آزمایش اسپرم مردان، چگونه انجام و تفسیر می شود؟

کیفیت پایین اسپرم عامل اصلی تقریباً ۲۰٪ از مشکلات ناباروری در زوج‌ها می‌باشد و ۲۵٪ دیگر از زوج‌ها هم به علت همین مسئله تا حدی در بارداری دچار مشکل می‌شوند؛ بنابراین، انجام آزمایش اسپرم مردان بر روی منی و تفسیر آزمایش اسپرم اولین و واضح‌ترین مرحله برای درک علت ناباروری مردان می‌باشد.
گام دوم، پس از تفسیر آزمایش اسپرم ، بررسی چگونگی بهبود باروری مردان است. در بسیاری از موارد گزینه‌های پزشکی وسیعی برای درمان ناباروری مردان وجود دارد؛ با این حال، پیروی از یک سبک زندگی سالم ، مصرف میوه های تقویت کننده میل جنسی ، داشتن تغذیه خوب و استفاده از مواد مغذی می‌تواند به ‌طور طبیعی باعث افزایش باروری مردان شود؛ به علاوه اینکه به طور کلی به افزایش سلامت مردان هم کمک خواهد کرد.

آزمایش اسپرم چگونه انجام میشود ؟
وقتی فردی برای انجام آزمایش اسپرم به آزمایشگاه مراجعه می‌کند، ظرفی مخصوص در اختیار فرد گذاشته می‌شود. فرد در اتاقی تنها قرار می‌گیرد و با تحریک به وسیله دست موجب خارج شدن مایع منی می‌شود. این مایع در ظرف مورد نظر ریخته شده و در اختیار مسئولین آزمایشگاه قرار می‌گیرد تا شرایط مساعد آن را فراهم کنند.
انجام آزمایش اسپرم خانگی ممکن نیست، چون این نمونه ها بلافاصله باید در شرایط خاص آزمایشگاهی قرار بگیرند، اما در شرایط خاص اگر فرد نتواند در محیط آزمایشگاه این کار را انجام دهد، می‌تواند نمونه را در خانه جمع‌آوری کند. سپس نمونه را در نزدیکی بدن خود نگه دارد تا دمای آن حفظ شود و کمتر از نیم ساعت آن را به آزمایشگاه منتقل کند. بنابراین ما توصیه می‌کنیم تمامی مراحل مربوط به جمع‌آوری نمونه اسپرم در محیط آزمایشگاه انجام شود. اما تفسیر آزمایش اسپرم در خانه ممکن است.

تفسیر آزمایش اسپرم در مردان چیست؟
مؤثرترین روش تعیین سلامت اسپرم از طریق تفسیر آزمایش اسپرم بر روی یک نمونه منی تازه می‌باشد. نتایج حاصل از آزمایش اسپرم می‌تواند در تشخیص مشکلات باروری خاص و مراحلی که برای بهبود باروری نیاز است، استفاده شود.
اگرچه ممکن است حجم زیادی از منی توسط آلت تناسلی آزاد شود، اما اسپرم ، تنها ۵ درصد آن را تشکیل می‌دهد. مابقی منی حاوی طیف وسیعی از مایعات است که در سراسر دستگاه تناسلی ترشح می‌شود. بالاترین درصد اسپرم در مرحله اول انزال ، آزاد می‌گردد. این اسپرم متحرک‌ترین نوع اسپرم است و با احتمال بیشتری می‌تواند تخمک را بارور کند.
مهم است بدانیم که تفسیر آزمایش اسپرم به معنای ارزیابی کامل باروری نیست. با تفسیر آزمایش اسپرم امکان بررسی تمام جنبه‌های عملکردی اسپرم، مانند توانایی آن در پیدا کردن و بارور ساختن تخمک ، امکان پذیر نیست.
برای تفسیر آزمایش اسپرم تعداد اسپرم (غلظت)، شکل (مورفولوژی)، حرکت و همچنین ویژگی‌های مایع منی، مانند حجم آن، تعداد گلبول‌های سفید و آنتی‌ بادی‌ های موجود در آن مورد بررسی قرار می‌گیرد.
لازم به ذکر است که کیفیت نمونه‌های منی بسیار متغیر است. به همین دلیل، ممکن است دو یا سه نمونه برای ارزیابی دقیق کیفیت و میزان تولید اسپرم در مردان مورد نیاز باشد. این نمونه‌ها باید در چندین هفته مجزا جمع ‌آوری شوند.
ابتلا به برخی بیماری‌ها ممکن است باعث کاهش تعداد و عملکرد مایع منی شود به ویژه پس از تب بالا ممکن است حتی چند ماه طول بکشد تا کیفیت مایع منی به حالت عادی بازگردد. در این موارد، نمونه‌ها باید پس از چند ماه از بهبودی جمع‌ آوری گردد تا اطمینان حاصل شود که نتیجه حاصل از تفسیر آزمایش اسپرم به واقعیت نزدیک‌تر است.

