ذات الریه در کودکان، پنومونی چیست؟

پنومونی (ذات‌ الریه یا سینه پهلو) بیماری کشنده‌ای است که عامل آن باکتری یا ویروسی است که باعث عفونت ریه‌ها می‌شود. پنومونی بیماری شایعی است که معمولاً در زمستان و بهار بروز می‌یابد. علائم ذات الریه در نوزادان متغیر است، اما تب شایع‌ترین علامت بیماری است. ذات الریه در نوزادان یک مورد اورژانسی است و باید به سرعت برای درمان آن اقدام شود.
اگر فرزندتان سرفه‌های بد و عمیقی می‌کند و تب بالایی دارد که پایین نمی‌آید، احتمال دارد به پنومونی مبتلا شده باشد و باید برای درمان آن حتماً به متخصص اطفال مراجعه کنید. متخصص اطفال نوع ذات‌الریه را تعیین می‌کند و داروی مناسب را تجویز می‌نماید. درمان سینه پهلو در نوزادان به شدت علائم بستگی دارد. اگر پنومونی خفیف باشد، نوزاد را می‌توان در خانه درمان کرد؛ اما اگر علائم شدید باشد، نوزاد باید در بیمارستان بستری شود. آنتی بیوتیک معمولاً برای درمان پنومونی تجویز می‌شود.

پنومونی چیست؟
ذات‌الریه بیماری عفونت کردن ریه‌ها است که عامل آن چندین نوع ویروس و باکتری مختلف است. کیسه‌های هوای ریه‌های بیمار مبتلا به سینه پهلو پر از چرک و مایع دیگری می‌شود و در نتیجه تنفس سخت می‌شود. هر دو نوع ویروسی و باکتریایی ذات‌ الریه به سرعت بروز می‌یابد و اگر درمان نشود، خطرناک خواهد بود. پنومونی در اکثر موارد به صورت سرماخوردگی عادی یا سرفه شدید بروز می‌یابد، اما عفونت‌های باکتریایی بدون وجود علائم سرماخوردگی در مراحل اولیه شروع می‌شود.

علائم
پنومونی ناگهان ظرف یک یا دو روز یا آهسته‌تر ظرف چند روز شروع می‌شود. گاهی اوقات به سختی می‌توان پنومونی را از سرماخوردگی شدید تشخیص داد. سرفه کردن نوزاد غالباً یکی از نخستین نشانه‌های ذات‌ الریه است. چنانچه هر یک از علائم زیر را در نوزاد مشاهده کردید، به سرعت برای درمان اقدام کنید. کبود شدن لب‌ها یا صورت (سیانوز) علامت نرسیدن اکسیژن کافی به کودک است و کودک باید به سرعت بستری شود.
تب بالا: تب بالای 38.9 درجه سانتیگراد که همراه با لرز و درد عضلانی باشد.
خستگی: خواب آلودگی، ضعف و بی‌حالی
به سختی نفس کشیدن: نوزاد سریع اما سطحی از شکم و نه قفسه سینه نفس می‌کشد. بینی نوزاد بیش از حد گشاد می‌شود یا سینه‌اش خس خس می‌کند.
سرفه کردن: نوزاد سرفه‌های مرطوب یا خلط‌دار می‌کند. مخاط سبز یا به رنگ آهن زنگ زده از ریه‌ها خارج می‌شود. خلط در موارد شدید خون‌آلود است.
کبود شدن رنگ نوزاد: رنگ نوزاد، به ویژه صورت و اطراف لب‌ها، کبود می‌شود.
درد: نوزاد در قفسه سینه یا شکم احساس درد می‌کند. محل درد به این بستگی دارد که کدام بخش از ریه(ها) عفونت کرده است.
ناراحتی‌های شکمی: حالت تهوع، استفراغ و حتی اسهال

سرایت ذات‌الریه در میان نوزادان
پنومونی از راه مجاری تنفسی منتقل می‌شود. زمانی که کودک بیمار سرفه یا عطسه می‌کند، اگر میکروب‌های خارج شده از راه مجاری تنفسی وارد بدن فرد دیگری شود، بیماری سرایت خواهد کرد. میکروب‌های عامل پنومونی باعث بروز بیماری‌های دیگری مانند برونشیت، سرماخوردگی و التهاب مخاط بینی (رینیت) می‌شود. البته این میکروب‌ها گاهی باعث هیچ گونه بیماری نمی‌شود.

عامل‌های خطر در نوزادان
تمام کودکان در معرض خطر ابتلا به ذات‌ الریه قرار دارند، اما در برخی از آنان عامل‌های خطر بیشتری از قبیل موارد زیر وجود دارد:
ابتلا به بیماری‌های آسیب زننده به سیستم دفاعی بدن
نارس بودن نوزادان
سوء تغذیه
رعایت نکردن بهداشت
قرار گرفتن در معرض دود دخانیات اطرافیان

تشخیص
پزشک با گوشی معاینه به صدای ریه‌های نوزاد گوش می‌دهد تا متوجه شود که آیا مایع در ریه‌ها وجود دارد یا سینه خس خس می‌کند یا خیر. همچنین متخصص اطفال ضربان قلب و تنفس را بررسی می‌کند و از والدین درباره علائم دیگر سوال می‌کند. اگر کودک بسیار بدحال باشد، متخصص اطفال توصیه می‌کند که از قفسه سینه عکس گرفته شود تا میزان آسیب دیدن ریه‌ها مشخص شود. همچنین گاهی از نوزاد آزمایش خون گرفته می‌شود یا نمونه‌ای از خلط سرفه به آزمایشگاه فرستاده می‌شود تا ویروسی یا باکتریایی بودن پنومونی تعیین شود.

