راه های تربیت کودکان، روش محروم کردن موقتی

چطور کودکم را محروم کنم؟ آیا مشکلی به وجود نمی‌آید؟ نحوه محروم کردن فرزندم باید چگونه باشد؟

بیشتر روش‌هایی که والدین از آن‌ها استفاده می کنند دست اول نیستند. از محروم کردن برای مدت زیادی استفاده شده است. این روش بدین معناست که کودک را از یک فعالیت یا موقعیت محروم کنید تا نتواند مورد توجه قرار بگیرد و تمجید شود. این روش اگر به طور صحیح مورد استفاده قرار‌ گیرد، می‌تواند بسیار مؤثر باشد. این روش بخصوص هنگامی بهترین اثر را دارد که کودک حس کند دارد چیز با ارزشی را از دست می‌دهد. در استفاده از این روش به نکات زیر توجه کنید:

1- محل اخراج کردن را به دقت انتخاب کنید

برای مؤثر بودن این روش، کودک باید احساس کند که چیزی را از دست می‌دهد و در واقع احساس محرومیت کند. بنابراین، محل اخراج شدن باید خسته کننده باشد (البته نباید تاریک یا ترسناک باشد). هر مکان امنی در خانه که سرگرم کننده نباشد برای این کار مناسب است. جایی که از جریان فعالیت خانواده جدا باشد. اتاق خواب هم اگر بتوان کودک را محدود به تخت خواب کرد، مناسب است. به طور کلی خود محل اخراج کردن آنقدر مهم نیست بلکه کودک باید ترجیح بدهد جای دیگری باشد. اگر ندی می‌خواهد یک برنامه تلویزیونی را تماشا کند، در حیاط بازی کند یا دوچرخه سواری کند، یک اتاق خواب حتی اگر پر از اسباب بازی باشد مکان مناسبی به نظر می‌رسد؟

۲- دلایل محرومیت را برای کودک بیان کنید

پیش از هر اقدامی به کودکتان بگویید اگر رفتار ناپسندش را ادامه دهد، او را به اتاقش می‌فرستید. توضیح دهید که این کار کمکش می‌کند تا او عادت ناپسندش را ترک کند. به این ترتیب، هرگاه از فرمان شما سرپیچی کرد، به قول خود عمل کنید.

ابتدا فقط برای یک رفتار ناپسند از این روش استفاده کنید و وقتی آن رفتار اصلاح شد، از محروم کردن برای اصلاح رفتار دیگر استفاده کنید. اگر در یک زمان، کودک را برای رفتارهای ناپسند متعددش تنبیه کنید، کودک گیج می‌شود و نمی‌تواند علت اصلی این تنبیه را دریابد. به علاوه محروم کردن مانند هر روش تنبیهی دیگر، در اثر تکرار کم اثر می شود.

3- مدت زمان محرومیت را برحسب سن کودک تعیین کنید

گذراندن دو‌های طولانی در یک اتاق یا محروم شدن از بیرون رفتن از خانه برای چند هفته سازنده نیست، و کودک را آزرده می‌کند. معمولا یک محرومیت کوتاه مدت خیلی مؤثرتر است. این زمان در حد چند دقیقه است. دکتر «وانس هال» در کتاب: «چگونه از شیوه اخراج کردن استفاده کنیم» می‌نویسد: یک کودک را می‌توان در ازای هر سال از سنش ، یک دقیقه اخراج کرد. به نظر ما نیز این قانون مؤثر و عملی است. بر این اساس برای یک کودک چهارساله، چهار دقیقه برای یک کودک پنج ساله، پنج دقیقه و به همین نسبت برای هر سال اضافی، یک دقیقه بیشتر مناسب است. برای یک کودک همین زمان‌های کوتاه هم طولانی هستند. این زمان، باعث قطع فعالیت او م‌شود و مهم‌تر از همه اینکه فرصت مییابد تا با آرامش، از انجام عملی که باعث فرستاده شدنش به آن مکان شده است، دست بکشد.

۴- در صورت مقاومت، بر شمار دقایق بیفزایید

اگر در محروم کردن کودک یا نگه داشتن او در محل اخراج، مشکلی پیدا کردید، در ازای هرگونه مقاومت یک دقیقه به زمان اخراج اضافه کنید. اگر مارشال از پذیرفتن مجازات خودداری می‌کند، باید او را وادار کنید. به او بگویید «حالا که به حرفم گوش نمیدی یک دقیقه بیشتر!» در صورت لزوم می‌توانید بر انجام این مجازات نظارت کنید. اگر بدون اجازه شما از آن مکان خارج شد در اولین فرصت او را برگردانید و یک دقیقه دیگر نیز بر مجازاتش بیفزایید. اما در مجموع، بیش از سه دقیقه به مجازات او اضافه نکنید. زیرا در این صورت، مجازات تأثیر دلخواه را نخواهد داشت.

