مخملک در کودکان چیست؟

مخملک (به انگلیسی: Scarlet fever) یا تب اسکارلت از بیماری های عفونی باکتریایی است که معمولا با تب و گلو درد همراه بوده و شاخصه آن ظاهر شدن جوش یا دانه های قرمز روشن روی سطح پوست می باشد.
باکتری عامل مخملک همان باکتری است که گلودرد استرپتوکوکی - از انواع گلو درد که عامل آن باکتری خاصی است - را ایجاد می کند. این بیماری معمولا کودکان و نوجوانان بین 5 تا 15 سال را تحت تاثیر قرار داده و حدود 80 درصد موارد در کودکان زیر 10 سال رخ می دهد.
مخملک در دوران قدیم از بیماری های خطرناک کودکان محسوب می شده اما امروزه به دلیل درمان آنتی بیوتیکی معمولا به راحتی قابل درمان است.

نشانه های مخملک معمولا حدود 1 تا 4 روز پس از عفونت اولیه ظاهر می شود. علائم اولیه مخملک در اغلب موارد به صورت زیر است:
-درد گلو و قرمزی گلو که گاهی با تکه های (patches) سفید یا زرد رنگ همراه است.
-تب 38.3 درجه سلسیوس (سانتی گراد) یا بالاتر اغلب همراه با لرز
جوش و دانه های قرمز بارز ترین علامت مخملک در کودکان و بزرگسالان است که معمولا ۱۲ تا ۴۸ ساعت بعد از علائم اولیه ظاهر می شوند و به مرور نواحی جوش دار مانند کاغذ سمباده زبر و خشن می شود.
دانه های قرمز ابتدا روی نواحی گردن، کشاله ران و زیر بازوها ظاهر شده سپس به بقیه قسمت های بدن گسترش می یابد. جوش های ناحیه چین خوردگی زیر بغل، آرنج و زانوها نسبت به پوست اطراف قرمزتر هستند. این جوش ها معمولا صورت را درگیر نمی کنند.
دانه های قرمز معمولا ۶ یا ۷ روز بعد خشک شده و ممکن است پوست نوک انگشتان دست و پا یا کشاله ران پوسته پوسته شود که این حالت تا ۶ هفته طول می کشد.

-چین خوردگی های قرمز در زیر بغل، آرنج ها و زانو (خطوط پاستیا)
-گرگرفتگی صورت
-زبان شبیه توت فرنگی یا به رنگ سفید با نقاط قرمز روی سطح زبان
-سردرد
-خارش
-تورم لوزه ها
-تهوع و استفراغ
-درد شکم و کاهش اشتها
-تورم غدد گردن
-پوست بی حالت و کمرنگ در اطراف لب ها
-مشکل بلع
نکته: در صورتی که درد شدید عضلانی، استفراغ یا اسهال در بیمار دیده شود پزشک سایر علل احتمالی همچون سندرم شوک سمی (TSS) را نیز بررسی خواهد کرد.

عامل ابتلا به بیماری مخملک باکتری های گروه A استرپتوکوک است که در دهان یا بینی انسان زنده مانده و ممکن است باعث تولید سمی شوند که به بروز دانه های قرمز روشن روی سطح بدن منجر می شود.
این باکتری عامل بروز گلو درد نیز می باشد اما درصد کمی از بیماران مبتلا به عفونت های استرپتوکوک همچون گلو درد، به بیماری مخملک مبتلا می شوند.
عامل اصلی تاثیرگذار در ابتلا به مخملک سن می باشد و افرادی که در تماس با فرد بیمار قرار بگیرند نیز به احتمال زیاد به این بیماری دچار می شوند.