خلاصه‌ای از نتایج مورد انتظار در تفسیر آزمایش اسپرم
در ادامه، مقادیر عادی در یک آزمایش اسپرم نرمال هر یک از پارامترهایی که در تفسیر آزمایش اسپرم مردان ، ارزیابی می‌گردد به طور خلاصه بیان شده است:
- غلظت اسپرم بیش از ۲۰ میلیون اسپرم / میلی‌لیتر باشد.
- مورفولوژی اسپرم بیش از ۱۵٪ از اسپرم‌ها با فرم طبیعی باشد.
- بیش از ۳۲% سلول‌ها حرکت رو به جلو مناسب داشته باشند.
- آنتی‌ بادی علیه اسپرم کمتر از ۵۰٪ کل اسپرم‌ها باشد.
- حجم اسپرم بیش از ۲ میلی‌ لیتر باشد.
- سلول‌های سفید خون کمتر از ۱ میلیون سلول در هر میلی‌ لیتر مایع منی باشد.

اندازه‌گیری غلظت اسپرم در تفسیر آزمایش اسپرم مردان ( sperm count )
غلظت اسپرم مردان از طریق شمارش تعداد اسپرم‌ها در هر میلی‌ لیتر مایع منی تعیین می‌شود:
- اگر غلظت اسپرم مردان بیش از ۲۰ میلیون اسپرم در هر میلی لیتر مایع منی باشد، نتیجه تفسیر آزمایش اسپرم ، نرمال بودن تعداد اسپرم خواهد بود.
- در صورت وجود تعداد اسپرم کمتر از میزان ذکر شده در افراد نرمال، تعداد کم اسپرم مردان در آزمایش اسپرم گزارش خواهد شد که به آن الیگواسپرمی می‌گویند ( oligozoospermia ).
- در صورت عدم وجود اسپرم در تفسیر آزمایش اسپرم ، ممکن است علت آن یک انسداد باشد که باعث جلوگیری از جریان اسپرم یا جلوگیری از تولید اسپرم شده باشد. بیماری آزواسپرمی (Azoospermia ) نوعی اختلال پزشکی است که حدود ۲٪ از جمعیت مردان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و در آن، منی مردان فاقد هرگونه اسپرم می‌باشد.
با توجه به تأثیر مهمی که تعداد اسپرم‌ها در باروری مردان خواهند داشت، پیروی از اصولی که منجر به تقویت اسپرم مردان می‌شود، می‌تواند این چالش را در این افراد تسهیل کند.

بررسی مورفولوژی اسپرم مردان در تفسیر آزمایش اسپرم
توانایی تخمک برای لقاح تا حدی توسط مورفولوژی اسپرم تعیین می‌شود. در تفسیر آزمایش اسپرم مردان ، اسپرم مردان به شکلی دقیق توسط یک میکروسکوپ تجزیه ‌و تحلیل می‌شود تا شکل دم، میانه و سر آن بررسی گردد و با نمونه‌های نرمال مقایسه گردد.
در انسان، شکل نرمال اسپرم مردان که به عنوان اسپرم طبیعی شناخته می‌شود، در غلظت‌های بالا تولید نمی‌شود، بنابراین میزان کمتر از ۱۵٪ این نوع اسپرم در منی قابل قبول است. هنگامی که درصد اسپرم طبیعی در مایع منی در تفسیر آزمایش اسپرم ، کم‌تر از ۱۵% باشد، باروری کاهش می‌یابد. مردانی که درصد اسپرم نرمالشان کمتر از ۵ درصد باشد، به شکلی جدی با مشکل مواجه خواهند شد.