5- در صورت مقاومت کودک، کمی عصبانیت به خرج دهید

اگر به جایی رسیدید که لازم بود در کلمات و رفتارتان عصبانیت به خرج دهید، به کودک اطلاع دهید که اگر مجازات را نپذیرد، اسباب بازی مورد علاقه، یا یک امتیاز ویژه را برای چندین روز از دست خواهد داد. یادتان باشد که حتما به وعده خود عمل کنید اغلب، گفتن اینکه عصبانی هستید، مقاومت کودک را در هم می‌شکند.

۶- از یک تایمر استفاده کنید

زمان را با یک تایمر در آشپزخانه نگاه دارید و به کودک بگویید: «وقتی صدای زنگ تایمر رو شنیدی می‌تونی از اتاقت بیای بیرون. به شرط آن‌که آروم باشی» در غیر این صورت نگذارید از اتاق خارج شود، به عنوان مجازات بر میزان دقایق اضافه کنید و منتظر بمانید تا خودش را کنترل کند و منتظر به پایان رسیدن زمان موردنظر باشد.

7- نگذارید دوره محروم شدن، راهی برای دور ماندن از مسئولیت ها باشد

پس از به پایان رسیدن زمان محرومیت از کودک بخواهید کاری را که قبل از مجازات باید انجام می‌داد، انجام دهد یا رفتار مناسبی نشان دهد. اگر با شما همکاری کرد، به گرمی او را تحسین کنید در مواردی که کودک مشتاق اصلاح رفتار خود است، این برخورد بسیار مؤثر می‌باشد.

۸- تنبیه را با موقعیت سنی کودک تطبیق دهید

روش محروم کردن به عنوان یک روش تنبیهی، نه تنها در کودکان خردسال بلکه در کودکان بزرگتر و نوجوانان نیز تاثیر زیادی دارد. برای آن‌ها نیز زمان اخراج یا محروم شدن از یک فعالیت بهتر است کوتاه باشد. و اگر کودک دوباره عادات قدیمی‌اش را تکرار کرد می‌توان بر میزان و شدت تنبیه افزود. برای نمونه، اگر نمره کودکتان در یک درس کم باشد می‌توان او را برای چند روز از بازی کردن محروم کرد تا بیشتر و بهتر مطالعه کند. اگر تلاشش در این مدت کاهش یافت دوباره می‌توان تنبیه را تکرار‌ کرد. اگر کودکی زیاد با تلفن صحبت میکند، می‌توان به عنوان تنبیه تمام بعدازظهر او را از تلفن کردن محروم کرد. شب بعد، استفاده از تلفن آزاد خواهد بود و او می‌تواند رفتار تصحیح را نشان دهد. وقتی زمان اخراج کوتاه تر باشد کودک احساس می کند که تنبیه منصفانه است.

چگونه از «تصحیح بیش از حد» استفاده کنیم

این روش، مجموعه‌ای از راه حلهایی است که یک روانپزشک برای پایان دادن به رفتارهای ناخواسته پایدار طراحی کرده است. در این روش، از پیامدهای طبیعی برای شکستن عادات ناپسند و آموزش رفتارهای مناسب به طور همزمان استفاده می‌شود. تصحیح بیش از حد روش بسیار مؤثری به جای تنبیه بدنی، فریاد زدن و سرزنش کردن کودک با انواع دیگر تنبیه برای تغییر رفتارهای ناشایست، محسوب می‌شود. این روش برای رفتارهای آزار دهنده شایع وعادت عصبی جدی‌تر یا حتی رفتارهای ناهنجار بسیار مؤثر است.

براساس این روش، از کودک می‌خواهید رفتار ناشایست خود را اصلاح کند و در انجام این تکلیف بکوشد. تاکید و اصرار بر جبران رفتار نابهنجار مانند یک پادزهر عمل می‌کند، به طوری که کودک دیگر نم‌خواهد آن رفتار ناپسند را مرتکب شود. در این هنگام باید مقاومت، گریه و بداخلاقی کودک را تا به آخر نادیده گرفت. البته این روش ممکن است برایتان آسان نباشد، ولی ضروری است!

به این مثال توجه کنید: کودک شما روی دیوار نقاشی می‌کشد. به او بگویید: «دیوار کثیف شده‌است و یک نفر باید آن را تمیز‌کند تا دوباره قشنگ شود» لوازم نظافت را در اختیار کودک قرار دهید و بر تمیز کردن دیوار نظارت کنید. سپس توضیح دهید که حالا لکه تمیز شده، روشن تر از سایر نقاط دیوار است پس بقیه نقاط دیوار نیز باید تمیز شود( حتما برای درخواست دوم، دلیل بیاورید( .

