودکانمان ما را به یک نقطهٔ جوش برساند و آن‌وقت دست به کاری بزنیم که دیگر قابل جبران نباشد. پس بیاییم قانون رفتار درست و سالم با کودکان را یاد بگیریم و در هر شرایطی به آن احترام بگذاریم، چون این ما هستیم که آنها را به این دنیا آورده‌ایم، پس باید در قبالشان به شدن مسئول باشیم.