تشخیص اوتیسم در کودکان، زمان بارداری ممکن است؟

نام "اتیسم" آنقدر بر سر زبان‌ها افتاده که کمتر کسی را می‌توان یافت که اطلاعات حداقلی درباره آن نداشته باشد؛ این حساسیت به دانستن دنیای پرابهام اتیسم برای خانواده‌هایی که چشم انتظار به دنیا آمدن کودکان خود هستند، بیشتر بوده و به همین سبب بیم ناشی از آن نیز در دل مادران این فرزندان افزون‌تر خواهد شد.
بنابراین برای شناخت آگاهانه و بیشتر نسبت به اختلال طیف اتیسم، گام نخست دانستن علایم مرتبط با آن است؛ چه بسیار کودکانی که به‌خاطر تشخیص نادرست مسیر زندگی آنان به سمت و سویی هدایت شده که قادر به دریافت خدمات آموزشی و درمانی متناسب با ناتوانی نیستند و اگر این تشخیص به موقع و صحیح اتفاق می‌افتاد، شاید پنجره‌ای دیگر به روی آنان باز می‌شد.

علایم کودک مبتلا به اختلال اتیسم
مطهره میردامادی، نایب رییس شاخه اصفهان انجمن روان درمانی ایران این علایم را اینگونه نام می‌برد: اتیسم از سال‌های اولیه کودکی آغاز، در همان سنین تشخیص داده شده و علایم آن تا بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند و خود را بیشتر در زمینه ارتباط با اطراف نشان می‌دهد.
وی می‌گوید: کودک باید از همان زمان تولد با دیگران ارتباط چشمی برقرار کرده و سپس لبخند بزند، به تدریج شروع به بلند خندیدن کرده و به مرور افراد غریبه را از افراد آشنا تشخیص دهد؛ درحالی که این اینگونه رفتارها و واکنش ها در کودکان مبتلا به اختلال اتیسم مشاهده نمی‌شود؛ این کودکان دچار یک ناهماهنگی در توانایی حرف زدن هستند به گونه‌ای که گاهی کودک کلمات مشکل را به راحتی بیان می‌کند اما در عین حال برای گفتن کلمات آسان دچار مشکل است و یا حتی به‌جای آنکه همزمان با رشد طبیعی، زبان آموزی او نیز پیشرفت کند، دچار پسرفت در زبان و گفتار می‌شود.
این روان درمانگر با بیان اینکه در برخی از کودکان اتیستیک تکرار حرکات یا گفتار نیز مشاهده می‌شود، ادامه داد: این کودکان ممکن است تغییر، جابه‌جایی و مسافرت را دوست نداشته و تمایل به تجربه شرایط پیرامون خود بدون هیچ تغییری داشته باشند؛ اگر کوچکترین تغییر و جابه‌جایی در دکوراسیون منزل یا وسایل خود ببینند دچار بهم ریختگی شدید شده و آشفته می‌شود و درپی آن نیز عکس العمل‌ها و بی قراری‌های بسیاری از خود بروز می‌دهند.

توانایی‌های متفاوتی که باید دیده شود
به اعتقاد او کودکان اتیستیک برخلاف دیگر کودکان که همیشه در تخیلات خود بازی کرده و دوست و هم بازی دارند، معمولا به تنهایی بازی می‌کنند؛ برخی از آن‌ها نسبت به قسمت خاصی از اسباب بازی‌ها علاقه نشان می‌دهند، علاقه ویژه‌ای به وسایل دارای ریتم و آهنگ دارند، به چرخ خودروها خیره می‌شوند و حرکت پنکه برای آنان جذابیت خاصی دارد.
این متخصص اعصاب و روان اضافه می‌کند: این کودکان در بعضی از زمینه‌ها ناتوان بوده و در زمینه‌های دیگر که حالت ریتمیک دارد بسیار باهوش عمل می کنند. در دسته‌ای از آنان خلاقیت و توانایی بالایی در حوزه محاسبات ریاضی و تشخیص نت‌های موسیقی وجود دارد اما ممکن است به همان نسبت که در ریاضی و موسیقی توانمند هستند در زمینه کلامی، درس‌های شفاهی و ارتباط برقرار کردن بسیار ضعیف عمل کنند؛ در کل توانایی‌های این کودکان دارای یک ناهماهنگی خاصی است مانند تکه‌های پازلی که به صورت منظم در کنار یکدیگر قرار نگرفته است.
میردامادی علت ابتلای برخی کودکان به اختلال اتیسم را مجهول دانسته و نزدیک‌ترین عامل آن را مسایل ژنتیکی معرفی می‌کند؛ او اظهار می‌کند: شیوع اتیسم در جامعه حدود یک الی یک و نیم درصد است ولی در خانواده‌هایی که دارای فرزند اتیسم هستند این نسبت در رده بالاتری قرار می‌گیرد و به ۱۵ درصد نیز می‌رسد.

