اضطراب جدایی در کودکان، سه روش درمانی

برای بسیاری از کودکان در سرتاسر جهان روز اول در پیش‌دبستانی یک تجربه‌ی دلهره‌آور و استرس‌زاست. حضور در یک ساختمان جدید با مکان‌های نشناخته به همراه صورت‌های غریبه آن‌هم به تنهایی و بدون محافظان همیشگی می‌تواند برای بچه ترسناک باشد. اضطراب جدایی برای بسیاری از بچه‌ها که تازه به مدرسه یا مهدکودک می‌روند پیش می‌آید اما با قدری عشق و تلاش می‌توان به درستی از پس آن برآمد.

روش اول: آماده‌سازی کودک پیش‌دبستانی
۱. به کودکتان بگویید پیش‌دبستانی چه شکلی است.
پیش‌دبستانی یک مکان و تجربه‌ی کاملاً جدید برای کودک است. اکثر بچه‌ها اطلاعی درباره‌ی آن ندارند بنابراین یک گفتگو درباره‌ی آن می‌تواند این فرصت را ایجاد کند که به سؤال‌های آنان دراین‌باره پاسخ دهید و در مورد نگرانی‌ها و ترس‌هایشان با هم گپ بزنید. این گفتگو را چند هفته قبل از شروع مدرسه انجام ندهید نه دقیقه‌ی آخر. حرف زدن در این مورد در دقیقه‌ی آخر باعث می‌شود آن‌ها نتوانند همه‌ی مسائلشان را با شما در میان بگذارند و حتی ممکن است بر اضطرابشان بیفزاید. اگر کودک از قبل بداند که پیش‌دبستانی چه شکلی است احتمال اینکه به اضطراب جدایی دچار شود کمتر می‌شود.
۲. فرزندتان را به تور مدرسه‌گردی ببرید.
خیلی از مدارس به دانش‌آموزان و والدینشان چنین تورهایی را چند هفته قبل از آغاز سال تحصیلی پیشنهاد می‌کنند. این تورها فرصت خوبی هستند تا با فضای مدرسه آشنا شوند و ببینند چه شکلی است. آن‌ها وقتی فضا را کشف کنند احتمال اینکه به اضطراب جدایی دچار شوند کمتر می‌شود.
۳. از بازی‌های شبیه‌سازی برای آماده‌سازی کودک پیش‌دبستانی استفاده کنید.
برنامه‌ی روزانه در مدرسه را در خانه شبیه‌سازی کنید. کودک پیش‌دبستانی می‌تواند لباس و کفشش را بپوشد و وسایل مدرسه‌اش را بردارد و در این بازی شرکت کند. با شبیه‌سازی و بازی اتفاقاتی که در مدرسه میفتد کودک ازآنچه در مدرسه اتفاق خواهد افتاد بیشتر آگاه می‌شود و وظایفش در مدرسه دیگر به نظرش زیادی نمی‌آید.
۴. برای کودکتان کتاب بخوانید
کتاب‌های زیادی در بازار وجود دارد که برای کودکانی نوشته‌شده‌اند که به اضطراب جدایی دچار می‌شوند. خواندن کتاب برای بچه در مورد این تحول جدید می‌تواند خیالش را آسوده و برای روز اول مدرسه آماده‌اش کند. بسیاری از این کتاب‌ها در مورد اضطراب جدایی از دیدگاه بچه صحبت می‌کنند.
۵. در مورد هرگونه نگرانی کودک به او اطمینان خاطر بدهید.
پیش‌دبستانی مرحله‌ی بزرگی در رشد فرزند شما است و ممکن است آن‌ها به‌شدت به خاطر آن دچار استرس و اضطراب شوند. همین‌که شروع به صحبت در مورد پیش‌دبستانی کنید سیلی از سؤالات و نگرانی‌ها از جانب کودکتان به سمت شما می‌آید. به این سؤالات و نگرانی‌ها با صبر و حوصله و صداقت پاسخ دهید. بااینکه ممکن است در برابر سؤالاتی مثل‌اینکه «آیا تو هم آنجا هستی یا نه؟» دچار احساس عذاب وجدان شوید اما باید به آن‌ها با صداقت پاسخ دهید. دروغ گفتن و غلط جلوه دادن امور به بچه‌ها می‌تواند اضطراب جدایی آن‌ها را تشدید کند و اعتماد کودک به شما را هم مخدوش کند.