مفهوم سلول‌های گرد ( round cell ) در تفسیر آزمایش اسپرم
در تفسیر آزمایش اسپرم مردان در حالت معمول، اغلب علاوه بر اسپرم‌های دارای دم، یکسری سلول‌های گرد ( round cell ) نیز یافت می‌شود. این round cell ها ممکن است سلول‌های اسپرم نابالغ (اسپرماتوسیت (Spermatocyte)) و یا سلول‌های سفید خون (لکوسیت (Leukocyte)) باشند. در آزمایش اسپرم مهم این است که بین این دو نوع سلول تمایز داده شود، زیرا درمان آن‌ها متفاوت است.

شمارش گلبول‌های سفید خون ( WBC ) در تفسیر آزمایش اسپرم
افزایش تعداد گلبول‌های سفید خون به بیش از ۱ میلیون سلول در هر میلی‌ لیتر مایع منی، ممکن است نشان دهنده وجود عفونت در دستگاه تناسلی باشد که می‌تواند به اسپرم صدمه بزند. حتی اگر علائم قابل توجهی از وجود عفونت وجود نداشته باشد، شمارش گلبول‌های سفید خون در آزمایش اسپرم موجب بررسی دقیق‌تر و تعیین نیاز به مصرف آنتی ‌بیوتیک ، در صورت لزوم، خواهد بود.

بررسی تحرک اسپرم در تفسیر آزمایش اسپرم
اگرچه در تفسیر آزمایش اسپرم مردان ، تعداد کم اسپرم رایج‌ترین علت ناباروری مردان محسوب می‌شود، اما اختلال در تحرک اسپرم مردان ( آستنواسپرمی ( asthenospermia )) نیز می‌تواند مشکلی مهم باشد. اغلب این دو ویژگی با یکدیگر همراه می‌شوند و باعث می‌شود که مسئله ناباروری پیچیده‌تر شود. بررسی این مسائل در آزمایش اسپرم به خوبی تحت پوشش قرار گرفته می‌شود.
در تفسیر آزمایش اسپرم ، در صورتی که تعداد اسپرم‌هایی که دارای تحرک کاملاً نرمال هستند حداقل ۳۲% از تعداد کل اسپرم مردان (معادل ۴٫۸ میلیون اسپرم / میلی‌لیتر مایع منی) باشد، بر طبق دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی (WHO) فرد بارور تلقی می‌شود. همچنین می‌بایست حداقل ۶۰% از این اسپرم‌ها از سلول‌های اسپرماتوزوا ( spermatozoa : فرم بالغ اسپرم مردان که تخمک را بارور می‌سازد) تشکیل شده باشد.
عوامل مؤثر بر تحرک اسپرم عبارتند از:
- مشکلات ساختاری مرتبط با دم
- مرگ اسپرم ( necrospermia )
- داشتن مشکلات خود ایمنی در برابر اسپرم (به این معنا که بدن خود فرد با ساخت آنتی‌بادی‌هایی به اسپرم‌های خودش حمله کند).

مفهوم حرکت پیش روی سریع ( rapid progressive ) در تفسیر آزمایش اسپرم
انتقال مؤثر اسپرم از طریق مخاط به حرکت سریع و پیش‌رونده آن بستگی دارد یعنی اسپرم با سرعتی معادل حداقل ۲۵ μm /s رو به جلو حرکت کند. همان‌طور که در بالا نیز ذکر شد کاهش تحرک اسپرم می‌تواند نشانه‌ای از اختلالات مربوط به ترشحات و تخلیه غدد جنسی مردانه باشد.
یکی از مواردی که در تفسیر آزمایش اسپرم به آن پرداخته می‌شود، مفهومی با عنوان حرکت پیشروی سریع و حرکت پیشروی آهسته است. چنانچه در بالا نیز ذکر شد، برای باروری مردان می‌بایست حداقل ۳۲% از سلول‌ها دارای حرکت پیش روی سریع باشند.

