تلویزیون برای نوزاد، عامل کاهش تعامل با مادر

امروزه با توجه به اشراف وسایل الکترونیک از جمله موبایل و تبلت بر زندگی مردم و استفاده از آنها توسط گروه‌های مختلف سنی، برخی خانواده‌ها برای داشتن چند لحظه سکوت و دوری از هیاهوی نوزادان و کودکان خود، این وسایل را بدون توجه به ضررهای آن در اختیارشان قرار می‌دهند.
برخی متخصصان و کارشناسان حوزه روانشناسی بر این باورند که استفاده از موبایل، تبلت و حتی تلویزیون در سنین زیر 2 سال برای رشد مغز کودک نه تنها مثبت نیست بلکه منفی بوده و بسیار ضرر دارد.
امروزه مشاهده می‌شود بسیاری از خانواده‌ها بدون توجه به ضررهای وسایل الکترونیک، کودکان و به ویژه نوزادان خود را ساعت‌ها در معرض این وسایل قرار داده و حتی آنها را نوعی وسیله سرگرمی برای کودک تلقی می‌کنند.
برخی خانواده‌ها بدون آگاهی از ضررهای این وسایل روی رشد مغز کودک خود، برای داشتن چند لحظه آرامش و دوری از داد و فریاد کودک، این وسایل را به راحتی در اختیار فرزندانشان قرار می‌دهند بدون اینکه به ضررهای آن واقف باشند، استفاده از وسایل الکترونیک در سنین پایین و به ویژه نوزادان ضمن داشتن مزیت‌های نسبی، دارای مشکلات و ضررهای خاص خود است که در برخی از موارد از سوی متخصصان و پزشکان نهی شده‌اند.
خبرنگار علمی ایرنا در خصوص مجاورت و استفاده از وسایل الکترونیک توسط کودکان و نوزادان و تاثیر آن بر رشد مغز در این سنین از متخصصان این حوزه پیگیر شده و در این زمینه دکتر «اکرم پرند» فوق‌ دکترای روانشناسی و آموزش کودکان معتقد است بحثی که در خصوص رشد مغز کودک مطرح است اینکه ما چه محرک‌هایی را با چه ویژگی‌هایی در معرض کودکان و نوزادان قرار دهیم؟
وی بیان داشت: باید توجه داشته باشیم که بچه‌ها در سنین مختلف چه خصوصیات رشدی و تحولی دارند و با توجه به سن تحولی کودک، اسباب‌بازی‌ها، رسانه‌ها و هر نوع محرکی را در اختیار نوزاد قرار دهیم، اگر این مساله رعایت شود وجود هر گونه محرک می‌تواند به رشد شناختی، رشد حسی و حرکتی و رشد هیجانی کودک کمک کند در غیر این صورت علاوه بر اینکه در رشد کودک، مثبت نیست می‌تواند مخرب هم باشد.
وی افزود: از جمله مواردی که به ویژه در نوزادی می‌تواند خیلی مضر باشد بازی‌هایی است که از طریق موبایل و تبلت و محرک‌های دیداری در اختیار نوزاد قرار داده می‌شود، چون در بدو تولد، نوزاد از نظر دیداری رشد می‌کند و اول رشد دیداری رخ می‌دهد بنابراین هر گونه محرک دیداری می‌تواند پایه رشد بعدی نوزاد باشد.

صورت مادر؛ بهترین محرک دیداری
پرند یادآورشد: بهترین محرک‌های دیداری برای این سن، صورت مادر است که می‌تواند از طریق هیجاناتی که به کودک نشان می‌دهد پایه رشد بعدی مغز نوزاد به خصوص در بدو تولد باشد، ماه‌های اول تولد باید دقت داشته باشیم که محرک‌های دیداری خاصی که شبیه صورت مادر هستند و اسباب‌بازی‌هایی که شبیه انسان باشد در معرض دید نوزاد قرار گیرد.
این متخصص روانشناس در پاسخ به این سوال که چرا می‌گوییم وسایل الکترونیکی خوب نیستند، گفت: به خاطر اینکه پردازش اطلاعات چنین بازی‌هایی در این سنین مستلزم آن است که نوزاد در مرحله‌ای از رشد باشد تا بتواند اطلاعات وارده را پردازش کند وگرنه دچار یک نوع فشار شناختی می‌شود که به آن «لود شناختی» می‌گویند به این معنا که اطلاعات بیش از حد ظرفیت نوزاد وارد سیستم پردازش اطلاعاتش می‌شود و در نهایت به او فشار روانی وارد می‌آورد.

