غربالگری های دوران بارداری، آنچه که باید بدانید

برای آزمایش غربالگری باید ناشتا بود؟ اعداد نرمال آزمایش غربالگری چیست؟ آزمایش غربالگری سه ماهه اول چیست؟ تعیین جنسیت در غربالگری اول ممکن است؟ آزمایش غربالگری سه ماهه دوم چیست؟
در این مطلب تمام اطلاعاتی که درباره غربالگری های بارداری نیاز دارید، به دست می‌آورید.

غربالگری سه ماهه اول و تعیین جنسیت
غربالگری جنین مجموعه‌ای از سونوگرافی‌ها و آزمایش‌هاست که تحت عنوان تست‌های غربالگری مرحله اول و مرحله دوم بارداری انجام می‌شود. غربالگری مرحله اول همان غربالگری سه ماهه اول است که طی آن وجود برخی سندرم‌ها و نقایص جنینی مثل سندرم داون (تریزومی ۲۱)، سندرم پاتو (تریزومی ۱۳) و سندرم ادواردز (تریزومی ۱۸) بررسی شده و مادران باردار به ۳ دسته کم خطر، متوسط و پرخطر تسیم می‌شوند.
در غربالگری سه ماهه اول یک آزمایش خون یک سونوگرافی از مادر باردار می‌گیرند که طی سونوگرافی این مرحله ضخامت چین پشت گردن جنین (سونوگرافی NT) و تشکیل استخوان تیغه بینی (سونوگرافی NB) بررسی می‌شود.
بنابراین در غربالگری سه ماهه اول خبری از تعیین جنسیت جنین نیست!

غربالگری مرحله اول اجباری است؟
هیچ یک از تست های غربالگری مرحله اول اجباری نیست اما انجام این آزمایش‌ها و سونوگرافی‌ها می‌تواند مادر را از وجود ژن‌های دردسرساز باخبر کند. حتی افرادی که در خانواده‌شان سابقه اختلالات ژنتیکی و نقایص ارثی ندارند، باز در معرض خطر تولد نوزاد با نقایص و اختلالات ژنتیکی قرار دارند.
بر اساس مطالعات انجام شده، ۷۵ تا ۸۰ درصد نوزادانی که با سندرم داون متولد می‌شوند، هیچ سابقه خانوادگی از این سندرم را نداشته و مادرانی جوان‌تر از ۳۵ سال دارند. بنابراین زایمان قبل از ۳۵ سالگی هم نمی‌تواند تضمین کننده سلامت جنین باشد!
به همین خاطر انجام غربالگری های بارداری می‌تواند راه مناسبی برای جلوگیری از تولد نوزاد بیمار باشد.

برای آزمایش غربالگری باید ناشتا بود؟
آزمایش غربالگری مرحله اول از شروع ۱۱ هفتگی تا پایان ۱۳ هفتگی انجام می‌شود و نیازی به ناشتا بودن مادر ندارد، ضمن اینکه در هر ساعتی از شبانه روز قابل انجام است. بنابراین کافیست برای انجام غربالگری سه ماهه اول‌تان با آزمایشگاه هماهنگ باشید تا بعد از آزمایش خون، مرکز معتبری را برای انجام سونوگرافی NT به شما معرفی کنند چراکه سونوگرافی NT حتما باید توسط متخصص ماهر سونوگرافی NT انجام شود.

غربالگری مرحله اول
در سونوگرافی غربالگری سه ماهه اول علاوه بر اختلالات ژنتیکی مثل سندرم داون، سایز و موقعیت جنین، از نظر رشد اندام‌ها و ساختار استخوان‌بندی بررسی می‌شود. همچنین تعیین تعداد جنین‌ها، بررسی وضعیت قلب و مثانه جنین، تعیین سن بارداری و تاریخ دقیق زایمان بررسی می‌شود.
اگر در این مرحله از غربالگری جنین، تیغه بینی تشکیل نشده باشد یا میزان مایع پشت گردن جنین بیش از حد باشد، وضعیت جنین در هفته‌های بعدی از طریق آزمایش آمنیوسنتز بررسی می‌شود.
در صورت وجود هر نوع اختلالات اسکلتی، خونی و عصبی تشخیص داده شود، اجازه سقط جنین به مادر داده می‌شود.