مفهوم ویسکوزیته ( Viscosity ) در آزمایش اسپرم
در بیان عادی، به میزان لزج بودن مایعات گفته میشود. ویسکوزیته منی در یکی از این دسته‌ها قرار می‌گیرد:
- Thin : مایع منی آبکی است.
- Normal : مایع منی نه ژله‌ای است و نه آبکی. این حالت عادی است.
- Some what thick : مایع منی کمی حالت ژله‌ای دارد.
- Thick : مایع کاملاً به حالت ژله‌ای است.

بررسی آنتی ‌بادی‌ های علیه اسپرم در تفسیر آزمایش اسپرم
این وضعیت تقریباً ۶٪ از علل ناباروری مردان را تشکیل می‌دهد. داشتن خود ایمنی نسبت به اسپرم مردان ، زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی بدن اسپرم را توسط مکانیسم دفاع طبیعی به‌ عنوان بیگانه تلقی کرده و نسبت به تخریب آن اقدام کند.
اگرچه اسپرم‌ها به‌ طور طبیعی نسبت به حملات سیستم ایمنی محافظت می‌شوند اما برخی از مردان با تولید آنتی ‌بادی ‌هایی اسپرم را هدف قرار می‌دهند و باعث کاهش طول عمر آن‌ها می‌شوند. این آنتی ‌بادی ‌ها به سطح اسپرم مردان متصل می‌شوند و باعث کاهش حرکت و توانایی نفوذ آن‌ها به تخمک می‌شوند. در تفسیر آزمایش اسپرم ، وجود این آنتی ‌بادی ‌ها در مایع منی فرد ارزیابی می‌گردد.
این آنتی‌ بادی‌ ها می‌توانند پس از وقوع یک نوع تروما (ضربه) به بیضه یا جراحی، مانند وازکتومی ، در بدن تولید گردند. در بسیاری از موارد، عامل محرک تولید آنتی ‌بادی علیه اسپرم قابل تشخیص نیست. یک آزمایش ساده ایمونولوژیک در طی آزمایش اسپرم بر روی مایع منی به تشخیص غلظت آنتی ‌بادی ‌های ضد اسپرم کمک خواهد کرد.

بررسی حجم مایع منی در تفسیر آزمایش اسپرم
در آزمایش اسپرم مردان ، حجم اسپرم تولید شده در منی مردان برای تشخیص وجود هرگونه انسداد در غده وزیکول سمینال ( کیسه منی ) اندازه‌گیری می‌شود. حجم مایع منی کمتر از ۲ میلی‌لیتر ممکن است نشان‌دهنده انسدادی باشد که مانع ورود میزان کافی اسپرم به مایع منی شده و در نتیجه موجب کاهش باروری مردان می‌گردد.
شایع‌ترین علت کاهش حجم اسپرم مردان اختلالات هورمونی است. با افزایش سن مردان، کاهش هورمون‌های جنسی مردانه منجر به کاهش در تولید مایع منی می‌گردد. در تفسیر آزمایش اسپرم مردان ، حجم مایع منی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
کمبود تغذیه‌ای ، برخی بیماری‌ها، هرگونه آسیب به بیضه‌ها و فعالیت‌های جنسی ناسالم نیز حجم اسپرم را کاهش می‌دهد.

آزمایش اسپرم برای تعیین جنسیت
آزمایش اسپرم برای تعیین جنسیت فرزند آینده انجام نمی‌شود. هرکدام از اسپرم ها می‌توانند حاوی کروموزوم X یا کروموزوم Y باشند. اینکه کدام یک از این کروموزوم های X و Y با تخمک لقاح پیدا می‌کنند کاملاً اتفاقی است.

نتیجه گیری:
آزمایش اسپرم برای تشخیص میزان سلامت اسپرم ها به کار می‌رود. انجام این آزمایش بسیار راحت بوده و تفسیر آن در خانه نیز ممکن است. با استفاده از اطلاعاتی که در بالا ذکر شد به سادگی می‌توانید اطلاعات مربوط به آزمایش اسپرم خود را بخوانید.