دوران بارداری و زایمان در تولد کودک اتیستیک
یکی از بحث‌های داغ در زمینه سبب شناسی این اختلال، ارتباط آن با لخظه زایمان مادر است؛ میردامادی در این خصوص توضیح می‌دهد: "نرسیدن اکسیژن لازم در حین زایمان به نوزاد و نیز عفونت‌های ویروسی حین بارداری به‌خصوص سیتامگالو ویروس (CMV) و ویروس سرخک، می‌تواند از مهم‌ترین عوامل تولد کودک اتیسم باشد که واکسیناسیون مادر پیش از دوران بارداری قادر است از ابتلای او به این ویروس‌ها جلوگیری کند؛ با این وجود اضطراب‌، استرس‌ و افسردگی حین بارداری و حتی تغذیه تاثیری بر این بیماری ندارد.
او می گوید: ممکن است مادر دوران بارداری خوبی را سپری کرده، زایمان موفقی را تجربه کند و هیچ گونه مشکلی در این زمینه وجود نداشته است اما همچنان بعد از تولد، احتمال ابتلا کودک به اتیسم وجود دارد.

اسیر تشخیص‌های اشتباهی نشوید
میردامادی در بخش دیگری از سخنان خود با موضوع تشخیص به موقع و مناسب کودکان اتیستیک اظهار می‌کند: بسیاری از موارد تقلید کننده اتیسم است، مانند کم شنوایی که دیده شده در بعضی از مواقع به اشتباه تشخیص اتیسم داده می شود. زیرا بچه‌های کم شنوا دیر زبان باز می کنند، دایره لغات کمی دارند و ممکن است از نظر ارتباط برقرار کردن با دیگران به علت اینکه کم شنوا هستند عملکرد ضعیفی داشته باشند؛ گاهی کودکان خجالتی که مشکلات هوشی دارند و یا کودکانی که همزمان دارای اختلالات دیگری نیز هستند با کودکان اتیسم اشتباه گرفته می‌شوند. بنابراین تشخیص همیشه با درمانگر بوده و نباید پش داوری کرد.
به گفته او مداخله و آموزش کودکان اتیستیک متناسب با ناتوانی آن‌ها باید برنامه‌ریزی شود زیرا برخی از آنان مانند کودکانی که مبتلا به اتیسم آسپرگر( یعنی کودکانی که فرم های کمتری از اتیسم را دارند) هستند با توانایی‌های خاص خود می‌توانند به راحتی به مدارس عادی رفته و مانند دیگر کودکان دارای زندگی نرمالی باشند اما به روابط اجتماعی تمایلی نداشته و معمولا دوستی ندارند؛ در مقابل برخی دیگر از افراد طیف اتیسم، سطح هوشیاری پایینی داشته و مشکلات رفتاری آنان نیز قابل توجه است به حدی که ضربه زدن به سر، زخمی کردن خود، پرخاشگری های بی مورد و مهم تر از همه مشکلات عقب ماندگی ذهنی ست که در رفتار آنان قابل مشاهده است.

همراهی خانواده‌ها گامی در جهت بهبود
این متخصص اعصاب و روان در خصوص لزوم رفتار مناسب خانواده‌ها با کودکان مبتلا به اتیسم خود می‌گوید: بهترین همراهی خانواده با این کودکان، پیگیری آموزش و مداخله درمانگران کودک است؛ گاهی این مداخله با گفتار درمانی یا کار درمانی تحقق پیدا می‌کند و گاهی کودک نیاز به دارو درمانی دارد که نگاه خانواده‌ها به مصرف دارو در کودکان باید به‌صورت جدی دنبال شود؛ از سوی دیگر خانواده ها باید در مدارس و مراکز نگهداری کودکان اتیسم و نزد روانشناس آموزش‌های مورد نیاز را دیده و متوجه نیازهای کودک خود شوند؛ خانواده ها با آموزش دیدن مناسب می توانند از بی قراری‌های کودک خود بکاهند و او را مجبور به حضور در جمع‌هایی که نمی‌پسندد نکنند زیرا با این کار کودک تنها آشفته‌تر می‌شود.
او در خصوص میانگین طول عمر مبتلایان به اتیسم می گوید: اتیسم، بیماری کشنده ای نیست و منجر به مرگ نمی شود، کودکان مبتلا به اختلال اتیسم معمولاً عمر طبیعی دارند اما کودکانی که دارای طیف اتیسم شدید هستند، ممکن است که دچار درد در ناحیه‌ای از بدن خود شوند و یا بیماری جسمی داشته باشند که نتوانند بروز دهند و آن را به شکل بی قراری‌های معمول خود نشان می‌دهد.

