تماشای زیاد تلویزیون در کودکان، آسیب رسان است؟

فرزندم مدت زیادی تلویزیون تماشا می‌کند آیا این کار به او آسیب می‌رساند؟ در کشور آمریکا یعنی جایی که تمام خانه‌ها حداقل یک دستگاه تلویزیون و بیش از یک سوم خانه‌ها دو دستگاه تلویزیون دارند، کودکان، اوقات بسیار زیادی را در هفته صرف تماشای تلویزیون می‌کنند. براساس آمارهای موجود، نوجوانان شش تا یازده ساله به طور متوسط، بیست و چهار ساعت در هفته تلویزیون تماشا می‌کنند و این در حالی است که کودکان دو تا پنج ساله، سه ساعت بیش از این مقدار را صرف تماشای تلویزیون می‌کنند. برنامه‌های تلویزیون قطعا ارزش‌های کودکان و برداشت‌های آن‌ها را از دنیا و واقعیت‌های جامعه تحت تأثیر قرار می‌دهند؛ به ویژه هنگامی که این تأثیرات مداوم به صورت انباشتی باشد. بزرگسالان این توانایی را دارند که بین واقعیت و افسانه و خوب و بد تمایز بگذارند و بتوانند ذهنشان را از چیزی که جلو چشمشان به نمایش در آمده است، جدا کنند. ولی کودکان، خام و احساساتی هستند. کودکان چیزی را که می‌بینند و می‌شنوند، باور می‌کنند و دیدگاه‌هایی را که به صورت دیداری و شنیداری جذاب به آن‌ها ارائه می‌شود، قبول می‌کنند. آن‌ها این آمادگی را دارند که خود را با شخصیت‌های محبوب و قوی تلویزیون شبیه‌سازی کنند و به مرور زمان، نقطه نظرهای مثبت یا منفی آن‌ها را بپذیرند. به نظر می‌رسد که کودکان بسیار تأثیرپذیر یا عجول، بیشتر مستعد این هستند که صحنه‌های خشونت آمیزی را که می‌بینند، نمایش دهند و اجرا کنند؛ در حالی که کودکان دیگر ممکن است دچار کابوس شوند و از صحنه‌هایی که دیده‌اند بترسند. ما معتقدیم که تلویزیون به صورت یک واقعیت زندگی در آمده است و نمی‌توان از آن چشم پوشی کرد. با این که بسیاری از والدین آرزو دارند که کاش می‌شد چنین کرد. با این حال باید از تلویزیون به صورت موردی استفاده شود. والدین باید برای استفاده سالم از تلویزیون، دست به انتخاب بزنند؛ به این ترتیب که برنامه‌های تلویزیون و زمانی را که کودکان برای تماشای تلویزیون سپری می‌کنند، تحت کنترل درآورند.

1- الگو را زود جا بیندازید

اگر می‌خواهید که تلویزیون تنها نقش کوچکی در زندگی کودک شما بازی کند، این الگو را از زمانی که کودکان هنوز خردسال هستند و پیش از آن‌که مشکلی ایجاد شود، جا بیندازید و زمانی که کودکان بزرگ‌تر شدند باز هم به کنترل خود ادامه دهید. ما پیشنهاد می‌کنیم برای این که بتوانید نوپایان خود را خوب کنترل کنید، از پیش برنامه ریزی کنید و جایگزین‌های دیگری را ارائه دهید.

۲- از پیش برنامه ریزی کنید

سعی کنید علاوه بر تلویزیون تماشا کردن کودکتان، تلویزیون تماشا کردن خودتان را نیز تنظیم کنید. به محض این که از خواب بیدار شدید تلویزیون را روشن نکنید و تا شب، هنگامی که آرم پایان برنامه آمد تلویزیون را روشن نگه ندارید و با اینکار یک زمینه ثابت برای تمام وقایع خانه ایجاد نکنید. اگر شما یک تماشاکننده بی‌هدف برنامه‌های تلویزیون هستید، کودکانتان نیز چنین خواهند شد.

3- جایگزین‌های دیگری ارائه دهید

از تلویزیون به عنوان وسیله‌ای که با آن کودکانتان را یک جا آرام نگه می دارید، استفاده نکنید. اطمینان حاصل کنید که کودکتان فعالیت‌های لذت بخش دیگری نیز دارد که او را شاد و سرگرم نگه می‌دارد و تلویزیون را تنها برای تماشای برنامه‌های خاصی روشن کنید.

