افت قند خون نوزاد، علل و راه های درمان

هیپوگلیسمی یا افت قند خون نوزاد، در ساعات اولیه تولد به دلایل مختلفی رخ می‌دهد و تشخیص و درمان آن بسیار ساده است. اما در صورتی که برای طولانی مدت درمان نشود می‌تواند خطرات جبران ناپذیری داشته باشد.

گلوکز ماده‌ای حیاتی برای رشد مغز و یکی از منابع انرژی است که مغز از آن استفاده می‌کند. هیپوگلیسیمی یا افت قند خون برای نوزاد در شرایطی ایجاد می‌شود که سطح گلوکز در چند روز پس از تولد در نوزاد کاهش پیدا می‌کند. این سطح گلوکز پایین روند رشد را مختل کرده و می‌تواند باعث از بین رفتن سلول‌های مغز شود. هیپوگلیسیمی یکی از شایع‌ترین بیماری‌های نوزادان است و در عین حال راه درمان ساده‌ای دارد.

افت قند خون نوزاد چیست؟

نوزادان مبتلا به هیپوگلیسیمی افت قند خون خطرناکی را در روز‌های اول تولد تجربه می‌کنند. کودکان برای کسب انرژی و فعل و انفعالات مغز به گلوکز نیاز دارند. آن‌ها تا قبل از تولد این ماده را از طریق جفت و از مادر و بعد از آن از طریق شیر مادر دریافت می‌کنند. گلوکز همچنین در کبد کودک تولید می‌شود.

هیپوگلیسیمی نوزادان یکی از شایع‌ترین مشکلات متابولیکی در نوزادان است و می‌تواند یکی از علل آسیب به مغز نوزادان تازه متولد شده باشد. تشخیص و درمان این بیماری کار چندان دشواری نیست. اما درصورتی که درمان نشود می‌تواند عواقب جدی‌ای برای کودک به دنبال داشته باشد، زیرا بافت مغزی در حال رشد نوزاد به منبع پایدار گلوکز به عنوان منبع اصلی سوخت وابسته است. وقتی که سلول‌های مغزی گلوکز کافی دریافت نکنند شروع به مردن می‌کنند.

خطرات ناشی از افت قند خون نوزاد

برخی شرایط پزشکی هستند که احتمال افت قند خون نوزادان را افزایش می‌دهند. این موارد عبارتند از:

- نوزادانی که وزن تولدشان کمتر یا بیشتر از میزان طبیعی است.

- نوزادان حاصل از زایمان زودرس یا دیررس

- نوزادانی که از مادران مبتلا به دیابت متولد شده‌اند

- نوزادانی که عفونت جدی دارند یا بلافاصله پس از تولد به اکسیژن نیازمندند.

- نوزادانی که در دوران رحم رشد ضعیفی داشته‌اند.

- نوزادانی با سطح پایین هورمون تیروئید

- نوزادانی که اختلالات ژنتیکی خاصی دارند

علل افت قند خون نوزاد

علل افت قند خون نوزادان شامل موارد زیر است:

- وجود انسولین مازاد در خون کودک: انسولین هورمونی است که میزان گلوکز را در خون کاهش می‌دهد. به این وضعیت هیپوگلیسمی هایپرانسولینمی (persistent hyperinsulinemic hypoglycemia of infancy) گفته می‌شود.

- کمبود ذخایر گلیکوژن: گلیکوژن شکل ذخیره شده‌ی گلوکز است. کاهش ذخایر گلیکوژن می‌تواند ناشی از محدودیت‌های رشد داخل رحمی یا زایمان‌های زودرس باشد و می‌تواند موجب افت قند خون نوزاد شود.

- افزایش مصرف گلوکز؛ این اتفاق می‌تواند در اثر از شرایط پزشکی زیر رخ بدهد:

- هایپرترمیا (افزایش دمای بدن ناشی از عفونت، دارو یا آسیب به سر)

- پولی ساتمیا (میزان زیاد و نامعمول گلبول‌های قرمز خون

- سپسیس (عفونت باکتریایی درجریان خون)

- کمبود هورمون رشد

- کاهش میزان تبدیل گلیکوژن به گلوکز

- کاهش تولید گلوکز ناشی از مشکلات متابولیکی، برای مثال تولید ناکافی هورمون‌های خاص.