۶. چند هفته قبل از آغاز سال تحصیلی آماده شوید.
آماده شدن دقیقه نودی هم برای شما و هم برای فرزندتان استرس‌زاست. طوری برنامه‌ریزی کنید که پیش از آغاز سال تحصیلی به همراه فرزندتان به گردش در مدرسه بپردازید و با معلم جلسه‌ی آشنایی بگذارید. اجازه دهید کودک با معلمش بیشتر آشنا شود. ضمناً برای خرید مایحتاج مدرسه‌ی فرزندتان هم وقتی کنار بگذارید.
۷. شب قبل از روز آغاز تحصیلی فرزندتان را آماده کنید.
لباس‌ها و وسایل و میان وعده‌ی کودک پیش‌دبستانی را شب قبل آماده کنید. برنامه‌ی فردا را با او مرور و تمرین کنید. او باید بداند از صبح که بیدار می‌شود چه‌کارهایی را باید انجام دهد.
۸. برای روز اول سال تحصیلی آماده باشید.
صبح زود و بانشاط بیدار شوید تا مجبور به عجله نشوید. سعی کنید با کمک فرزندتان صبحانه را آماده کنید و باهم صبحانه بخورید تا فرصتی باشد که اگر همچنان سؤال یا نگرانی‌ای دارد با شما در میان بگذارد.

روش دوم: نحوه برخورد با اضطراب جدایی به‌عنوان پدر و مادر
۱. قدری همراه فرزندتان باشید تا او وارد کلاس درس شود.
سعی کنید آن‌ها را مشغول یک فعالیت کنید تا ذهنشان را از رفتنتان منحرف کنید. بد نیست او را به معلم یا چند تا از همکلاسی‌هایش هم معرفی کنید. این کار به او احساس راحتی بیشتری می‌دهد و فکر نمی‌کند با یک عده غریبه تنها مانده است.
۲. به کودکتان انگیزه بدهید و از او حمایت کنید.
به او یاد‌آوری کنید موقعیت‌های مشابهی هم قبل از این وجود داشته که اولش به نظرش ناخوشایند می‌آمده اما بعداً از آن خوشش آمده است.
۳. از دروغ گفتن و دادن وعده‌هایی توخالی پرهیز کنید.
بعضی از والدین برای کاهش اضطراب جدایی فرزندشان به دروغ گفتن رو می‌آورند. مثلاً برای اطمینان دادن به فرزندشان می‌گویند کل روز را در کلاس با او باقی خواهند ماند در حالی که می‌دانند چنین کاری نخواهند کرد. با دروغ و وعده‌ی توخالی اعتماد فرزندتان به شما آسیب می‌بیند و محیط مدرسه بیش‌ازپیش برایش معذب کننده خواهد بود.
۴. آرام و مثبت باشید.
معلمان پیش‌دبستانی مشاهده کرده‌اند که والدینی که چه به‌صورت زبانی و چه غیر زبانی از خود اضطراب و هیجان زائد نشان می‌دهند همین احساس را در فرزندشان موجب می‌شوند. اینکه برای فرزندتان قدری احساس نگرانی داشته باشید طبیعی است اما بهترین کار این است آرامش خود را حفظ کنید.
۵. توجه داشته باشید که اشک و ناراحتی فرزندتان عادی است.
متأسفانه کودک دلبندتان از اینکه می‌بیند شما کلاس و مدرسه را ترک می‌کنید ناراحت می‌شود. گریه و خشم و جیغ و فریاد محتمل‌ترین چیزهایی است که در چنین صحنه‌هایی شنیده خواهد شد. این واکنش عادی است و قرار نیست تا ابد ادامه داشته باشد. هرچقدر هم سخت باشد وقتی ناراحتی و صدای فرزندتان را دیدید یا شنیدید از بازگشتن به کلاس پرهیز کنید.
۶. توجه داشته باشید پسرفت عادی است.