۴- تماشای تلویزیون خانواده را کنترل کنید

با بزرگ‌تر شدن کودکان و تمایل آن‌ها به تماشای تلویزیون، بیش از حدی که شما می‌خواهید، باید برنامه‌ای برای تلویزیون تماشا کردن بریزید. در ابتدا تصمیم بگیرید که چه مدت زمانی و چه وقت به کودک اجازه خواهید داد که تلویزیون تماشا کند. ممکن است تصمیم بگیرید که کودک در زمان‌های معینی بدون محدودیت تلویزیون تماشا کند و یا اینکه در زمان‌های معینی بدون محدودیت ولی تنها برنامه‌های تأیید شده توسط شما را تماشا کند، و یا این که در مدت، وقت و برنامه‌ها محدودیت قائل شوید. ممکن است برنامه شما به سادگی به صورت دایره کشیدن در جدول برنامه‌های تلویزیون روزنامه طرح شود. به کودک اجازه دهید که در انتخاب برنامه‌ها به شما کمک کند، ولی تأیید نهایی را برای خودتان نگه دارید.

5- در مورد قوانین، عادلانه رفتار کنید

همیشه هنگامی که به هر دلیل می‌خواهید کودکتان تلویزیون تماشا نکند، قاطع و صریح باشید.

سعی‌کنید تا حد امکان، تلویزیون را در میان یک برنامه قطع نکنید. برای کودکان، بسیار سخت است که در وسط برنامه تلویزیون را خاموش کنند.

۶- به کودک تذکر بدهید

از قبل او را آگاه کنید که زمان تقریبی خاموش کردن تلویزیون چه موقع است. در مورد کودکان کوچک‌تر، به آن‌ها بگویید که ده دقیقه دیگر فرصت دارند و سپس تایمر آشپزخانه را روشن کنید. هنگامی که زنگ زده شد تلویزیون نیز خاموش خواهد شد. یا این که به آن‌ها بگویید: «وقتی این برنامه تموم بشه، تلویزیون خاموش می‌شه!» حال اگر یک برنامه تلویزیونی با زمان صرف شام، زمان خواب یا برنامه‌های دیگر تداخل دارد، از آغاز اجازه تماشا کردن آن را ندهید.

7- برنامه‌های تلویزیون تماشا کردن در خانه را تغییر دهید

اگر کودکتان به تماشای تلویزیون معتاد شده است و بیش از مقداری که شما تعیین کرده‌اید، تلویزیون تماشا می‌کند، عاقلانه است که تغییراتی در این زمینه بدهید. فعالیت‌های دیگری را جایگزین کنید. «قراره برنامه مورد علاقه‌ات رو ساعت هشت و نیم نگاه کنی. تا آن موقع دوست داری چه کار کنی؟» ممکن است به او پیشنهاد انجام بازی خاصی، کتاب خواندن و یا ورزش کردن را بدهید.

۸- تعهد خانوادگی بگیرید و تمام اعضاء خانواده را برای یک جلسه جمع کنید

از آن‌ها یک تعهد جدی گروهی برای تغییر عادت‌های تلویزیون تماشا کردن بگیرید. اطمینان حاصل کنید که کودکان می‌فهمند که تلویزیون تماشا کردن به مقدار زیاد، برای آن‌ها خوب نیست و چرا آن‌ها را برای اجرای برنامه‌های تلویزیون تماشا کردن و یا کم‌تر تلویزیون تماشا کردن تحسین کنید. خانواده‌ای برنامه خود را با یک هفته تعطیل کامل تلویزیون تماشا کردن برای همه، شروع کرد. بعد از پایان هفته همگی از این مطلب متعجب شدند که آن طور هم که انتظار داشتند بد نشد. تعطیلات هفتگی هم می‌تواند باعث تغییر برخی عادت‌ها از جمله تماشا کردن تلویزیون شود.

9- از تلویزیون برای ترغیب کودکان به مطالعه استفاده کنید

از آن‌جایی که بسیاری از فیلم‌های تلویزیونی براساس کتاب‌ها ساخته شده‌اند، کودکان را تشویق کنید که این کتاب‌ها یا کتاب‌های دیگر مربوط به موضوع را بخوانند.