بله، مخملک از بیماری های مسری و واگیردار است و از ۲ تا ۵ روز قبل از این که فرد مبتلا احساس بیماری کند احتمال سرایت آن به دیگران وجود دارد.
انتقال بیماری مخملک از طریق تماس فرد سالم با ترشحات بزاق، ترشحات بینی، عطسه یا سرفه فرد مبتلا رخ می دهد. در صورتی که فرد سالم پس از تماس با ترشحات آلوده بیمار به دهان، بینی یا چشم خود را دست بزند به مخملک مبتلا خواهد شد.
راه های دیگر انتقال بیماری مخملک شامل نوشیدن آب از یک لیوان، خوردن غذا از ظروف مشترک، تماس با لباس و حوله و پتو فرد بیمار و مصرف مواد غذایی آلوده به باکتری عامل مخملک می باشد.
گاهی باکتری عامل مخملک باعث ایجاد عفونت پوستی در برخی بیماران می شود، این عفونت ها نیز از عوامل انتقال باکتری مخملک به دیگران هستند اما لمس کردن جوش های قرمز باعث سرایت نمی شود زیرا جوش ها به دلیل سم ناشی از باکتری ایجاد شده و حامل باکتری مخملک نیستند.
در صورتی که بیماری مخملک درمان نشود تا چند هفته بعد و حتی پس از ناپدید شدن علائم نیز مسری خواهد بود.
برخی افراد با اینکه به مخملک مبتلا می شوند اما به دلیل عدم واکنش بدن نسبت به سم باکتری، علائمی از خود نشان نمی دهند اما همچنان باعث سرایت بیماری به دیگران می شوند.

در اغلب موارد دانه های قرمز و سایر علائم مخملک طی ۱۰ تا ۱۴ روز با درمان آنتی بیوتیک از بین می روند اما مخملک ممکن است عوارض جدی دیگری نیز ایجاد کند که عبارتند از:
-تب روماتیسمی
-بیماری های کلیوی
-عفونت گوش
-آبسه گلو
-ذات الریه
-آرتریت
- سینوزیت
- عفونت های پوستی
مصرف سریع آنتی بیوتیک ها از بروز عفونت گوش، آبسه گلو و ذات الریه جلوگیری می کند. سایر عوارض معمولا ناشی از واکنش سیستم ایمنی بدن نسبت به عفونت است.
در موارد نادر ممکن است عوارض خطرناک زیر نیز در بیمار مشاهده شود:
-نارسایی حاد کلیه
-مننژیت؛ التهاب غشای اطراف مغز و نخاع
-سندروم شوک سمی
-اندوکاردیت؛ عفونت داخلی پوشش قلب
-استئومیلیت؛ عفونت استخوان و مغز استخوان
-اختلالات عصبی خود ایمنی در کودکان

تشخیص مخملک
پس از مراجعه کودک به پزشک، پزشک ابتلا زبان، گلو و لوزه ها را معاینه و وضعیت گره های لنفاوی و ظاهر جوش ها را به دقت بررسی می کند. در صورتی که احتمال ابتلا به مخملک وجود داشته باشد اقدام به کشت گلو یا سواب گلو کرده و نمونه بافت گلو آزمایش می شود تا از ابتلای کودک به باکتری عامل مخملک اطمینان حاصل شود.

علائم مخملک خفیف در اکثر موارد طی یک هفته خود به خود برطرف می شوند اما برای تسریع روند درمان و جلوگیری از عوارض جانبی مخملک لازم است حتما اقدامات درمانی انجام شود.
داروی اصلی برای درمان مخملک آنتی بیوتیک ها می باشند که باکتری ها را از بین برده و به سیستم ایمنی بدن کمک می کند تا عفونت را درمان کند.
اهمیت زیادی دارد که کودک دوره درمانی را به طور کامل گذرانده تا از عوارض احتمالی و طولانی شدن بیماری مخملک پیشگیری شود.
برای درمان تب و درد کودکان می توان از داروهای بدون نسخه مانند استامینوفن استفاده کرد اما قبل از مصرف ایبوپروفن باید با پزشک مشورت کرد.
بزرگسالان می توانند استامینوفن یا ایبوپروفن مصرف کنند.
از مصرف آسپرین در بیماری های همراه با تب خودداری کنید زیرا احتمال ابتلا به سندروم ری را افزایش خواهد داد.
کودک می تواند پس از گذشت حداقل ۲۴ ساعت از مصرف آنتی بیوتیک و پس از قطع شدن تب به مدرسه برود زیرا در این حالت بیماری دیگر مسری نیست.