غربالگری با آزمایش آمنیوسنتز
در صورت وجود هر یک از عوامل زیر، غربالگری با آزمایش آمنیوسنتز انجام می‌شود:
-بارداری بالای ۳۵ سال
-وجود سابقه سندرم داون در خانواده
-غیرطبیعی بودن یکی از آزمایش‌های غربالگری
-ازدواج فامیلی
-قرار گرفتن مادر در دسته «پر خطر» (بعد از غربالگری اول)
مادرانی که بعد از مرحله اول غربالگری در دسته «پرخطر» قرار می‌گیرند، باید این آزمایش را بین هفته ۱۵ تا ۲۰ بارداری انجام دهند؛ به این ترتیب که پزشک یک سوزن به رحم وارد می‌کند و ۲۰ میلی لیتر مایع آمنیوتیک خارج می‌کند و همزمان از طریق سونوگرافی وضعیت جنین را تحت نظر دارد.
تمام سلول‌های مایع آمنیوتیک حاوی مجموعه‌ای کامل از DNA جنین است و به همین خاطر می‌تواند آزمایش دقیقی برای تعیین وضعیت سلامت جنین از نظر وجود سندرم داون و اسپینا بیفیدا باشد.
مادرانی که آزمایش غربالگری سه ماهه اول در دسته متوسط قرار می‌گیرند، باید منتظر نتیجه غربالگری سه ماهه دوم خود بمانند تا در صورت نیاز تست آمنیوسنتز یا نمونه برداری از پرزهای جفتی برایشان انجام شود.

آزمایش غربالگری سه ماهه دوم
با وجود منفی بودن نتیجه غربالگری سه ماهه اول، باز هم باید غربالگری نوبت دوم یا تست کواد مارکر انجام شود تا وضعیت جنین از لحاظ وجود ناهنجاری‌ها بررسی شود.
در واقع به خاطر پایین بودن میزان بعضی هورمون‌ها و پروتئین‌ها در سه ماهه اول بارداری در بدن مادر است که انجام غربالگری سه ماهه دوم لازم می‌شود.
به این ترتیب امکان بررسی دقیق‌تر ناهنجاری‌های جنین در غربالگری های بارداری وجود دارد که می‌توانند تعیین کننده سرنوشت یک کودک و خانواده‌اش باشند.
با اینکه تست کواد مارکر اجباری نیست اما در بعضی موارد حتما باید انجام شود:
-سابقه زایمان با نقص مادرزادی
-بارداری بالای ۳۵ سال
-مصرف داروی مضر
-قرار گرفتن در معرض اشعه
-ابتلا به عفونت ویروسی

زمان انجام غربالگری سه ماهه دوم
با اینکه آزمایش غربالگری سه ماهه دوم را باید بین شروع هفته ۱۴ تا پایان هفته ۲۲ بارداری انجام دهید، اما بهتر است این آزمایش را نهایتا تا قبل از هفته ۱۶ بارداری انجام دهید چراکه از نظر شرعی، تا قبل از هفته ۱۹ که جنین روح ندارد، اجازه سقط جنین به مادر داده می‌شود و اگر انجام غربالگری های بارداری را به هفته ۲۲ موکول کنید، فرصت کافی برای بررسی بیشتر وضعیت جنین و سقط قانونی از دست می‌رود.
در غربالگری سه ماهه دوم بارداری علاوه بر آزمایش خون، یک سونوگرافی تخصصی به نام سونوگرافی آنومالی (ناهنجاری) برای بررسی وضعیت جنین و ارزیابی موقعیت جفت انجام می‌شود تا پزشک از تشکیل تمام اندام‌های درونی و بیرونی جنین و ساختار اسکلتی او مطمئن شود و احتمال وجود هر نوع آنومالی (ناهنجاری) مثل شکاف کام (لب شکری) و نقایص ستون فقرات و اسکلت بررسی می‌شود.

غربالگری سه ماهه سوم بارداری؟
غربالگری های بارداری معمولا در همان دو مرحله سه ماهه اول و دوم انجام می‌شود. اما در شرایط خاص ممکن است انجام غربالگری دیگری در سه ماهه سوم بارداری هم توصیه شود:
-پایین بودن جفت
-خطرناک بودن موقعیت جفت
گاهی ممکن است جفت در دیوار جلویی رحم (جفت قدامی) یا دیوار پشتی رحم (جفت خلفی) یا نزدیک به بالا یا پایین رحم باشد که این موارد مشکلی ایجاد نمی‌کنند. اما اگر جفت جنین بیش از حد پایین بوده یا در موقعیت خطرسازی واقع شود، حتما باید غربالگری سه ماهه سوم برای ارزیابی وضعیت جفت و محل قرار گرفتنش انجام شود.

غربالگری و سقط جنین
بعد از آزمایش غربالگری و مطلع شدن از نقایص جنین، همیشه مجبور به سقط جنین نیستید و در مواردی که جنین دچار «اسپنا بیفیدا» در ستون فقراتش باشد، می‌توان با اقدام به موقع و جراحی جنین، وضعیت او را بهبود داد.
اما در بسیاری موارد چاره‌ای جز سقط جنین نیست چراکه مداخلات پزشکی نمی‌توانند کارساز باشند. با این حال نباید فراموش کرد که غربالگری های بارداری تشخیصی نیستند صرفا احتمال وجود نقص و بیماری را بررسی می‌کنند و نمی‌توان گفت درصد خطای این آزمایش های غربالگری سفر است.
با این وجود آمارها نشان داده‌اند که فقط یک درصد خانم‌های زیر ۳۵ سال و ۲ تا ۳ درصد خانم‌های بالای ۳۵ سال بعد از انجام آزمایش‌های تکمیلی مجبور به سقط جنین می‌شوند.