نداشتن توانایی پردازش سریع اطلاعات
وی تصریح کرد: بچه نمی‌تواند با آن سرعتی که بازی‌های الکترونیکی پیش می‌روند اطلاعات را پردازش کند و همین باعث خستگی ذهنی او می‌شود، از آنجا که ابعاد مختلف یک انسان از جمله روح، روان، شناخت، مهارت‌های هیجانی و اجتماعی انسان با هم در ارتباط هستند، این خستگی و سرعت بالای ورود اطلاعات به صورت یک شبکه، می‌تواند همه کارکردهای یک فرد را تحت تاثیر قرار دهد.
این متخصص روانشناس افزود: به عنوان مثال وقتی بزرگسالان از نظر ذهنی خسته می‌شوند و بار شناختی زیادی بر اثر یک فعالیت ذهنی ایجاد می‌شود از نظر روحی و روانی هم متاثر شده، سطح تحمل‌شان پایین آمده و با کوچکترین محرکی، مدیریت هیجانات آنها کاهش پیدا می‌کند.
پرند بیان داشت: اگر بدانیم برای هر سنی چه محرکی قرار دهیم به رشد آن کمک می‌کنیم در غیر اینصورت هیچ کمکی به رشد کودک نکرده و مشکلاتی نیز برای او ایجاد می‌کند.
وی افزود: محرک‌ها به دلیل سرعت، تنوع و شباهت زیاد به دنیای واقعی، باعث می‌شوند نوزاد هنگام تجزیه و تحلیل آنها، بیش از اندازه از ذهنش کار بکشد و این اجبار، فشار روانی برای نوزاد ایجاد می‌کند، بنابراین روانشناسان حتی تماشای تلویزیون را برای نوزادان و کودکان زیر 2 سال توصیه نمی‌کنند.

تماشای تلویزیون؛ عامل کاهش تعامل نوزاد با مادر
وی یادآور شد: تماشای کارتون برای بچه زیر ۲ سال علاوه بر خستگی ذهنی، در دنیای آینده کودک نیز تاثیر می‌گذارد و فرصت تعامل با مادر را از او می‌گیرد، مادری که بچه را در معرض تلویزیون قرار می‌دهد و خود سرگرم کار است قاعدتا زمان زیادی برای تعامل صورت به صورت با نوزاد ندارد و قرار گرفتن نوزاد در معرض وسایل الکترونیک، تاثیر منفی بر فرآیند رشد نوزاد بر جای خواهد گذاشت.
پرند عنوان کرد: تمامی رشد یک انسان مستلزم تغییرات در مغز است، یعنی حتی مهارت‌های حسی و حرکتی با شبکه‌هایی در مغز ارتباط دارند، بنابراین وقتی یک نوزاد تازه متولد شده و به مرحله‌ای می‌رسد که باید حرکت کرده و با محیط تعامل پیدا کند، مهم‌ترین موضوع آن است که برانگیزاننده حرکت باشد چون در زمانی از رشد قرار دارد که قسمت‌های مختلف مغز او در حال رشد است بنابراین باید در محیط ، محرک‌هایی باشد که آنها را به حرکت تشویق کند، اسباب‌بازی‌هایی در اختیار او قرار گیرد که آنها را بردارد و مهارت‌های حرکتی ضعیف و قوی او رشد کند.

بازی‌های الکترونیک موجب تقویت ذهن در سنین نوزادی نمی‌شود
وی ادامه داد: نوزاد نیازی ندارد که با تبلت بازی کند چون در مرحله‌ای از رشد مغز قرار دارد که قسمت مربوط به حس و حرکت رشد می‌کند به همین خاطر بازی‌های حسی و حرکتی اولویت دارند، بازی‌های رایانه ای که در موبایل و تبلت وجود دارد برای این سنین طراحی نمی‌شود اما خانواده آنها را در اختیار کودک قرار می‌دهد.
پرند با بیان اینکه باید پس از شکل‌گیری مهارت‌های حسی، حرکتی و گفتاری به سراغ بازی‌هایی برویم که می‌توانند توجه و تمرکز حافظه را افزایش دهند، یادآورشد: استفاده از بازی‌های یارانه‌ای و اپلیکیشن‌ها برای تقویت ذهن کودکان مورد قبول است اما نه در سنین نوزادی، زیرا کودک در این سنین به دنیایی وارد شده که به اندازه کافی محرک واقعی برای شناخت وجود دارد و نیاز نیست که ما بخواهیم به فضای مجازی برویم و محرک‌های مجازی به ذهن یک نوزاد وارد کنیم.
این متخصص روانشناس با اشاره به اینکه محیط برای نوزاد به قدر کافی جدید است که دیگر نیازی به وسایل بازی رایانه‌ای ندارد و کمکی به رشد ذهن کودک نیز نمی‌شود، در خصوص استفاده از اپلیکیشن‌های داستان‌های گویا در موبایل و تبلت نیز توضیح داد: هدف داستان‌گویی فقط این نیست که دایره لغات کودک زیاد شود، بلکه وسیله‌ای است که مادر با کودک ارتباط برقرار کند، وقتی مادر برای کودک داستان می‌گوید و او را در آغوش می‌گیرد و ارتباط چشمی برقرار می‌کند، آن داستان چند بُعد از ابعاد کودک را درگیر می‌کند و رشد می‌دهد.
پرند ادامه داد: البته داستان‌های گویا بد نیستند اما نباید روش غالب ما باشد چون می‌خواهیم از طریق داستان‌گویی، ارتباط ایجاد کنیم نه اینکه فقط کودک یک سناریویی را بیان کند، داستان‌گویی مادر علاوه بر افزایش دامنه واژه‌ها، از نظر رشد عاطفی و روانشناختی نیز به کودک کمک می‌کند بنابراین ترجیح آن است که این شکل از داستان‌گویی از طریق مادر و اطرافیان باشد، مگر اینکه مادر و یا فردی برای داستان‌گویی نباشد، در این صورت استفاده از این مورد خوب بوده و بهتر از نبود آن است.