اگرچه مخملک بیشتر در سنین بین 5 تا 15 سال رخ داده و کمتر در کودکان زیر 3 سال یا بزرگسالان دیده می شود اما احتمال ابتلای افراد بزرگسال به مخملک به ویژه در والدین کودکان مدرسه ای، کارکنان مراکز مهد کودک و دبستان و مراکز نظامی وجود دارد.

تاکنون واکنس خاصی برای مخملک کشف نشده است.

اگرچه مخملک باید با آنتی بیوتیک درمان شود اما برای تسکین گلودرد و خارش ناشی از این بیماری می توان اقدامات زیر را انجام داد:
-برای تسکین گلو درد چای گرم یا سوپ بخورید
-اگر بلعیدن غذا سخت است از غذاهای راحت الحلقوم و مایع استفاده کنید.
-خوردن یخ و بستنی برای کاهش گلودرد مفید است.
-برای کاهش خارش می توان از پماد یا داروی ضد خارش استفاده کرد.
-لوسیون کالامین نیز برای کاهش خارش مناسب است.
-نوشیدن آب زیاد بخصوص در کودکان برای مرطوب کردن گلو و جلوگیری از کم آبی بدن مفید است.
-از آلودگی و دود دوری کنید.
-سیگار نکشید.
-آب نمک غرغره کنید
-دستگاه بخور برای جلوگیری از تحریک گلو در هوای خشک مناسب است.

مخملک در بارداری
معمولا بسیاری از خانم های باردار نگران ابتلا به مخملک در دوران بارداری هستند در حالی که عفونت های ناشی از مخملک معمولا روی رشد جنین تاثیری نمی گذارد اما اگر زن باردار هنگام زایمان به مخملک مبتلا باشد به احتمال زیاد این بیماری به نوزاد نیز سرایت خواهد کرد.
مهم ترین عامل نگرانی از ابتلا به مخملک، تب ناشی از آن می باشد که مخصوصا در روزهای اولیه بارداری می تواند منجر به نقایص مادرزادی در کودک شود و در صورت عدم درمان مخملک، گاهی ممکن است عوارض دیگری - که قبلا به آن ها اشاره شد - نیز به دنبال داشته باشد.
برای درمان مخملک دوران بارداری پزشک معمولا مصرف آنتی بیوتیک های ایمن در دوران بارداری را تجویز خواهد کرد.
زنان باردار برای درمان درد و تب می توانند از داروهایی همچون ایبوپروفن و استامینوفن استفاده کنند. مصرف سوپ گرم، یخ، دستگاه بخور در منزل، اجتناب از قرار گرفتن در معرض سیگار و دود، مصرف مایعات و آب و غرغره کردن آب نمک همگی برای تسکین علائم مخملک در بارداری مفید است.
نکته: توصیه می شود در صورت مشاهده تب یا دانه های قرمز و جوش در دوران بارداری سریعا به پزشک مراجعه کرده و از خوددرمانی یا مصرف هرگونه دارو بدون تجویز پزشک خودداری کنید.

ابتلا به مخملک در نوزادان معمولا شایع نیست و به ندرت رخ می دهد اما در صورت مشاهده علائم ذکر شده یا تب 38 درجه سانتی گراد یا بالاتر در نوزادان کمتر از 3 ماه و تب 38.8 یا بالاتر در نوزادان بین 3 تا 36 ماه لازم است هرچه سریع تر به پزشک مراجعه کرده و اقدامات اورژانسی انجام شود.
پس از مراجعه به پزشک و تایید ابتلا به مخملک، پزشک اقدام به تجویز آنتی بیوتیک با دوزهای مناسب نوزادان خواهد کرد. حتما با توجه به دستورالعمل پزشک عمل کرده و در صورت تجویز دارو، دوره دارو درمانی را به طور کامل بگذرانید.
توصیه می شود به همراه مصرف آنتی بیوتیک به نوزاد مایعات سرد بدهید تا علاوه بر جلوگیری از کم آبی بدن به کاهش تب کمک کند و از پوشاندن لباس زیاد به کودک اجتناب کنید.
در صورتی که ۲ روز بعد از شروع درمان، علائم مخملک کاهش نیافت با پزشک تماس بگیرید.