در هفته‌های اول آغاز مدرسه ممکن است شاهد پسرفت‌هایی در رفتار و عملکرد فرزندتان باشید که کاملاً عادی و طبیعی است. مثلاً ممکن است کودک شما که پیش‌ازاین رفتاری آرام و عادی داشت بیشتر دچار خشم و عصبانیت یا سایر ناهنجاری‌های رفتاری شود. شاید هم در خواب، خوراک و دستشویی رفتن دچار اختلال شود. همه‌ی این واکنش‌ها کاملاً طبیعی است و به محض اینکه کودک با شرایط جدید مدرسه وفق پیدا کرد به حالت اولیه خود برمی‌گردد.

روش سوم: نحوه برخورد با اضطراب جدایی به‌عنوان معلم
۱. انواع مختلف اضطراب جدایی را بشناسید.
همه‌ی بچه‌ها واکنش‌های متفاوتی را هنگام جدایی از والدینشان از خود بروز می‌دهند. بعضی از آن‌ها ممکن است انزوا را انتخاب کنند و نه با کسی حرف بزنند و نه در فعالیتی شرکت کنند. برخی دیگر ممکن است عکس‌العمل خشن از خود نشان دهند. آن‌ها ممکن است داد بزنند، گریه کنند و دست به حرکات فیزیکی بزنند. صرف‌نظر از نوع واکنش بچه‌ها، باید اضطراب جدایی را جدی گرفت چون می‌تواند مانع یادگیری، رشد و لذت بچه‌ها در محیط مدرسه شود.
۲. قبل از شروع سال تحصیلی جلسه‌ی توجیهی برای پدر و مادرها برگزار کنید.
خیلی از معلم‌ها می‌گویند با کمک پدر و مادرها می‌توان اضطراب جدایی را کاهش داد. جلسه‌ی توجیهی برای والدین برگزار کنید و در آن در مورد راه و روش‌های مدیریت اضطراب جدایی در کودکان بحث کنید. در این جلسه می‌توانید در مورد احساسات خود پدر و مادرها هم گفتگو کنید چون بسیاری از والدین خودشان هم به خاطر این مرحله از زندگی فرزندانشان دچار اضطراب هستند.
۳. برای کودکان پیش‌دبستانی و والدینشان گردش‌های زیادی در مدرسه و کلاس‌ها برگزار کنید.
بچه‌ها اگر بدانند مدرسه آمدن چه شکلی است و با فضا و فرآیندهای مدرسه آشنا شوند احتمال مضطرب شدنشان در آغاز سال تحصیلی کم می‌شود.
۴. محیط کلاس را آرام، مراقبتی و سرگرم‌کننده کنید.
پیش‌دبستانی باید مکانی سرگرم‌کننده و شاد باشد که کودکان بتوانند در آن یاد بگیرند، بازی کنند و خیلی راحت از وقتشان لذت ببرند. کلاس درس را طوری بچینید که هر قسمت آن برای یک کار و فعالیت باشد. مثلاً کلاس درس باید قسمتی برای خواندن داشته باشند و قسمتی هم برای بازی کردن. محیط و ظاهر کلاس هم باید جذاب و شاد به نظر برسد. پوسترهای رنگی، اسباب‌بازی‌ها، بازی‌های تخته‌ای و کتاب می‌تواند محیط کلاس را برای بچه‌ها جذاب و هیجان‌انگیز کنند.
۵. یک برنامه‌ی زمانی تصویری برای بچه‌ها درست کنید.
یک برنامه‌ی تصویری با استفاده از عکس و تصویر نشان می‌دهد که در هر زمانی چه فعالیتی انجام می‌شود. این کار کمک می‌کند بچه‌ها بدانند چه کارهایی را در طول روز انجام خواهند داد و با این کار اضطراب جدایی‌شان کاهش خواهد یافت. برنامه‌ی تصویری باید روی دیوار و در جایی چسبانده شود که همه‌ی بچه‌ها به راحتی بتوانند آن را ببینند.
۶. به بچه‌های پیش‌دبستانی اجازه دهید از خانه چیزی که آرامشان می‌کند با خود بیاورند.
اگر بچه‌ها واقعاً دلشان برای والدین یا خانواده‌شان تنگ می‌شود، می‌توانند یک عکس یا یک دست‌نوشته از آن‌ها با خود بیاورند؛ یا می‌توانند یک شیء با خود بیاورند مثلاً عروسکشان را.