سال‌های نخست زندگی؛ مهم‌ترین دوران ارتباط نورونی مغز
«مهدی دوایی» دکترای علوم تربیتی نیز در خصوص استفاده و به‌کارگیری موبایل برای سرگرم کردن کودک و به ویژه نوزادان گفت: ارتباط نورونی مغز در سال‌های اول بسیار مهم است و هر چه نورون‌های بیشتری با هم ارتباط پیدا کنند، ذهن و مغز بیشتر بارور می‌شود و یادگیری در سال‌های بعد بهتر اتفاق می‌افتد، این ارتباط به ویژه در سال‌های اول و دوم تا ۶ سال اول زندگی مهم است.
وی با اشاره به ویژگی انعطاف‎پذیری مغز توضیح داد: یک لیوان به اندازه ظرفیت و حجم خود، آب می گیرد، اما اگر لیوان بلوری از جنس بادکنک باشد ظرف و مظروف بزرگ‌تر می شود مغز هم همینگونه است اگر ارتباط نورون‌ها هر چه بیشتر شود در اصل ظرفی می‌شود قابل انعطاف و هرچه ارتباط نورون‌ها کمتر شود ظرف غیرقابل انعطاف شده و یادگیری بعدی محدودتر می‌شود، و آنچه که باعث غیرانعطاف شدن یا انعطاف‌پذیری ظرف می‌شود همانا تجربه است.
این دکترای علوم تربیتی تصریح کرد: تجربه هر چقدر بیشتر باشد ارتباط نورونی مغز بیشتر می‌شود و ظرف که همان ذهن است قابل انعطاف خواهد شد اما اگر تجربه کم باشد (تجربه یعنی تعامل با محیط) ظرف مورد نظرغیرقابل انعطاف می‌شود.
دوایی یادآورشد: اگر تجربه و تعامل نوزاد فقط به موبایل معطوف شود و زمانی که باید تعامل او با پدر و مادر و اسباب‌بازی‌هایش بیشتر باشد، موبایل جایگزین شود ارتباط نورونی از بین رفته و جای آن را «حرص» کودک به این وسایل می‌گیرد.

استفاده از موبایل در نوزادی مساوی با حرص نورون‌های مغز
عضو هیات علمی پژوهشکده علوم شناختی ایران گفت: یادگیری در اصل یعنی ارتباط نورونی جدید، وقتی نورون‌ها به هم وصل می‌شوند یادگیری اتفاق می‌افتد، ارتباط نورونی بر اساس تجربه شکل می‌گیرد، زمانی که کودک با یک موبایل سرگرم می‌شود نه تنها ارتباط نورونی جدید ایجاد نمی شود بلکه حرص ایجاد می‌شود و وقتی تجربه‌ها محدود شود به طور طبیعی یادگیری هم کاهش پیدا می‌کند.
دوایی افزود: نمی توان گفت با پیشرفت تکنولوژی از این وسایل استفاده نشود و به صفر برسد بلکه باید تعاملات مختلف دیگر جای خود را داشته باشند، ممکن است برخی از بازی‌ها در موبایل و تبلت به رشد مغز و یادگیری کمک کند اما نباید جای تعاملات دیگر از قبیل ارتباط با پدر و مادر، بازی با اسباب بازی‌های مختلف، بازی با همسالان و رفتن به طبیعت را بگیرد.
وی یادآور شد: بررسی‌ها نشان داده پدر و مادرهایی که بیشتر از عرف، زمان زیادی را صرف استفاده از موبایل و تبلت می‌کنند بچه‌های آنها بیشتر دست به کارهای خطرناک می‌زنند و بچه‌ها بیشتر دچار بزه و پرخاشگری می‌شوند.