اگر کودک از دستورات شما سرپیچی کرد. با آرامش اما خیلی قاطع به او بگویید که احساسش را درک می‌کنید و می‌دانید که او به اندازه کافی در این کار مهارت ندارد. و سپس به او نشان دهید که چگونه کار را انجام دهد. دست کودک را بگیرید و کمکش کنید؛ حتی اگر مقاومت کرد یا شکایت داشت سرانجام وقتی تمام دیوار تمیز شد از او بخواهید که محل دقیق نقاشی را به شما نشان دهد اگر دوباره روی دیوار چیزی نوشت تمام مراحل قبل را تکرار کنید. «وای. نه؟ دیوار دوباره کثیف شد. تو باید باز هم دیواررو تمیز کنی! بعدش که تموم کردیم تو می‌تونی دوباره جای نقاشی رو به من نشون بدی » در بیشتر موارد، این راه حتی برای ناسازگارترین کودکان نیز مؤثر است )هم برای کودکان کوچک و هم نسبتا بزرگ( .

تصحیح بیش از حد گاهی در مورد رفتارهایی که فکر والدین را به شدت به خود مشغول کرده است اعجاز می‌کند. کتی دختر چهارساله بازیگوشی است که عاشق بازی کردن با کلید و پریز برق و کلا وسایل برقی است. گاهی پیش آمده که پدر و مادرش در نیمه‌های شب به خاطر روشن بودن چراغ‌های خانه از خواب بیدار شده‌اند و یا گاهی در وسط ظهر متوجه شده‌اند که فریزر خاموش است طبعا آن‌ها کتی را تنبیه کرده‌اند؛ اما هیچ روشی در درازمدت موثر واقع نشده است.

پیشنهاد ما این است که تکرار همین رفتار می‌تواند به آن خاتمه دهد. وقتی کتی یک کلید را روشن می‌کند، یا یک وسیله برقی را از پریز می ‌کشد، مادر مجبورش می ‌کند تا تمام پریزها و کلیدهای خانه را کنترل کند و این کار را چندین بار انجام دهد. پس از چهار بار، کتی از این بازی خسته می‌شود اما مادرش می‌گوید «یک بار دیگه! من هنوز راجع به کلید های اتاق نشیمن مطمئن نیستم» پس از سه دور دیگر به کتی گفته می‌شود که برای امروز کافی است. پس از چند روز، تعداد این کنترل‌ها تا آن‌جایی افزایش مییابد که او علاقه‌اش را در مورد پریزها و کلیدها از دست می‌دهد. این روش مؤثر بارها در این کتاب پیشنهاد شده است. حالا روش استفاده از آن را فرا می‌گیرید

چگونه از روش محروم کردن موقتی استفاده کنیم؟

۱- کودک را وادار کنید تا اشتباه خود را جبران کند

برای نمونه: دیوار را تمیز کند، لباس‌ها را از روی زمین جمع‌ کند، به خاطر گاز گرفتن عذرخواهی کند.

۲- کودک را مجبور کنید تا روی رفتارهای مثبت تمرین کند

برای نمونه اگر صدایش می‌کنید ولی او از توی حیاط جواب می‌دهد مجبورش کنید مدتی در حیاط بماند و بعد وقتی دوباره صدایش کردید و او وارد اتاق شد از او بخواهید برای جبران اشتباهش ده بار این کار را تکرار‌کند از این روش می‌توانید در موقعیت‌های مختلف استفاده کنید.

۳- جلسات تمرین را زیرنظر بگیرید

این کار ممکن است کمی زمان ببرد، اما به نتیجه اش می‌ارزد.

۴- در صورت لزوم از هدایت دستی استفاده کنید

اگر کودک در برابر این تمرین‌ها مقاومت می‌کند، با دست هدایتش کنید تا اعمال صحیح را انجام دهد. اگر اسباب بازی‌ها را جمع نمی‌کند دست‌هایش را بگیرید و مانند آدم ماشینی هدایتش کنید تا اسباب بازی‌ها را جمع آوری‌کند و در جای درست بگذارد. گریه، بداخلاقی با مقاومت او را نادیده بگیرید و خونسرد باشید تا وقتی که کار انجام شود یا کودک خودش شروع به انجام آن کند، قاطع باشید.

۵- حرف شنوی کودک را بستایید و آن را تقویت کنید

در صورتی که کودک رفتار شایسته‌ای در پیش گرفت، اجازه دهید از رضایت شما آگاه شود و با دست و دلبازی او را تحسین کنید و به خاطر پیشرفتش یک پاداش کوچک به او بدهید.

۶- در برابر درخواست های کودکی که می خواهد تکلیفش را برایش انجام دهید، مقاومت کنید

قاطع باشید هیچگاه خودتان شروع به تمیز کردن دیوار یا جمع کردن اسباب بازی‌ها نکنید. در غیر این صورت تمام رشته‌هایتان پنبه خواهد شد.