- تخلیه ذخایر گلوکوزی

- کاهش شدید و طولانی مدت اکسیژن در زمان زایمان که موجب آسیب به مغز کودک شده است.

- گرسنگی

اثرات بلند مدت افت قند خون نوزاد

اگر بیماری هیپوگلیسمی برای مدت زیادی تشخیص داده نشود یا درمان نگردد، احتمال آسیب‌های بلند مدت وجود دارند. برخی از این خطرات شامل موارد زیر است:

- سیب مغزی

- فلج مغزی

- ناتوانی‌های یادگیری

- اختلالات رشدی

- صرع، تشنج

- مشکلات دید

- اختلالات روانپزشکی

علائم افت قند خون نوزاد

در بسیاری از موارد، نوزادان با قند خون پایین حتی ممکن است علائمی را نشان ندهند. تست‌های خون معمول پس از زایمان برای بررسی میزان قند خون انجام می‌شوند. اما نشانه‌ها و علائم قابل مشاهده، ممکن است شامل موارد زیر باشند:

- رنگ پوست رو به کبودی یا رنگ پریدگی

- مشکلات تنفسی مانند تنفس سریع، مکث در تنفس یا صدای خر خر

- بی قراری

- ماهیچه‌های سست و شل

- استفراغ و یا اشتهای پایین

- کاهش دمایی بدن

- گریه‌ی ضعیف یا شدید

- لرز، عرق کردن یا تشنج

تشخیص و درمان افت قند خون نوزاد

زمانی که نوزاد علائم بالینی کاهش گلوکز خون را نشان می‌دهد یا در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارد، باید بلافاصله (درعرض چند دقیقه و نه چند ساعت) نمونه خون گرفته شده از او (معمولا از پاشنه‌ی پا) به آزمایشگاه فرستاده شود. این دقیق‌ترین روش برای اندازه‌گیری قند خون نوزاد است. با این حال، از آنجا که ممکن است نتیجه آزمایش به سرعت در دسترس قرار نگیرد، روش آزمایش گلوکز در بستر با نوار آزمون نیز باید مورد استفاده قرار گیرد تا اطمینان حاصل شود که تاخیر در تشخیص و درمان هیپوگلیسمی وجود ندارد. از آنجا که روش نوار آزمون دقت کمتری دارد، نتایج آن باید با آزمایش خون تایید شود.

رویکرد عملی درمان و روشی که توسط آکادمی پزشکان اطفال آمریکا توصیه می‌شود، پیش بینی خطر ابتلا به افت قند خون در نوزادان و درمان آن پیش از تولد است. براساس این رویکرد لازم است جنین مرتبا آزمایش شود، چرا که تست گلوکز جنین دشوار نیست. تشخیص یا درمان دیرهنگام افت قند خون نوزادان می‌تواند بسیار خطرناک و آسیب زا باشد.

نوزادان با سطح گلوکز خون پایین نیاز دارند که بیشتر از شیر مادر تغذیه کنند. اگر مادر به اندازه کافی شیر نداشته باشد، ممکن است نوزاد به یک مکمل نیاز داشته باشد تا زمانی که مادر بتواند شیر کافی تولید کند. درصورتی که از طریق خوراکی نتوان به نوزاد محلول قندی داد یا سطح گلوکز بسیار پایین باشد، ممکن است کودک به تزریق محلول قندی نیاز پیدا کند.

درمان برای چند ساعت و یا چند روز تا یک هفته ادامه می‌یابد، تا زمانی که کودک بتواند سطح قند خون نرمال را حفظ کند. نوزادان نارس، مبتلا به عفونت یا کم وزن ممکن است به مدت طولانی‌تری به درمان نیاز داشته باشند.

کودکان در معرض خطر باید تا یک ساعت پس از تولد تغذیه شوند و میزان گلوکز آن‌ها باید پس از ۳۰ دقیقه بعد از تغذیه دوباره اندازه‌گیری شود. اگر سطح گلوکز اولیه کمتر از ۲۵ mg/dl باشد، آکادمی پزشکان اطفال آمریکا توصیه می‌کند که بازهم با تغذیه و آزمایش در عرض یک ساعت این میزان اندازه گیری شود. اگر سطح گلوکز تغییری نکند، گلوکز باید از طریق گلوکز وریدی یا شیردهی دوباره تامین شود. سطح گلوکز هدف ۴۵ mg/dl یا بیشتر پیش از هر وعده شیردهی است.