۱۰- از تلویزیون به عنوان جایزه استفاده کنید

هنگامی که کودک از تلویزیون تماشا کردن لذت ببرد، تماشای تلویزیون می‌تواند یک تقویت‌کننده طبیعی برای رفتارهای دیگر او باشد. می‌توانید تلویزیون تماشا کردن را به فعالیت‌های دیگری که قصد افزایش آن را دارید، منوط کنید. برای مثال می‌توانید بگویید: «جک، اگه مشق‌های شبت رو تموم کنی می‌تونی نیم ساعت پیش از شام تلویزیون تماشا کنی.» یا این که اگر می‌خواهید کودکتان بیرون از خانه بازی کند، می‌توانید به او بگویید: «برو بیرون نیم ساعت بازی کن. بعد از اون می‌تونی برگردی و نیم ساعت تلویزیون تماشا کنی.» در آغاز، زمان کار مورد نظر و تماشای تلویزیون را یکسان قرار دهید، ولی بعدا می‌توانید نسبت را کاهش دهید. به عنوان مثال، در ازای یک ساعت بازی در بیرون از خانه به او اجازه نیم ساعت تلویزیون تماشا کردن بدهید.

11- هنگامی که در منزل نیستید، تماشای تلویزیون را کنترل کنید

برنامه تلویزیون تماشا کردن، چه در منزل باشید و چه در منزل نباشید، باید اجرا شود. گاهی برای اجرای دقیق برنامه یک بار یاد آوری کفایت می‌کند. ولی گاهی واقع احساس می‌کنید که نمی‌توانید به کودکتان اعتماد کنید که صرفا برنامه‌های تعیین شده را تماشا کند. و یا این که نگران این هستید که در غیاب شما برنامه‌های مختص بزرگسالان را تماشا کند. اگر مطمئن نیستید که تلویزیون تا هنگام مراجعت شما روشن نمی‌شود، می‌توانید دکمه انتخاب کانال را از جا درآورید و یا این که از یک رابط قابل جدا شدن استفاده کنید و یا این که از قفل مخصوص کانال‌ها استفاده کنید تا کودک صرفا بتواند کانال‌های بخصوصی را تماشا کند.

۱۲- کودک را در تماشای تلویزیون همراهی کنید

هرگاه می‌توانید با کودکتان تلویزیون تماشا کنید تا بتوانید در مورد چیزی که می‌بینید گفتگو کنید. اگر کودک بتواند با فرد بزرگسالی تلویزیون تماشا کند و برنامه‌ها را با او مورد بحث قرار دهد. و این فرد بزرگسال بتواند او را تشویق کند که به برنامه‌ها توجه کند و در ضمن آن تفسیرها و توضیحاتی به کودک ارائه کند نتایج مثبت تماشای تلویزیون تقویت می‌شود و اثرات منفی آن کاهش می‌یابد. در مورد چیزی که در حال نمایش است، با یکدیگر گفتگو کنید. آیا این داستان واقعی یا تخیلی است؟ آیا کارهایی که در حال انجام است، خطرناک است؟ آدم‌ها راجع به یکدیگر چه فکر می‌کنند؟ در مورد شخصیت‌های داستان چه احساسی داری؟ این برنامه چه احساسی در تو ایجاد می‌کند؟ با کودک در مورد راه‌هایی که شخصیتهای داستان می‌توانند بدون توسل به خشونت، مشکلاتشان را حل کنند، صحبت کنید. کودک را تشویق کنید که پایان جدیدی برای داستان بسازد.

13- در مورد اخبار با کودک گفتگو کنید

یکی از خشن‌ترین و واقعی‌ترین برنامه‌های تلویزیون اخبار آن است. از مطالبی که کودک تماشا می‌کند، با خبر باشید و در مورد آن گفتگو کنید. به علاوه محتوای اخبار را با کودک مورد گفتگو قرار دهید تا بدین ترتیب کودک راحت‌تر بتواند بفهمد در جهان چه می‌گذرد.

۱۴- در مورد آگهی‌های تجاری با کودک گفتگو کنید

به کودک یاد دهید که آگهی‌های تجاری را با یک دید انتقادی نگاه کند تا بدین ترتیب بفهمد که هدف آن‌ها این است که به او چیزی را بفروشند. از او بپرسید که فکر می‌کند ترانه‌های تبلیغاتی سعی دارند او را وادار به چه کاری کنند؟ چرا این همه آگهی اسباب بازی پخش می‌شود؟ آگهی‌های تجاری شما را وامی‌دارند که به چه ترتیب راجع به محصولات تجاری فکر کنید؟ آیا این اسباب بازی‌ها در مغازه نیز به همان خوبی صفحه تلویزیون به نظر می‌رسند؟