درمان
مراقبت در خانه و درمان خانگی
می‌توانید به کمک درمان‌های زیر فرزندتان را در خانه آرام کنید:
مطمئن شوید که فرزندتان به خوبی استراحت می‌کند.
به فرزندتان پاراستامول یا ایبوپروفن نوزادان تا تب‌ پایین بیاید. نوزادان می‌توانند از دو ماهگی به بعد پاراستامول مصرف کنند، البته به شرطی که پس از هفته سی و هفتم بارداری متولد شده باشند و وزنشان هنگام تولد حداقل 4 کیلوگرم بوده باشد. همچنین مصرف ایبوپروفن برای نوزادان سه ماهه یا بزرگتری که حداقل 5 کیلوگرم وزن دارند، منعی ندارد. حتماً قبل از مصرف دارو بروشور داخل جعبه را مطالعه کنید یا اگر از مناسب بودن مصرف آن مطمئن نیستید از پزشک داروساز یا متخصص اطفال راهنمایی بخواهید.
اگر مجراهای عبور هوا مسدود شود و آشامیدن مایعات برای کودک سخت شود، کودک به سرعت دچار مشکل بی‌آبی بدن می‌شود. نوزاد را ترغیب کنید تا بیشتر، شیر سینه یا شیر خشک بخورد. اگر نوزاد از شیر خشک یا غذاهای کمکی تغذیه می‌کند، می‌توانید به او آب نیز بدهید.
آنتی بیوتیک
اگر سینه پهلو خفیف باشد، می‌توان کودک را در منزل درمان کرد. پنومونی باکتریایی با آنتی بیوتیک درمان می‌شود، اما پنومونی ویروسی به خودی خود برطرف می‌شود، چون سیستم دفاعی بدن با ویروس مقابله می‌کند. نوع ذات‌ الریه را نمی‌توان بدون مراجعه به بیمارستان و انجام آزمایش تعیین کرد. اگر ذات‌ الریه خفیف باشد، متخصص اطفال آنتی بیوتیک جهت اطمینان و احتیاط بیشتر تجویز می‌کند.
ضربه زدن به قفسه سینه (پرکاشن)
ضربه زدن به قفسه سینه بسیار مهم است. فرزندتان را ۴ تا ۶ بار در روز به حمام ببرید، دوش آب داغ را باز کنید و اجازه دهید ده دقیقه در هوای بخارآلود حمام تنفس کند. سپس دست‌تان را گود کنید و آن را محکم روی قفسه سینه، در ناحیه وجود ذات‌ الریه، بزنید. به مدت یک دقیقه به سرعت ضربه بزنید، سپس یک دقیقه صبر کنید. این روند را به مدت ده دقیقه ادامه دهید. به این ترتیب کیسه‌های محل جمع شدن چرک و مخاط می‌لرزد، مخاط شل می‌شود و کودک با سرفه آنها را بیرون می‌ریزد. هنگام سرفه کردن کنار کودک باشید و به او دلداری بدهید.
داروی سرفه
سرفه را در طول روز سرکوب نکنید. کودک باید سرفه کند تا خلط خارج شود. می‌توانید در طول روز به کودک اکسپکتورانت (داروی خلط‌ آور و ضدسرفه) بدهید تا مخاط گیر کرده در قفسه سینه شل شود و بیرون بیاید. در طول شب یا در طول روز، اگر سرفه کودک را به شدت ناتوان ساخته است به او ترکیبی از داروی خلط‌آور و سرکوب کننده‌های سرفه بدهید. اگر سرفه شدید و مداوم نیست، داروی مهار کننده سرفه کفایت می‌کند.
آب‌رسانی و اکسیژن
نوزادانی که باید بستری شوند، آنتی بیوتیک را از راه سرم دریافت می‌کنند و آب مورد نیاز بدنشان تامین می‌شود. اگر کودک به سختی نفس بکشد، از ماسک اکسیژن استفاده می‌شود تا اطمینان حاصل شود که مقدار کافی اکسیژن در خون بدن کودک وجود دارد.

پیشگیری
برای این که کودک سالم بماند و احتمال ابتلا به سینه پهلو کاهش یابد، توصیه‌های زیر را رعایت کنید:
نوبت‌های واکسیناسیون فرزندتان را فراموش نکنید. واکسن ذات‌ الریه (PCV) از بدن در برابر بعضی علل ذات‌ الریه، مننژیت و سپتیسمی (مسمومیت خون) محافظت می‌کند. همچنین دریافت به موقع واکسن‌های هموفیلیس آنفولانزا، دیفتری و سیاه سرفه در پیشگیری از بیماری‌های منجر شونده به پنومونی مهم است.
بهداشت فردی را جدی بگیرید. هنگام سرفه کردن دهان و بینی را بپوشانید و دست‌های خودتان و فرزندتان را مرتب بشویید تا از انتقال و پخش شدن میکروب‌ها جلوگیری کرده باشید.
سیگار کشیدن را در اتاق کودک ممنوع کنید و محیطی بدون دود دخانیات برای فرزندتان آماده کنید. نوزادانی که اطرافیان سیگاری دارند، بیشتر بیمار می‌شوند و بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌هایی چون ذات‌الریه، سرماخوردگی، آسم و عفونت گوش هستند. به همین دلیل است که نباید در حضور نوزادان و کودکان سیگار کشید.