هشدار: از انجام درمان های گیاهی و خانگی در کودکان و نوزادان به شدت اجتناب و در بزرگسالان نیز بهتر است قبل از مصرف با پزشک مشورت شود.
۱. روغن درخت چای
برای درمان جوش های مخملک 1 قاشق چایخوری روغن نارگیل را با 5 قطره روغن درخت چای مخلوط کرده و به آرامی روی جوش ها بمالید.
هشدار: روغن درخت چای قوی است و ممکن است باعث بروز تحریکات پوستی شود، بنابراین قبل از مصرف حتما با روغن نارگیل به نسبت مساوی رقیق شده و از مصرف خوراکی آن اجتناب شود.
2. روغن نارگیل
روغن نارگیل از روغن های طبیعی مفید برای درمان التهاب، تقویت سیستم ایمنی بدن و از بین بردن باکتری ها، قارچ ها و میکروب ها می باشد. برای کاهش جوش ها و تسکین خارش مقداری روغن نارگیل را به تنهایی یا برای تاثیر بیشتر با روغن هایی همچون روغن درخت چای مخلوط و روی نواحی بمالید.
3. روغن لیمو
برای درمان عفونت های باکتریایی مانند مخملک بسیار مهم است که سیستم لنفاوی بدن تقویت شود زیرا سیستم لنفاوی مسئولیت سم زدایی بدن را به عهده دارد. استفاده از روغن لیمو جریان خون را بهبود بخشیده و تورم ناشی از عفونت را کاهش می دهد.
2 قطره روغن لیمو را با 1 قاشق چایخوری روغن نارگیل مخلوط کرده و روی جوش ها بمالید.
برای درمان گلودرد استرپتوکوکی نیز می توانید ۱ یا ۲ قطره روغن لیمو را به آب سرد و عسل اضافه کرده و میل کنید.
4. سرکه سیب
سرکه سیب برای درمان عفونت بسیار مفید است و درد و ناراحتی ناشی از آن را کاهش می دهد.
برای درمان درد ناشی از مخملک 1 قاشق چایخوری سرکه سیب را با 1 قاشق چایخوری عسل مخلوط و به 1 لیوان آب گرم اضافه کنید و بنوشید. این کار را چند بار تکرار کنید تا درد از بین برود.
برای تسکین ناراحتی و التهاب ناشی از جوش های مخملک ۲ قاشق غذاخوری سرکه سیب را با ۲ فنجان آب سرد مخلوط کرده و پارچه ای را به آن آغشته و روی جوش ها قرار دهید.
5. ویتامین C
برای درمان بیماری های باکتریایی و ویروسی تقویت سیستم ایمنی بدن بسیار مهم است. مطالعات نشان می دهد مصرف ویتامین C سیستم ایمنی بدن را بهبود بخشیده و خشکی دهان را برطرف می کند.
بنابراین توصیه می شود در طول مدت بیماری حتما میوه ها و سبزیجات حاوی ویتامین C از جمله پرتقال، کلم بروکلی، کلم پیچ و غیره مصرف کنید.
۶. ویتامین D
تحقیقات ثابت کرده رابطه مستقیمی بین کمبود ویتامین D و عود عفونت های ناشی از باکتری گروه A استرپتوکوک از جمله گلو درد استرپتوکوکی وجود دارد. بهترین راه رفع کمبود ویتامین D بدن این است که روزانه به مدت 15 دقیقه و بدون استفاده از ضد آفتاب در معرض نور خورشید قرار بگیرید، افرادی که نمی توانند این کار را انجام دهند از مصرف مواد غذایی سرشار از ویتامین D غافل نشوند.

رعایت نکات بهداشتی بهترین راه جلوگیری از مخملک است که لازم است به کودکان آموزش داده شود. از جمله:
-شستن دست ها قبل و بعد از غذا
-شستشوی مکرر دست ها با آب گرم و صابون
-شستن دست ها بعد از سرفه یا عطسه
-گرفتن جلوی دهان و بینی هنگام عطسه یا سرفه
-عدم استفاده از ظروف یا لیوان مشترک