اختلال اتیسم در سه ماه اول بارداری قابل تشخیص است
در این خصوص فاطمه بحرینی، متخصص زنان و زایمان نیز می‌گوید: در مواردی که علت اتیسم ژنتیک باشد می‌توان از طریق نمونه‌برداری جفت در سه ماه اول آن را تشخیص داد و تنها بیماری‌هایی را می‌توان از طریق انجام آزمایش‌های مختلف قبل از زایمان تشخیص داد که نوزاد درخصوص آن دارای سوابق ژنتیکی باشد؛ به ‌طور مثال پیشینه ژنتیکی در بیماری‌هایی چون هموفیلی، دیابت و یا بیماری‌های قلبی، راه را برای تشخیص بیماری در فرزندان بعدی به همراه بررسی آزمایش‌های ژنتیکی هموار می‌کند؛ در حالتی که در افراد دارای اتیسم با انتظار تکرار به حداقل می رسد.
این متخصص زنان و زایمان اضافه می‌کند: نرسیدن اکسیژن لازم به نوزاد هنگام زایمان در کوتاه مدت و بلند مدت، منجر به فلج مغزی(CP) می‌شود که این آمار تنها چهار تا شش درصد از مشکلات زایمان و پیرامون مربوط به آن را شامل می‌شود و مابقی عوامل مربوط به قبل یا بعد از تولد است، یعنی ممکن است نوزاد زمانی که در رحم مادر است مشکلاتی داشته باشد که منجر به نرسیدن اکسیژن لازم به او شود.
بحرینی در خصوص نحوه احیا نوزاد بعد از زایمان نیز اظهار می‌کند: اگر در زمان زایمان اکسیژن لازم به نوزاد نرسد با احیاء به موقع، نوزاد برمی‌گردد و مشکلی برای او به وجود نمی‌آید مگر اینکه نوزاد خود دارای مشکل باشد؛ شرایط جسمانی مادر نیز یکی از دلایل نرسیدن اکسیژن لازم به نوزاد است، برای مثال استعمال سیگار و یا قرار گرفتن در معرض محیطی با حجم بالای گاز دی اکسید کربن برای مادران باردار باعث می‌شود این مادران در هنگام زایمان نتوانند اکسیژن لازم را برای نوزاد خود فراهم کنند.
این متخصص زنان و زایمان در خصوص تفاوت بین زایمان طبیعی و سزارین در میزان اکسیژن رسانی به نوزاد می‌گوید: در زایمان طبیعی زمانی که فرد خدمات زایمان را دریافت می‌کند، مادر و فرزند به صورت مداوم تحت کنترل هستند و هیچ‌گونه مشکلی برای مادر و نوزاد پیش نمی‌آید مگر اینکه جنین دارای مشکلاتی از جمله مشکل متابولیک باشد که این نقص نیز در کودک پس از تولد و جدا شدن از مادر خودنمایی می‌کند؛ با این حال میزان اکسیژن رسانی در زایمان طبیعی تفاوتی با زایمان سزارین ندارد.

پسران چهار برابر دختران با اختلال اتیسم درگیر می‌شوند
همچنین زهرا صادق‌زاده، کارشناس اتیسم نیز دلیل ایجاد این اختلال را اینگونه توضیح می‌دهد: عوامل احتمالی مختلفی مانند مشکلات بیوشیمیایی، ضربه‌ها، عامل ژنتیکی، عوامل محیطی و ویروس می‌تواند ایجاد کننده طیف اتیسم باشد؛ این اختلال در پسرها چهار برابر دختران است، همچنین دوقلوهای دو تخمکی نسبت به دوقلوهای یک تخمکی بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند.
او می افزاید: اتیسم بیش از آنچه انتظار می‌رود در بین خواهران و برادران شایع است و همچنین در اغلب بیماری‌هایی که ریشه ارثی و ژنتیکی دارند مانند سندرم x شکننده، اتیسم به عنوان یک اختلال همراه وجود دارد.
این کارشناس در خصوص نحوه زایمان مادر و دوران بارداری می‌گوید: ضربه‌های دوران بارداری به جنین و هایپوکسی(کمبود اکسیژن در هنگام تولد) نیز با اتیسم مرتبط شناخته شده است. همچنین بررسی‌ها نشان داده‌اند که ابتلا مادر به ویروس سیتومگالوس وروبلا(سرخک) در مراحل اولیه بارداری نیز می‌تواند باعث ایجاد اتیسم و سایر اختلالات روانی و رشدی عصبی شود.
او می‌گوید: هر چه مداخلات بهنگام زودتر انجام گیرد اثربخشی بیشتری دارد. مشکلاتی مانند دشواری در ارتباط و رفتارهای مشکل آفرینی مانند رفتارهای مخرب همچنین مشکلات مربوط به اجتماعی شدن کودک مانند حضور در مدرسه و انجام مهارت‌های خودیاری با افزایش سن بدون مداخلات آموزشی صدمات جبران ناپذیری را در کودک به وجود می‌آورد.

راه هموار تشخیص و آموزش کودکان اتیستیک
این کارشناس اتیسم در خصوص خدماتی که این بیماران می‌توانند دریافت کنند، ادامه می‌دهد: اتیسم از طریق مراکز بهداشت، بهزیستی و روان پزشکان و متخصصان قابل شناسایی و تشخیص است و از سن چهار سال قابل ورود به آموزش و پرورش و استفاده از خدمات آموزش و پرورش هستند.
صادق‌زاده می افزاید: در حال حاضر سه مدرسه مستقل در استان اصفهان که یکی در شهر اصفهان است مشغول آموزش این دانش آموزان هستند.