۷. به بچه‌ها اجازه دهید احساسات خود را بروز دهند.
نادیده‌ گرفتن احساسات یک کودک به بدتر شدن احساسش منجر می‌شود. احساسات بچه‌ها را به رسمیت بشناسید و اجازه دهید آنچه احساس می‌کنند را با دیگران در میان بگذارند. در مورد احساساتشان صحبت کنید اما در مورد نحوه‌ی برداشتتان از آن‌ها دقت داشته باشید. مثلاً به‌جای اینکه بگویید « می‌دونم از پیش‌دبستانی متنفری» می‌توانید بگویید « به نظر می‌رسه در حال حاضر خیلی ناراحتی، دلت برای پدرت تنگ شده؟»
۸. نحوه‌ی برخورد با گریه و ناراحتی بچه‌ها را یاد بگیرید.
متأسفانه اضطراب جدایی می‌تواند موجب طغیان‌های احساسی مانند خشم یا فروپاشی‌های عصبی شود. مدیریت کردن این فوران‌های احساسی می‌تواند استرس‌زا و گیج‌کننده باشد. بهترین راه برای برخورد با چنین موقعیت‌های پرت کردن حواس بچه و دعوتش به انجام فعالیت‌هایی است که از قبل در نظر گرفته‌اید است. اگر بچه از انجام فعالیت سر باز زد، اصرار نکنید و او را به حال خودش بگذارید تا خودش به تنهایی کاری انجام دهد مثلاً رنگ کردن، بازی کردن با اسباب‌بازی‌ها و .... نباید بچه را مجبور به مشارکت و تعامل با دیگران کرد. بعضی وقت‌ها فقط لازم است مقداری آن‌ها را به حال خود بگذارید تا زمانی که خودشان آماده‌‌ی پیوستن به کلاس باشند.
۹. یاد بگیرید چگونه باید با شکایت سایر بچه‌ها از یک کودک با اضطراب جدایی برخورد کنید.
بچه‌ای که اضطراب جدایی دارد ممکن است گریه گند، جیغ بکشد، ضجه بزند و داد بکشد. این می‌تواند موجب مزاحمت سایر بچه‌های کلاس شود. در مقابل شکایت بچه‌ها شما فقط باید با آرامش به آن‌ها بگویید که او دلش برای پدر و مادرش تنگ شده و قدری زمان لازم دارد تا با محیط وفق پیدا کند.
۱۰. خود را برای برخورد با پرخاشگری کودک دچار اضطراب جدایی آماده کنید.
بعضی وقت‌ها کودک پیش‌دبستانی ممکن است شدیداً خشن و پرخاشگر شود به‌خصوص اگر والدینش همیشه اجازه داده باشند که به آن‌ها بچسبد یا بچه وابستگی شدید به آن‌ها داشته باشد. آن‌ها ممکن است دور کلاس بدوند، چیز پرتاب کنند، به دیگران یا خودشان آسیب بزنند. این کار برای دیگر بچه‌ها مزاحمت ایجاد می‌کند و ممکن است موجب نگرانی شود. داشتن یک اتاق جداگانه‌ی آرام با اسباب‌بازی و فعالیت‌های آرامش‌بخش می‌تواند به بچه کمک کند آرام شود و مزاحم دیگران هم نباشد.
۱۱. بچه‌ها را به خاطر فوران احساساتشان در اثر اضطراب جدایی به خانه برنگردانید.
خیلی از معلم‌ها این اشتباه را مرتکب می‌شوند که برای کاستن از اضطراب و اجتناب از واکنش‌های شدید احساسی بچه او را به خانه و پیش پدر و مادرش می‌فرستند. واقعیت این است که این کار به جای کمک کردن به بچه به او آسیب می‌زند. این کار باعث می‌شود دفعه بعد که آن‌ها به مدرسه می‌آیند واکنش‌های شدیدشان را طولانی‌تر و شدیدتر می‌کنند تا بالاخره راهی برای بازگشت به خانه پیدا کنند. اجازه دهید احساساتشان را اگر لازم است بروز دهند، مثبت باشید و اطمینان‌بخش اما در موقع لازم قاطع هم باشید.